Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту

Токумбаева Света Саматовна,
Жезқазған қаласындағы
№13 орыс мектебіндегі
қазақ тілі мен әдебиеті пәні
мұғалімі

Заманауи мектептің маңызды міндеттерінің бірі — функционалды сауатты адамдар қалыптастыру. Функционалдық сауаттылық дегеніміз не? Функционалдық сауаттылық дегеніміз — адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсу, оған тез бейімделу және қызмет ету қабілеті.Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру — баланың оны жүзеге асыруы үшін қажет деп саналатын одан әрі әлеуметтік қатынастарда оқушының қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін білім, білік, дағды деңгейлерін қалыптастыру. нақты әлеуметтік ортадағы өмір.Қазақ тілі сабақтарында оқыту процесінде функционалдық сауаттылыққа әр түрлі жолдармен қол жеткізуге болады. Мұғалім осы немесе басқа тапсырманың қандай мақсатта орындалып жатқанын нақты түсініп, қандай әдіс-тәсілдер соңғы мақсатқа жетуге көмектесетінін түсінуі керек — оқушыларға қазақша сөйлеуге үйрету. Ол үшін мұғалімге ситуациялық хабардарлықты, ұжымдық өзара әрекеттесуді, сөйлеу-ойлау қызметіне араласуды, жеке тұлғаға бағытталған өзіндік жұмысты қамтитын коммуникативті-бағдарлы оқыту әдісін қолдану қажет.5-6 сыныптарда қолдау схемалары, рөлдік ойындар, лексикалық-семантикалық кестелер белсенді қолданылады. Оң нәтижесі — кесте жасауға балалардың қызығушылықпен қатысуы, оқушылардың сөздік қорды сөйлеу барысында белсенді қолдана білуі, синонимдердің көмегімен сөйлеуді әртараптандырып, байыта алуы.Бастауыш және орта деңгейдегі ойын технологиялары әр сабақта бар. Бұл ойындардың барлығы нақты өмірге, балалардың нақты контингентіне, олардың нақты сабаққа қатынасына, жеке қабілеттеріне барынша жақын. Рөлдік ойын коммуникативті құзыреттіліктің қалыптасуына ықпал етеді.Сөздік қорын байыту, тілдік дүниетанымын кеңейту, жарықтығын, сөйлеу байлығын кеңейту үшін мен үнемі мақал-мәтелдер, фразеологиялық бірліктер, релаксация минуттарды қолданамын. Сабақта диалогті қолдану оқушылардың интеллектуалды дамуына және олардың оқудағы тиімділігіне ықпал етуі мүмкін, сондықтан мен сабақта диалогтік оқытуды ұйымдастырудың түрлі әдістерін белсенді қолданамын. Сыныпта функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мәселесін шешу үшін мен бейнефильмдерді («Қазақтың халық тұзы — дустурлері», «Қазақстан облыстары», «Қорықтар» және ) қолданамын. Олар зерттелген тақырыптарды нақты растайды. Фильмдерді мұғалімнің түсініктемелерімен қатар қарау және мәтіндерге сүйену оқушылардың ақпараттық өрісін кеңейтуге мүмкіндік береді.Қазақ тілі сабағында оқушылар сын тұрғысынан ойлауды дамытуға ықпал ететін тапсырмаларды сәтті орындайды.Мен сөздік жұмысын ұйымдастыруда кластерлер әдісін қолданамын. «Кластерді» құру жұмысы — мәтінде сипатталған кез-келген ұғымға, құбылысқа, оқиғаға қатысты ақпарат ұғым түрінде жүйеленеді. Қазақ тілі сабағының маңызды компоненті — оқушының мәтінмен өзіндік жұмысы. Және бұл жай оқу мен аударма емес, функционалдық сауаттылыққа, функционалды оқу дағдыларын қалыптастыру тапсырмаларын орындау болуы керек. Тақырып бойынша жұмыстың қорытынды шығармашылық кезеңінде мен балалардың жеке қабілеттерін, шығармашылығын көрсетуге, жұмысқа деген қызығушылығын және жұмыс тиімділігін көрсетуге мүмкіндік беретін жоба әдісін қолданамын.Қазақ тілін оқытудағы жоба әдісі қарапайым емес, тиімді болып саналады. Жобаларды қорғау кезінде қазақ тілінде кең пікірталас болады.  Сабақта мен рефлексияны қолданамын. Оқыту процесінде тек білім ғана емес, сонымен бірге баланың сабақтан алған әсерлері де маңызды болатынын есте ұстаған жөн.Мұндай тапсырмаларды қолдану балаларға өз ойларын нақты тұжырымдауға, үйренгендерін жақсы есте сақтауға мүмкіндік береді. Сабақ барысында әр баланың жұмысы міндетті түрде көтермеленеді, мен бәрін тыңдаймын. Мұғалімнің мақсаты — білім беру, және оқушыларға жеке, әлеуметтік және кәсіби іс-әрекеттегі әр түрлі проблемалық жағдайларды шешуге қажетті білімді қалыптастыруға көмектесетін құралдарды қолдануға үйрету.