Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Абилкадирова Роза Серікбайқызы
Астана қаласы
КЕБМ «Экономикалық лицей»
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Қазақ тілі сабағында өлеңдер не үшін қажет? Өлеңдер қазақ тілі сабағына дайындық па? Бұл шынымен қажет пе? Бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағында поэзиясыз өтуге болады ма? Осы және басқа да көптеген сұрақтар осы жұмыста талқыланады.
Өлеңдер мен әндер қазақ тілін тілін үйренуге ләззат әкеледі, сонымен қатар оқу процесінің тиімділігін арттырады.
Жасыратыны жоқ, қазақ тілі сабағында өлеңдерді қолдану оның барысын айтарлықтай жандандырып, оқушылардың белсенділігін арттыруға, тілдік және шығармашылық қабілеттерін дамытуға көмектеседі.
Менің ойымша, бұл тілдік дайындық сапасын арттыру мен оқушыны дамытудың тиімді әдістерінің бірі. Өлеңмен жұмыс жасау баланы дамытып, ақындық сөзге деген қызығушылығын оятатынын, сөздің көркі, тілдің көркемдігін естуге үйрететінін ешкім жоққа шығармайды.
Өлеңдерді оқып, жаттау сабақты қызықты әрі мазмұнды етіп, тіл үйренуге деген ынтасын арттырады.
Мен өз сабақтарымда грамматиканы жақсы түсінуге және сөздік қорды кеңейтуге мүмкіндік ретінде фонетикалық жаттығулар, дене шынықтыру жаттығулары ретінде тақпақтар мен өлеңдердң қолданамын.
Рифм жаңа сөздерді есте сақтауды жеңілдетеді. Өлеңдерді жаттау оқушылардың есте сақтау қабілетін дамытып қана қоймайды, сонымен қатар өз ойын жеткізуге қолайлы сөздерді таңдап, сөйлеудің эмоционалды экспрессивтілігін дамытады.
Қазақ тілін оқытудың негізгі мақсаты – мектеп оқушыларының коммуникативті мәдениетін қалыптастыру және дамыту, қазақ тілін практикалық меңгеруге үйрету.
Мұғалімнің міндеті – қазақ тілін оқыту процесінде оқушының танымдық әрекетін белсендіру. Демек, қазақ тілін оқытудағы тиімді әдістердің бірі, сөзсіз, поэтикалық мәтінді пайдалану, өйткені бұл әдістеме ең алдымен пәнге деген қызығушылық сияқты маңызды факторға ықпал етеді. Мұғалімнің міндеті – бұл қызығушылықтың тұрақты болуын қамтамасыз ету.
Дәл осы жерде оған көптеген поэтикалық шығармалар мен мәтіндер көмекке келеді, бұл қазақ тілін тиімді оқытуға кең мүмкіндіктер ашады.
Поэзия мен ұйқаспен жұмыс жасағанда қазақ тілін оқытудың практикалық мақсаттары да шешіледі: айтылым жаттығулары орындалады, сөздік қоры сіңеді және бекітіледі, мәнерлеп оқу дағдылары дамиды, грамматикалық дағдылар қалыптасады, сонымен қатар сөйлеу мен тыңдаудың негізгі сөйлеу дағдылары қалыптасады.өлеңдер мен рифмалардың көмегімен сіз көптеген маңызды әдістемелік мәселелерді шеше аласыз:
- жаңа дыбысты көрсету, оның айтылуын;
- зерттелетін фонетикалық құбылысты дамыту;
- жаңа лексикалық материалмен таныстыру;
- грамматикалық материалмен таныстыру және бекіту.
Сабақта ұйқас пен өлеңді қолдану оқушылардың белсенділігі мен тиімділігін қамтамасыз етеді, шығармашылық белсенділіктерін дамытады және балалардың қазақ тілін үйренуге деген қызығушылығын сақтайды.
Барлық рифмалар мен өлеңдерді үш түрге бөлуге болады:
- фонетикалық,
- тақырыптық,
- грамматикалық.
- Айтылым дағдыларын қалыптастыру қазақ тілін оқытудың барлық кезеңдерінде жүзеге асырылады. Бұл ретте оқушылар рифмалық түрде берілсе, айтылуы қиын сөздер мен интонацияның жеке дыбыстарымен үлкен ынтамен жұмыс жасайды.
Қазақ тілі сабақтарында өлеңмен, рифмамен және тіл бұрмаларымен жұмыс тілдік емес ортада айтылу дағдыларын жақсартуға мүмкіндік береді.
Бұл жаңа дыбыстарды үйрену, жаттықтыру және бекіту кезінде көптеген қателерді болдырмауға мүмкіндік беретін қарапайым, жалықтырмайтын және сонымен бірге тиімді әдіс. Көбінесе сабақ фонетикалық жаттығулардан басталып, белгілі бір дыбысты қамтитын жеке сөздер мен сөз тіркестерінің орнына фонетикалық жаттығулар ретінде арнайы таңдап алынған өлеңдер мен рифмаларды қолдануға болады.
Одан кейін 2–3 сабақта өлең немесе ұйқас қайталанып, дыбыстың айтылуы түзетіледі. Мен бұл жұмыс түрін сабаққа әртүрлі кезеңдерінде қосамын, ол балаларға арналған релаксация түрі ретінде қызмет етеді.
Бастапқы кезеңде жаттықтырылып жатқан дыбысты қамтитын сөздердің басымдылығымен әртүрлі тіл бұрмалары мен рифмалар қолданылады.
Бұл балалардың өздерін жинақтауға, тақырыпқа зейінін аударуға және негізгі материалды түсінуге дайын болуға мүмкіндік береді. Қазақ тілі сабағында фонетикалық жаттығулар оқушылардың айтылуын жақсартуға, жаңа сөздерді есте сақтауға, сонымен қатар балалардың тілдік және шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Қайталап қана қоймай, көрсету керек өлеңдерді таңдаңыз. Бұл есте сақтау (оқу) процесін жеңілдетіп, тездетеді, сонымен қатар оқушылардың назарын аударады.
Әндер мен рифмалар лексикалық материалды жанды және эмоционалды түрде енгізуге немесе нығайтуға көмектеседі. Өлеңдерді, тақпақтарды жаттау және оларды сабақта алдымен хормен, кейін жеке немесе жұппен қайталау қазақ тілінде сөйлеу дағдысын дамытады. Қарапайым сөйлеуге қарағанда рифмалық сөйлеу балаларға көбірек таныс және табиғи, өйткені рифмалық формадағы ақпаратты есте сақтау оңайырақ.
Оқытудың бастапқы кезеңінде балалар дайын лексикалық құрылымдарды жақсы қабылдайды, есте сақтайды және жаңғыртады, әсіресе олар рифмамен немесе музыкамен немесе ырғақпен таныстырылған болса. Мысалы, «Сәлем,сәлем!» өлеңі оның көмегімен балалар амандасып, істің қалай жүріп жатқанын сұрап жаңа сөздердң тез үйренеді.
Қорытындылай келе, тақпақтарды, тақпақтарды, әндерді қолдану сабақта психологиялық қолайлы климат пен қолайлы жағдай туғызатынын айтқым келеді. Өлеңмен, әнмен, ұйқаспен жұмыс істеу әдістемелері басқа тәсілдермен ұштасып, сабақты жеңіл, қызықты, есте қаларлық етіп өткізіп, жаңалық әсерін тудырып, сабақ барысына жанды рух әкеледі. Кез келген әнге негізделген материал кішкентай балалармен де, жасөспірімдермен де жұмыс істегенде оңай және жылдам есте қалады.
Грамматика мен лексика оқушылардың ұзақ мерзімді жадында берік сақталады және айтылымы жақсарады.
Оқушыларға бұл жұмыс түрі ұнайтынын атап өткім келеді. Шағын өлеңдер мен шумақтарды жаттау олардан көп күш жұмсамайды және тілдік материалды меңгерудің тиімді құралы қызметін атқарады.
Олай болса, өлеңдер оқушылардың монологтық және диалогтік тұжырымдар жасауға итермелейді, мектеп оқушыларының сөйлеу-ойлау белсенділігін дамытуға негіз болып, дайын да, дайын емес сөйлеудің де дамуына ықпал етеді.
