Педагогикалық ұжымды дамытуға қажетті өзгерістер. Кез — келген ұйым, соның ішінде білім беру ұйымы институционалдық сипатта болғандықтан, сондықтан оған қажет болатын өзгерістер деңгейі ұжымда қалыптасқан  қарым — қатынастарға байланысты жасалады. Біліктілік арттыру курстарына келген тыңдаушылар ұжымын қарастырсақ, ондағы ұйымдастырушылық өзгерістерді білдіретін, біріншіден, ұжымның өзіндік ерекшеліктері, білім беруді ұйымдастыру  тәжірибесі,  педагогикалық  дәстүрлері, әлеуметтік — психологиялық  жағдайлары, т.б., екіншіден, ұжымның ішкі ұйымдастырылу ...