Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Атабаева Улболсын Сапаровна
Түркістан облысы
Қазығұрт ауданы
Қаныш Сәтбаев атындағы мектеп –лицейінің
бастауыш сынып мұғалімі
Ахмет Байтұрсыновтың азамат, қайраткер ретінде қалыптасуына зор ықпал еткен ХХ ғасырдың оң жақ, бұл жағындағы қоғам дамуы мен оның қайшылықтары, ұлт аймақтарындағы өзгенің күшеюі, сол уақыттағы қазақ халқының тағдыры жөнінде ой қорытудан бастады.
Ахметтің ақындықты өнері, «Маса» мен «Қырық мысал» кітаптары осы күнге дейін тиянақты зерттелген емес. Ол жайлы мақалалар, көбінесе, автордың тарихи еңбегін көрсетуге, жеке шығармашылығын шолуға арналады. Сондықтан біз бүгін Ахметтің аудармаларын қоспай, оның төл өлең-туындыларын негізінен «Маса» жинағына байланысты сөз етуді мақсат тұтамыз. Бұл өлең бізге болашаққа жол ашуға шырақ болып жанып тұрады емес пе?! «Масаға» кірген өлеңдер жоғарыда сөз болғандай авторды толғандырған, сол дәуірдің өзекті мәселелерін сөз етеді. Ақын сол кездегі қазақ қоғамының даму жағдайларына, жерлестерінің күн көріс, тіршілігіне сын көзбен қарайды. «Тар көрдің қуысына тығылып отырған», «пайдасы өз басынан арылмайтын, тұрмысында мол құрлы мағына жоқ» туыстарын сынға алады.
Ақынның ойшылдық, суреткерлік бейнесі оның «Қазақ салты», «Қазақ қалпы», «Жиған- терген» сияқты өлеңдерінде айрықша танылады.
Осы жолдардағы бейнелікке көңіл аударып қарайықшы! Сахара ның көлге қонып салқындап, еркін ұшқан қазы өртке душар болып, тәнінде шарпылмаған жер қалмаған!Отаршылдықтың өрті ғой бұл! Осыған қарсы тұрар кім бар, өрт сөндіре алар қазақта күш бар ма? Ақынды осы ойландырады.
Қандай ұлы адамды алсаңыз да, оның ұлылығы, ең алдымен, туған халқына деген көзқарасынан танылады. Ол сол ортадан шығып, халқын ілгері бастауды армандайды, бірақ оны соңынан ерте алмай, күйінеді, оған ашу-ызасын арнайды, айналып кете алмай, орала береді.
Ахмет Байтұрсынұлын үстіміздегі ғасырдың алғашқы онжылдықтарындағы қазақ қауымы көшінің рухани басшысы етіп танытқан – оның қазақ халқын «іргелі жұрт» қатарына қосу үшін жүргізген күресі және сол күресте ұстанған бір қаруы — ағартушылық идеясы болды.
Халықты ағарту мектептен, баладан басталады. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ балаларының әйтеуір көзі ашылып, сауатты болуын, ғана емес, тек ана тілінде сауаттануын , содан соң барып өзге ұлт мәдениетіне, тіліне қол созуды принципті талап етті. 1913 жылдың өзінде ол «Қазақ» газеті мінбесін пайдаланып, қазақ қоғамына оқу- білімнің қажеттігін халықтың экономикалық тұрмыс жағдайымен байланыстырып дәлелдейді. Ахмет бұдан 80 жылдай бұрын байқап- түйгендері, айтқан пікірлері дәл бүгінгі күні айтылып жатқан проблемаларымызбен үндес келеді. «Қазақ жерінде өндіріс жоқ, шикізатын сатады, сол шикізатынан жасалған өнімді екі- үш есе қымбат түрде сатып алады.Бұл надандықтан келген кемшілік» деп жазды «Қазақ» газетінде. Надандық деп отырғаны- халқының білім- ғылымнан қалыс келе жатқандығы. Қалыс қалуға үлкен себеп- қазақ жерінде мектептер аз, сол аз мектептердің өзінде мұғалімдер жетіспейді, ұлт кадрларын даярлайтын орындар жоқ дейді. Демек, қазақ халқы қараңғы дегенде, кінә халықта емес, сол қараңғылықтан ққтқаратын мүмкіндіктердің жоқтығында екендігін «алты миллион қазаққа алты ат жегіп, тарта алмады деп өкпелеу жөн бе!» деп бейнелі түрдегі тілмен білдіреді. Өткенсіз болашақ жоқ екенін білеміз. Бұл мәселе өскелең ұрпақты тәрбиелеуге қатысты болған кезде аса өзекті болып отыр.Қазақ мәдениеті- көне түркі мәдениетінің мұрагері. Ғасырлар қойнауынан ежелгі түркі мемлекеттілігінің рәміздерінің оралуы халқымыздың бостандық пен тәуелсіздікке деген әділ ұмтылысын, ұлы түркілердің мұрагерлері Біз шыққан тарихқа ұқыпты қарайтындығын айғақтайды. Ежелгі қазақ жері ұлы ғалымдарды, ойшылдарды, саясаткерлерді, жазушыларды, дәрігерлерді өсірді. Қазақстандықтардың болашақ ұрпақтарының туған өлкенің тарихын білуі, біздің тарихымызда қандай ұлы адамдардың болғанын білуі өте маңызды. Әл-Фарабидің кім екенін, Абай, Алтынсарин, Уәлиханов және т.б. кім болғанын бүкіл әлем біледі. Бұл біздің мақтанышымыз. Осы және басқа да көптеген тарихи тұлғалар біздің еліміздің ғана емес, адамзаттың да тарихында маңызды рөл атқарды. Ахмет Байтұрсынов — көрнекті философ, ғалым-энциклопедист, иран-араб тілді рационалистік және саяси философияның негізін қалаушы, көптеген ойшылдардың рухани тәлімгері. Ол әлеуметтік-философиялық ой тарихында ерекше орын алады. Ахмет Байтұрсынов шығармашылығының тартымдылығы оның нақты ойластырылған жалпы философиялық жүйені әзірлеуінде ғана емес, сонымен қатар оның шығармаларында алғаш рет этикалық философияның негізгі ережелері мен принциптері нақты тұжырымдалуында. Ахмет Байтұрсыновтың философиялық жүйесінің орталығында адам тақырыбы, оның интеллектуалдық-адамгершілік жетілуі, бостандыққа, жеке және қоғамдық бақытқа қол жеткізуге ұмтылуы, адамның жарқын болашақты іздеуі жатыр. Адамзат қоғамының, мемлекеттің пайда болуы мен жұмыс істеуі, оның түрлері, басқару формалары, заңның орны мен рөлі, ізгі қаланы ұйымдастыру принциптері, сондай-ақ билікке ие адамның (саяси көшбасшының) қажетті қасиеттері мен қасиеттері де оның назарында болды, ол қазіргі жағдайда өзектілігін жоғалтпады. Айта кету керек, Ахмет Байтұрсыновты толғандырған және оның еңбектерінде көтерген барлық мәселелер өткенге тиесілі емес, оның көптеген идеялары бүгінгі күні де маңызды және маңызды. Ұлы даланың бүкіл тарихы Қазақстанның көпғасырлық бірегей мәдениеті мен дүниетанымы бар біртұтас кеңістік екенін көрсетеді. Біз Ұлы даланың — ұлы тұлғаларының мұрагерлері мен ұрпақтары ретінде бүкіл түркі әлемі үшін мақтаныш туын биік ұстауымыз керек және өз тарихымызды шиеленістермен, түсінбеушіліктермен, надандықтармен және азғындықпен ұятқа қалдырмауымыз керек.
