Мектептегі бейіндік оқыту

Досмаганбетова Жумакул Абсаматовна
Қ.И.Сәтбаев атындағы
№7 мектеп-лицейі» КММ,
директордың бейіндік ісі жөніндегі орынбасары,
қазақ тілі және әдебиет пәнінің мұғалімі

Бейіндік білім беру дегеніміз — жалпы білім беретін мектептің соңғы сатысында олардың білім алу процесін дараландырылған, нақты қажеттіліктер мен бағдарларды қанағаттандыратын, оқушылардың кәсіби іс-әрекетін саналы түрде таңдауға мүмкіндік беретін, жоғары сынып оқушыларына арналған мамандандырылған оқыту жүйесі. Бұл білім беру процесінің құрылымы, мазмұны мен ұйымдастырылуының өзгеруіне байланысты оқушылардың қызығушылықтарын, бейімдері мен қабілеттерін толығырақ ескеруге, жоғары сынып оқушыларын үздіксіз білім беруге қатысты кәсіби қызығушылықтары мен ниеттеріне сәйкес оқытуға жағдай жасауға мүмкіндік беретін білімді саралау мен дараландыру құралы. Мамандандырылған оқытуға көшу келесі негізгі мақсаттарды көздейді:

• толық жалпы білім беру бағдарламасының жеке пәндерін тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету;
• оқушылардың жеке білім беру бағдарламаларын құрудың кең және икемді мүмкіндіктері бар жоғары сынып оқушылары үшін білім беру мазмұнын айтарлықтай саралауға жағдай жасау;
• әр түрлі санаттағы оқушылар үшін олардың қабілеттеріне, жеке бейімділіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес барабар білім алуға тең қол жетімділіктің орнатылуына ықпал ету;
• оқушылардың әлеуметтендіру мүмкіндіктерін кеңейту, жалпы және кәсіптік білім беру арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету, мектеп түлектерін жоғары кәсіптік білім беру бағдарламаларын жасауға тиімді дайындау

Бейіндік жалпы білім беретін пәндер — бұл білім берудің әрбір нақты бейінінің бағытын анықтайтын жоғары деңгейдегі пәндер. Мысалы, физика, химия, биология жаратылыстану ғылымдарының мамандандырылған пәндері; әдебиет, орыс және шетел тілдері — гуманитарлық бейін бойынша; тарих, құқық, экономика және — әлеуметтік-экономикалық профильде. Мамандандырылған академиялық пәндер осы білім беру профилін таңдаған оқушыларға  үшін міндетті болып табылады.
Мамандандырылған оқытуды ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары (модельдері) бар.

• Мектепішілік профильдеу моделі.

Жалпы білім беру мекемесі бір профильді (тек бір таңдалған профильді жүзеге асыратын) және көп профильді (бірнеше оқыту профилін ұйымдастыратын) болуы мүмкін.

• желілік ұйымның моделі.

Мұндай модельде белгілі бір мектеп оқушыларын мамандандырылған оқыту басқа білім беру мекемелерінің білім беру ресурстарына мақсатты және ұйымдасқан тарту арқылы жүзеге асырылады. Оны екі негізгі тәсілмен салуға болады.
Бірінші нұсқа «ресурстар орталығы» қызметін атқаратын, жеткілікті материалдық және кадрлық әлеуеті бар ең қуатты жалпы білім беру мекемесінің айналасында бірнеше білім беру ұйымдарының бірігуімен байланысты. Бұл жағдайда осы топтың әрбір жалпы білім беру мекемесі базалық жалпы білім беру пәндерін және бейіндік білім берудің сол бөлігін (бейіндік пәндер мен элективті курстар) өз мүмкіндіктері шегінде жүзеге асыруға толыққанды оқытуды қамтамасыз етеді. Қалған мамандандырылған дайындықты «ресурстық орталық» жүзеге асырады.
Екінші нұсқа жалпы білім беру мекемесінің қосымша, жоғары, орта және бастауыш кәсіптік білім беру мекемелерімен ынтымақтастығына және қосымша білім беру ресурстарын тартуға негізделген. Бұл жағдайда оқушыларға  тек оқитын жерінде ғана емес, сонымен қатар жалпы білім беретін оқу орнымен (қашықтықтан оқыту курстары, сырттай мектептер, кәсіптік білім беру мекемелері ) ынтымақтастықта болатын білім беру құрылымдарында білім алуға таңдау құқығы беріледі.
Бейіндік дайындық — бұл негізгі жалпы білім беруді аяқтағаннан кейін және үздіксіз білім алу жолын ақылға қонымды таңдау арқылы олардың табысты өзін-өзі анықтауға ықпал ететін, негізгі мектеп оқушыларына арналған педагогикалық, психологиялық, ақпараттық және ұйымдастырушылық қолдау жүйесі. Профиль алдындағы дайындық келесі негізгі компоненттерден тұрады:

• 9-сынып оқушыларының орта мектепте, бастауыш немесе орта кәсіптік білім беру жүйесінде оқу бағытын таңдауына қатысты ақпараттандыру және бейіндік бағдар беру;
• оқушыларға факультативті курстарды (элективті курстарды) ұйымдастыруы және меңгеруі, бұл жұмыс, бір жағынан, дайындық профилін жауапкершілікпен таңдауға, екінші жағынан, орта мектепте оқушыларға таңдауына сәйкес табысты білім алуға мүмкіндік береді.

Бейіндік дайындықтағы негізгі жүктеме арнайы ұйымдастырылған элективті курстарға жүктеледі. Элективті курстардың негізгі қызметі — кәсіптік бағдар беру.