Мемлекеттің тіл саясатын іске асыру шеңберіндегі болашақ оқытушының тілдік құзыреттілігі

 Тайбулдинова Сания Абылаевна 
Нұр-сұлтан қаласы
2020 ж Райымбек батыр атындағы
N 50 «Қазғарыш» мектеп-лицейінің ағылшын тілі мұғалімі

The language competence of the future teacher in the framework of the implementation of the state language policy

Аннотация. Жүзеге асырылатын үштілділік тұжырымдамасы Болашақ оқытушылардан тілдік құзыреттілікті ерекше меңгеруді талап етеді . Мақалада болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігін қалыптастыру талданады.

Abstract. The implemented concept of trilingualism requires special knowledge of linguistic competence from future teachers. The article analyzes the formation of future competence of language competence.

Түйінді сөздер: оқытушы; тілдік құзыреттілік; деонтология; жоғары мектеп; құзыреттілік.

Key words: teacher; language competence; deontology; graduate School; competence.

• Қазіргі қоғамда оқытушыға бірқатар талаптар қойылады . Оларды талдай отырып, қазіргі оқытушының кәсіби құзыреттілігін дамыту үшін келесі өзекті бағыттарды атап өтуге болады:
• әдістемелік жұмысты жүзеге асыру;
• ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асыру;
• әріптестеріне және оқушыларға педагогикалық қолдау көрсету;
• өзінің педагогикалық деңгейін растау және оны жоғарылату үшін педагогикалық конкурстар мен фестивальдарға қатысу;
• педагогикалық тәжірибемен бөлісу;
• кәсіби қызметте оқытудың инновациялық әдістерін қолдану, техникалық құралдар, компьютерлік технологиялар және [1, 67 б. ].

Педагогикалық қызметке жоғарыда аталған бағыттар мен қызмет түрлерін енгізу, егер оқытушы өзінің кәсіби құзыреттілігінің деңгейін үнемі арттыру қажеттілігін түсінбесе, оның тиімділігін көтермейді . Демек, білім беру ұйымдарында педагогикалық даму мен өсу үшін қолайлы жағдай жасау қажет [2, 270 б. ].

Кәсіби құзыреттілікті дамыту кәсіби тәжірибені меңгеру мен жаңғыртудың тұрақты динамикалық процесі болып табылады. Кәсіби құзыреттілікті дамыту жеке кәсіби қасиеттерді дамытуға, үздіксіз дамуды және өзін-өзі жетілдіруді болжайтын кәсіби тәжірибені жинақтауға ықпал етеді [3, 70 б. ].

Педагог мамандығының рөлі мен маңыздылығы айтарлықтай өзгерістерге ұшырады және қазіргі таңда құрметті болып табылады. Қазіргі заманғы оқытушы кешенді тәрбие, дамыту, үйлестіру және оқыту қызметтерін орындауы тиіс[4, 79 б. ].

Бірақ оқытушы өзіне жүктелген барлық функцияларды орындауы үшін университетте студенттерде кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру қажет. Бұл жұмыстың зерттеу пәні болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігі болғандықтан, болашақ оқытушылардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру тәсілдерін талдаймыз [5, Б. 11].

«Тілдік құзыреттілік» терминін тіл құралдарын меңгерудің белгілі бір деңгейін түсінеді[6, Б. 114-115].

Тілді оқыту нәтижесінде тілдік құзыреттілік қалыптасады. Бұл жай ғана тіл тасымалдаушыда бар тілді білу емес, барлық базалық ережелерді ескере отырып тілді білу.Жоғары мектепте тілдік құзыреттілік ретінде кәсіби коммуникацияны жүзеге асыру үшін қажетті қасиеттердің жиынтығын түсіну керек [7, б. 55].

Болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігі кәсіби мақсаттарға қол жеткізу және міндеттерді шешу үшін тілдік құралдарды пайдалану қабілеті мен мүмкіндігін білдіреді [8, 26 б. ].

Сондай- ақ, үштілділік тұжырымдамасы аясында қазіргі заманғы қазақстандық оқытушы тек үш тілді ғана меңгеріп қоймай, өз пәнін қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде түсіндіре білуі, осы тілдерде кәсіби диалогты қолдай білуі тиіс.

Орыс зерттеушісі М. В. Вятютнев тілдік құзыреттілікті оқыту барысында алынған бірқатар ережелерді білу ретінде анықтайды [9, 58 б. ].

Формановская Н. И. тілдік құзыреттілікті басқаша қарастырады. Бұл термин тіл заңдарын жоғары деңгейде меңгеруді және сөйлеу қызметіне арналған дұрыс тілдік құралдарды таңдай білуді түсінген жөн [10, Б. 8].

Тілдік құзыреттілікке ие білікті маман өз ойын қарапайым, құрылымдық түрде құрастыра және баяндай білуі, сөйлеу стилін кәсіби сөйлеуден ажырата білуі, кәсіби этиканы сақтауы тиіс [11, 112 Б. ].

• Болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігін қалыптастыру мынадай түрде жүзеге асырылады::
• студенттердің тілдік құзыреттілігін қалыптастыру мәселесін зерттеу қажет;
• тілдік құзыреттілік құрылымын әзірлеу;
• ЖОО-да оқу барысында студенттердің тілдік құзыреттілігін талдау;
• студенттердің тілдік құзыреттілігін қалыптастырудың тиісті тәсілдері мен тәсілдерін әзірлеу;
• тілдік құзыреттілікті қалыптастыру үшін жүргізілетін шаралардың нәтижелілігін тексеру[12, б. 103];
• студенттер қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеруі тиіс тапсырмаларды әзірлеу;
• үш тілде кәсіби жағдайларды және ситуациялық есептерді пысықтау;
• кәсіби терминдерді қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде үйрену.

Жоғарыда айтылған іс-әрекеттерді бір мезгілде емес, біртіндеп, кезең-кезеңмен жүзеге асыру қажет. Жоғары білім беруде студенттердің кәсіби тілдік құзыреттілігін меңгеру үшін «кәсіби қазақ тілі»,»Кәсіби орыс тілі»,»кәсіби ағылшын тілі»пәндері енгізілген. Бұл болашақ оқытушыларға кәсіби тілдік құзыреттілікті меңгеруге ғана емес, сонымен қатар лексикалық қорды дамытады, коммуникативтік дағдыларды арттырады.

Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер тілдік құзыреттілікті меңгеру болашақ маманның әлеуметтік белсенділігін қалыптастыру алдында болады деп санайды [13, б.104].

Тілдік құзыреттілік қалыптасуға тиіс шарттарды қарастыра отырып, мыналарды атап көрсету керек::

• педагогикалық үдеріске мотивациялық-құндылық қарым-қатынасының болуы;
• педагогикалық үрдіске қатысушылардың бірлігі мен өзара әрекеттесуі;
• сөйлеу әрекетінің себептері мен қажеттілігі түрткі болу керек [14, б. 40].

Тілдік пәндер бағдарламасын меңгеру барысында студенттер білім көлемін арттыруға емес, ақпаратты игеру және өңдеу бойынша дағдыларды дамытуға ұмтылуы тиіс. Оқытушы оларға танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға, құндылықтардың моральдық-адамгершілік жүйесін қалыптастыруға көмектесуі тиіс. Жоғарыда аталған шарттарды сақтай отырып, студенттерде стандартты емес ойлау дағдылары, когнитивті қабілеттер дамитын болады, бұл білім беру процесі серпінді болады, ал оның нәтижелері өседі [15, 41 б.].

Тілдік құзыреттіліктің маңызды компоненті студенттерді алдағы Әлеуметтік және педагогикалық қызметке одан әрі қалыптастыру үшін негіз болып табылатын ақпараттық құрамдас бөлік болып табылады . Ақпараттық компонент тұлғаның коммуникацияға (тұрмыстық және кәсіби) қажеттілігі үшін жауап береді . Кәсіби коммуникация және оның табыстылығы маманның жеке өсуі мен өзін-өзі іске асыруының маңызды бөлігі болып табылады[16, 19 б. ].

Болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігінің келесі маңызды компоненті-мінез-құлықтық, ол кәсіби мінез-құлық нормалары мен ережелеріне жауап береді. Ол келесі компоненттерді қамтиды:

• коммуникативтік компонент өзін-өзі бақылау және коммуникацияда тиімді сөйлеу дағдысын қолдана білу үшін жауап береді. Коммуникативтік компонентті меңгеру тілдік өзара әрекеттесудің белсенді қатысушысы болуға, көпшілік алдында сөйлеуге, шешендік өнер дағдыларын меңгеруге, қарым-қатынастың бейвербалды құралдарын меңгеруге және пайдалануға мүмкіндік береді;

бұл компоненттің ерекшелігі-ол қарым-қатынастың кәсіби және тұрмыстық саласына қызмет көрсетеді, сонымен қатар қарым-қатынастың мәдени құрамдас бөлігіне, салиқалы және Мораль ережелері мен нормаларын сақтауға жауап береді [17, р. 90].

Тілдік құзыреттіліктің сипатталған компоненттерінің әрқайсысы болашақ оқытушылар үшін маңызды. Сонымен қатар, бұл компоненттер өзара әрекеттеседі, бұл оларды параллель және тең дәрежеде меңгеру қажеттілігін негіздейді.

Осылайша, жүзеге асырылатын үш тілділік концепциясы аясында Болашақ оқытушылардың тілдік құзыреттілігін меңгеру кәсіби тілді меңгеруді ғана емес. Кәсіби қазақ, орыс және ағылшын тілдерін бірдей дәрежеде меңгеруге баса назар аударылады. Қазіргі ЖОО-да студенттердің тілдік құзыреттілігін меңгеру үшін педагогикалық және тәрбиелік жағдайлар жасалуы тиіс. 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Подласый И.П. Педагогика: Новый учебный курс: Учеб.для студ. высш. учебн. заведений: В 2 кн.– М.: Гуманит изд. центр ВЛАДОС, 2015.– 300 с.
2. Hymes D. On Communicative Competence / D. Hymes; in J.B. Pride and J. Holmes (eds.). – New York: Harmondsworth: Penguin, 1972. – Р. 269–293.
3. Сыдыкбаева М.М. Языковая компетенция как совокупность знаний и способностей //Личность, семья и общество: вопросы педагогики и психологии: сб. ст. по матер. LXIII междунар. науч.-практ. конф. № 4(61). – Новосибирск: СибАК, 2016. – С. 65-72.
4. Павленко В.К. Коммуникативная компетентность как основной результат обучения. // Русский язык и литература в казахской школе. – 2007. – № 5. – С. 78-89.
5. Мурина Л.А. Проблема формирования коммуникативной компетенции. Русский язык и литература. – 2001. – №1. – С.10-14.
6. Василевич А.П. Проблемы измерения языковой компетенции // Лингвистические основы преподавания языка. М., – 2000. – С. 113-136.
7. Вятютнев М.В. Понятие о языковой компетентности в лингвистике и методике преподавания иностранных языков // Иностранный язык в школе. — 1975. – № 6. – С. 55.
8. Формановская Н.И. Коммуникативные, социальные и психологические роли языковой личности // Журналистика и культура русской речи. – 2007. – № 2. – С. 25-29.

9.                     Юрлова А.В., Шкутина Л.А. Определение структуры категории «лингвистическая компетентность» студентов языковых специальностей// вестник КарГУ. – 2012. – № 8. – С. 57-65.

10. Макеева А.Г. Языковая компетенция как результат языкового развития//Ярославский педагогический вестник. – 2011. – № 4. – С.7-9.
11. Байденко В.И., Оскарссон Б.Н. Базовые навыки (ключевые компетенции) как интегрирующий фактор образовательного процесса // Профессиональное образование и личность специалиста. – М., – – 207 с.
12. Кабардов М.К. Языковые и коммуникативные способности / М.К. Кабардов, Арцишевская Е.В. // Способности и склонности. М.: Педагогика. – 2001. – 103-104 с.
13. Маусымбаев С.С., Ботатаев В.У. Проблемное обучение как средство активизации познавательной деятельности студентов в курсе теоретической физики // Менеджмент в образовании. – – № 1. – С. 102-107.
14. Рахимбек Х. Перспективы компетентностного подхода в национальных моделях высшего образования // Вестн. АПН Казахстана. – –  № 4-5. – С. 39-44.
15. Корнилова Л.А. Социокультурная компетенция как одна из составляющих профессионального мастерства учителя иностранного языка. Международный сборник научных трудов / Отв. ред.: В.М. Курицын. – Шуя: Весть, ШГПУ, – 2002. – С.40-43.
16. Chomsky N. New Horizons in the Study of Language and Mind. Cambridge, – 2000. – P. 19.
17. Chomsky N. Rules and Representations. NY, – 2005. – 179 p.