Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Хасенова Макпал Зейнуллаевна
Нұр-Сұлтан қаласындағы
Әлихан Бөкейхан атындағы
№76 мектеп-лицейінің
бастауыш сынып мұғалімі
Қазіргі таңда заман талабына сай білім беру жүйесінде білім берудің даму тенденциялары мен тенденцияларын қамтитын, дамытатын елуден астам педагогикалық технологиялар қолданылады.
Әр педагогтың міндеті – тиімді технологияларды тәжірибеде қолданып, оң мен солын тану, зерттеу, талдау, нәтиже шығару.
Мен өз тәжірибемде білім беру аясында жемісті нәтиже көрсету мақсатында қолданатын технологиялардың бірі — оқыту мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасы. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі білім берудегі басты айырмашылығы – білім дайын күйінде берілмейді. Оқушыларға нақты жағдайда «қалай жазуға немесе айтуға болатынын» көрсетпей, шығармашылық ойлау қабілетін көрсетуге, шешім қабылдауға, жауапкершілікті арттыруға мүмкіндік беру. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын әр сабағымда пайдалану арқылы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға бағыт-бағдар беріп отырамын. Сондай-ақ білім алушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікірталастыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулимын.
Өз сабақтарымды оқытудың бұл технологиясын пайдалану арқылы оның тиімділігін, жаңашылдығын, нәтижелілігін, яғни білім алуға ұмтылатын шәкіртке жол көрсету, оқуға қызығушылығын ояту, сабақта оқушыны ізденіске бағыттау, оның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру мақсаттарымды қойып отырамын. Нәтижесінде, оқушылардың іскерлік дағдысы қалыптасады, қызығушылығы артады, ойлау белсенділігі ұшқырланады, өзіне деген сенімі қалыптасады, терең тапқырлығы артады, білім алуға жағдай жасап қана қоймай, оқушыны ізденіске жетелеп, коммуникативтік қатынасын жетілдіреді.
Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы үш кезеңнен тұрады:
- Қызығушылықты ояту
- Мағынаны ажырату
- Рефлексия/ой толғаныс
Сабақ құрылымын түзерде осы үш кезең жүйелі түрде құрылып, сабақ өтілсе оқушының шығармашылық қабілеті жанданып, сабаққа деген қызығушылығы жоғарылайтынына кәміл сенімдімін. Әрбір кезеңнің жүйелі құрылуына тоқталып өтсем:
| Кезеңдер | Әдіс-тәсілдер | Мұғалім әрекеті | Оқушы әрекеті |
| Қызығушылықты ояту
| · Жұптасқан ми шабуылы. · Топтық ми шабуылы. Негізгі терминдер. · Тегін жазуға арналған тапсырма. · Плюс-минус-сұрақ. · Дұрыс және жалған мәлімдемелер · Идеялар себеті · Кластер · Негізгі терминдер | · Оқушылардың ойлауына басшылық етеді. Олардың жауаптарын мұқият тыңдайды | -берілген тақырып немесе проблема бойынша бар білімді жаңартады және қорытады; · -жауап алғысы келетін сұрақтарды қояды |
| Мағынаны ажырату
| Мәтінді таңбалау жүйесі. · «Білемін — білгім келеді — білдім» — кесте. · Аялдамалармен оқу. · Ұшу журналдары. · «Кім?» Не? Қашан? Қайда? Неге?» кестесі · «Жіңішке» және «жуан» сұрақтар кестесі. · «Болжамдар ағашы». · Ойлаудың алты қалпағы. · «Куб» қабылдауы · «Екі және үш бөлімнен тұратын күнделік» | · Оқушылардың белсенділігін сақтайды, кеңесші рөлін атқарады | · -жаңа ақпарат алады; · — оны түсінеді; · -бар біліммен корреля-циялайды. |
| Рефлексия/ой қозғау | · Синквейн · Эссе · Дискуссия · Дөңгелек үстел · «РАФТ»
| Оқушыларды бастапқы жазба-ларына – жорамал-дарға қайтарады. Өзгерістер, толық-тырулар енгізеді. алынған ақпарат негізінде шығарма-шылық, зерттеу не-месе практикалық тапсырмалар береді | · -«жаңа» ақпаратты «ескі» мәліметтермен корреляциялайды; түсіну кезеңінде алынған тапсырма-ларды қолданады -алынған ақпаратты қорытындылайды; |
1 кезең. Осы кезеңде жұмыс істеу кезінде барлық нұсқалар қабылданады. Балалар белсенді іздеуге қосылады, олар ақпаратты көбейтеді. Бала өзіне «мен не білемін? бұл мәселе бойынша ол білмейтін және білгісі келетін идея қалыптастырады. Талқылау кезінде идеялар сыналмайды, бірақ келіспеушіліктер орын алады. Осыдан проблемалық ситуациялық сұрақтар туындайды.
2 кезең барысында Түсіну кезеңінде жаңа идеялар үдерісін бақылауға болады, яғни оқушы сыни тұрғыдан ойлау технологиясының келесі тәсілдерін қолдана отырып, белсенді және ойланатын оқырман ретінде мәтінмен тәжірибе жинақтайды: «кірістіру», «қос күнделік жүргізу, « журналдарды жүргізу».
3 кезең барысында Рефлексия сатысында жоғарыда аталған барлық әдістер «жұмыс істейді». Кестелер, диаграммалар әрі қарайғы жұмыс үшін негіз болады: пікір алмасу, очерктер, зерттеулер, пікірталастар және т.с.с. Осы кезеңде зерттелген ақпаратты талдау, шығармашылық өңдеу, түсіндіру жүзеге асырылады. Жұмыс жеке, жұппен немесе топпен орындалады.
Артықшылықтары:
- жұпта және шағын топта жұмыс екі есе, қатысушылардың интеллектуалдық әлеуетін үш есеге артады, олардың сөздік қоры едәуір кеңейеді;
- топтық жұмыс қиын, ақпаратқа бай мәтінді жақсы түсінуге ықпал етеді;
- материалды қайталау, игеру мүмкіндігі болады;
- мәтіннің мағынасы туралы диалог күшейеді (алынған ақпаратты басқа процес қатысушыларына ұсыну үшін мәтінді қалай қайта жазу керек);
- өз ойлары мен тәжірибелеріне деген құрметті дамытады;
- үлкен тереңдік пайда болады, жаңа, одан да қызықты ой туындайды;
- қызығушылық, байқау қабілеттері артады;
- балалар басқа балалардың тәжірибесін жақсы қабылдай бастайды: бірлескен жұмыс бірлікті қалыптастырады, оқушылар бір-бірін тыңдауға үйренеді, оқытудың бірлескен тәсілі үшін жауап береді;
- жазбаша тіл балалардың оқу дағдыларын дамытады және керісінше;
- пікірталас барысында бір мазмұндағы бірнеше интерпретациялар табылды және бұл тағы да түсіну үшін жұмыс істейді;
- белсенді тыңдауды дамытады;
- ақ парақтан және аудиториядан қорқу жоғалады;
- сыныптастары мен мұғалімдерінің алдында жарқырауға, белгілі бір баланы қабылдау стереотиптерін жоюға, өзін-өзі бағалауды арттыруға мүмкіндік беріледі.
Жұмыс жасап жатқан сын тұрғысынан ойлау технологиясы мен дәстүрлі сабақтарды салыстыра арқылы мынадай қорытындыға келдім.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланғанда әркезде бағыттап отырады: топқа бөліп ой қозғайды, мәтіннің идеясын анықтауға оқушыларға түрткі береді, тапқырыпқа байланысты сұрақтар қою арқылы ой қозғайды, оқушылардың ойларын жазуды ұсынады, өз пікірлерін еркін айтуға бағыттайды. Нәтижесінде: оқушылар 70-80 пайыз мұғалімге қарағанда белсенді жұмыс жасайды.
Білім беру нәтижелері:
- білімнің әртүрлі салаларында үнемі жаңартылып отыратын ақпараттық ағынмен жұмыс істей білу;
- ақпаратты интеграциялаудың әртүрлі әдістерін қолдану;
- сұрақтар қою, гипотезаны өз бетінше тұжырымдау;
- мәселелерді шешу;
- әртүрлі тәжірибені, идея мен қабылдауды түсіну негізінде өзіндік пікірін дамыту;
- өз ойларын (ауызша және жазбаша) басқаларға қатысты анық, сенімді және дұрыс білдіру;
- сіздің көзқарасыңызды дәлелдеу және басқалардың көзқарасын ескеру;
- өз оқуларымен өз бетінше айналысу мүмкіндігі (академиялық ұтқырлық);
- жауапкершілікті өз мойнына алу;
- бірлескен шешім қабылдауға қатысу;
- басқа адамдармен сындарлы қатынастар құру;
- ынтымақтастық және топта жұмыс істеу мүмкіндігі және т.б.
Осы технологияларды пайдалану арқылы мұғалім оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, әрбір сабағының қызықты өтуіне бағыт-бағдар жасап отырса әрдайым әрбір шәкіртінің өз пәнінен жемісті білім нәтижесін көріп отыратыны анық.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Интернет көздері:
- «Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту нысандары мен әдістері» С. Мирсеитова, 2011 жыл.
- Р.Қ.Қарсыбаева. Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту технологиясының ерекшелігі. «45-Минут» №1 2009 ж.
