Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Рахметула Салтанат Мұхаметжанқызы
Шымкент қаласы
Silkway Халықаралық Университетінің
1 курс магистранты (7М01302 – бастауышта
оқыту педагогикасы мен әдістемесі)
Исманова Рабиға Жолдасовна
(жетекші, п.ғ.к, доцент)
Аңдатпа: Бұл мақалада болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі қарастырылды. Кәсіби құзыреттіліктті қалыптастыру барысы өзіндік ерекшеліктерге толы. Бұл мақалада интегративті-контекстік моделі ерекшелікті атқарды. Аталған ерекшелік құзыреттілікті қалыптастыру іс-әрекетіне әсер етті. Мақала жазылу барысында тақырыпқа сай мәліметтер толық ашылып, ғылыми жұмыстың аяқтауға өз ықпалын берді.
Аннотация: В данной статье рассмотрена профессиональная компетентность будущего учителя. Процесс формирования профессиональных компетенций наполнен самобытностью. В данной статье выделена интегративно-контекстная модель. Данная специфика повлияла на деятельность по формированию компетенций. В ходе написания статьи были раскрыты детали, соответствующие теме, что способствовало завершению научной работы.
Annatation: This article examines the professional competence of a future teacher. The process of forming professional competencies is filled with identity. This article highlights the integrative-contextual model. This specificity has influenced the activity on the formation of competencies. In the course of writing the article, details relevant to the topic were revealed, which contributed to the completion of the scientific work.
Мұғалімнің кәсібилігі мен педагогикалық шеберлігінің ажырамас құрамдас бөлігі оның кәсіби құзыреттілігі болып табылады. А.К.Маркова кәсіби құзыреттіліктің бірнеше түрін ажыратады: арнайы құзыреттілік; әлеуметтік құзыреттілік; жеке құзыреттілік.
Мұғалімнің кәсібилігі кәсіби құзыреттіліктің барлық түрлерін біріктіру арқылы анықталады. «Кәсіби құзыреттілік» ұғымымен қатар педагогикада «педагогикалық құзыреттілік» ұғымы қолданылады. Мұғалімнің педагогикалық құзыреттілігі деп оның педагогикалық қызметті жүзеге асыруға теориялық және практикалық дайындығының бірлігі түсініледі. Бұл тұжырымдама қажетті білім мен дағдыларды меңгеру деңгейін көрсетеді. Кәсіби құзыреттілік – мұғалімнің табысты жұмысының маңызды шарттарының бірі.
Қазіргі заманғы мұғалімнің кәсіби дайындығының тиімділігінің шарттарының бірі – жоғары оқу орнында педагогикалық инновацияларды игеру бойынша арнайы жұмыс жүргізу қажеттілігі.
Осыған байланысты жоғары педагогикалық білім беруді ұйымдастырудың және мұғалімдерді даярлаудың жаңа тәсілдері ұғынылды:
1) «адам санасын» басым дамыту арқылы жоғары педагогикалық білім мазмұнын қалыптастыруды негіздейтін мәдени тәсіл;
2) жеке тұлғаны абстрактілі қалыптастырудан жеке тұлғаны дамыту педагогикасына көшуді қамтамасыз етуге арналған оқыту процесінің жаңа технологияларымен байланысты жеке-әрекеттік тәсіл;
3) болашақ мұғалімнің субъектілік ұстанымын, ЖОО-да оған бірегей тұлға ретінде қарауды, кәсіби даярлықты дербестендіруді қамтамасыз ететін полисубъектілік (диалогтық) тәсіл;
4) оқытушы мен студенттің өзара іс-қимыл құрылымын айқындайтын жеке-шығармашылық тәсіл.
Ғалымдар мұғалімнің жеке әлеуетін, оның инновациялық қызмет субъектісі болу қабілетін педагогикалық білім беру басымдықтарының алдына қояды.
«Педагогикалық білім беру жаңа білімді, мақсаттарды, құндылықтарды, жеке мағыналарды өндіру және иемдену ретінде ғана емес, сонымен қатар адамның маңызды күштерін, белсенділік қабілеттерін, оның кәсіби және әлеуметтік рөлдерді жан-жақты және жауапты орындау мүмкіндіктерін, жаңа идеяларды, шешімдерді шығару, болашақ маманның жеке басының өзін-өзі дамыту үшін нақты алғышарттар жасау ретінде қарастырылады» [2, 47-бет].
Болашақ мұғалімдердің педагогикалық инновацияларды игеру және сыни талдау қабілетін қалыптастыру процесі мұғалімнің кәсіби, әлеуметтік және жеке мотивтерінің жиынтығына негізделген бірқатар ақыл-ой әрекеттерін, оның психологиялық-педагогикалық, жеке әдістемелік және арнайы ғылыми пәндер бойынша теориялық білімдерін, оқу процесінің әртүрлі аспектілерін қозғайтын практикалық дағдыларды қамтиды.
Осылайша, біз студенттердің зерттелетін қабілетін қалыптастыруды мақсатты, арнайы ұйымдастырылған жұмыс жүйесі ретінде қарастырамыз, оның негізінде болашақ мұғалімдердің нақты материалды жинақтау әдістері (байқау, сипаттау, әңгімелесу және т.б.) туралы білім кешенін игеруі, оның негізінде оны талдау және түсіну ұйымдастырылады.
Зерттеу аясында біз төрт кезеңнен тұратын және олардың әрқайсысындағы педагогикалық әрекеттердің жиынтығын анықтайтын өзгерістерді сыни талдау алгоритмін жасадық және қолданамыз.
Бірінші кезең: қазіргі заманғы педагог-жаңашылдар мен педагог-экспериментаторлардың ғылыми-теориялық және әдістемелік еңбектерін зерделеу. Студенттің іс-әрекеті: осы педагогикалық инновацияның пайда болуына себеп болған оқу-тәрбие процесінің қарама-қайшылықтары мен оны шешуге арналған проблемалар кешенін анықтау; инновацияның негізін құрайтын ғылыми ережелерді анықтау; инновацияның негізгі идеясын қалыптастыру.
Екінші кезең: жаңашылдықтың түрін және қысқаша сипаттамасын анықтау. Стдуенттің іс-әрекеті: жаңашылдықтың мәнін қалыптастыру (жаңа идея, оқытудағы жаңа тәсілдер, жаңа тәсілдер мен әдістер және т.б.); жаңашылдықтың ғылыми дәлелдемесі; оқыту технологиясының сипаттамасы; жаңашылдықтың қолданылу саласы; жаңашылдықтың түрін анықтау. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде инновацияларды жіктеудің әртүрлі тәсілдері бар. Біздің зерттеу контексінде біз педагогикалық инновацияларды келесі көрсеткіштер бойынша қарастырамыз: тарату саласы; жаңашылдық дәрежесі; педагогикалық білім саласы; білім беру ауқымы; инновациялық әлеует; енгізу мүмкіндігі.
Үшінші кезең: Жаңалықтарды сыни талдау. Болашақ мұғалімдердің педагогикалық және әдістемелік инновацияларды сыни талдау мен сараптамалық бағалауға қабілеттілігін қалыптастыру олардың кәсіби дайындығы барысында инновацияның тиімділік дәрежесін бағалауға мүмкіндік беретін белгілі бір стандарттарды қолдануды қамтиды.
Педагогикалық жаңашылдықты бағалау кезінде біз студенттерді осы білім беру-тәрбиелік шындық құбылысының маңызды мазмұнын көрсететін тиісті сипаттамалық көрсеткіштер мен критерийлердің жиынтығына жүгінуге бағыттаймыз.
Бірінші критерий-жаңалық: ұсынылған жаңаның мәні неде, оның жаңалығының деңгейі қандай деген бағытта қараймыз.
Екінші критерий – нәтижелілік: оқыту мен тәрбиелеуде жоғары сапалы және сандық нәтижелер алу.
Үшінші критерий – оптимизм: мұғалімнің жұмысындағы әдістер, формалар мен құралдардың сәтті үйлесуі.
Төртінші критерий-ғылымилық: барлық тұжырымдардың дәлелділігі мен негізділігі.
Бесінші критерий – қолдану: педагогикалық жаңашылдықтың субъективті факторлардан салыстырмалы тәуелсіздігі.
Біз оларды сипаттаймыз.Жас ұрпақты өмірге және еңбекке дайындауды жетілдірудегі прогресті нақты қамтамасыз ету үшін авторлық ұсыныс — жобаның жаңашылдығы критерийі маңызды. Біз осы санаттың мәнін түсінуге тырысамыз. Сондықтан жаңа құбылысты инновациялық педагогиканың негізгі ұғымдарының бірі ретінде қарастыру қажет.
Жаңашылдықты педагогикалық инновацияның қолданылу дәрежесін анықтау критерийі ретінде түсіну үшін бірқатар зерттеушілер (М.С. Бургин, В.М. Полонский, А.И. Пригожин, В.А. Сластенин, М.М. Поташник) жүзеге асырған маңызды философиялық және жалпылама мәнге ие жаңалықтың жоғары сапалы ауырлық дәрежесін бағалау:
— абсолютті – бұрын-соңды болмаған нәрсені жасауға негізделген;
— жергілікті-абсолютті — осы сала үшін жаңасы жасалған кезде, бірақ басқа салаларда аналогы болғанда;
— бұрын белгілі, бірақ бүгінде ұмытылған актуализацияға негізделген;
— нормативтік – егер объект басқа нормамен салыстырғанда жаңа болып саналса;
— субъективті — объект осы субъект үшін жаңа болған кезде;
— түпнұсқа, басқаша емес, жақсырақ жасауға ұмтылу.
М.С.Бургин ұсынған әдістеме негізінде біз педагогикалық — әдістемелік жаңалықтардың жаңалығын бағалау әдістемесін жасадық және қолданамыз. Мұндай есептеудің бастапқы нүктесі — білім беру-тәрбие жобасының маңызды сипаттамаларын (көріну критерийлерін) анықтау-жаңалықтары. Және-алгоритм бойынша бағалаудың өзі.
Педагогикалық инновацияның нормативтік жаңалығын аналог ретінде анықтау үшін біз оқытудың немесе тәрбиелеудің дәстүрлі әдістерін аламыз, ал оның маңызды жаңалығын анықтау үшін ұсынылған техниканы бұрынғылармен салыстырамыз.
Жаңашылдықтың критериалды ат-рибуттарын ақылмен анықтап, дәйекті түрде игере отырып, болашақ бастауыш сынып мұғалімдері орыс тілінде бастауыш сынып оқушыларымен сабақ саласындағы жаңалықтарды білуші ретінде көбірек әрекет етуде.
Педагогикалық инновациялардың тиімділігін талдау кезінде нәтиже критерийі қолданылады, бұл мұғалімнің оқу-тәрбие қызметінің оң нәтижелерінің белгілі бір тұрақтылығын білдіреді. Бұл көрсеткіштің бірегейлігі, техникалық қарапайымдылығы, нәтижелердің байқалуы және тіркелуі бұл критерийді жаңа әдістердің, оқыту әдістерінің және т.б. маңыздылығын бағалауда қажет етеді.
Инновацияларды сыни талдау кезінде болашақ мұғалімдерді бағдарлайтын келесі критерий-бұл оптимизм.
Оптимизм – бұл мұғалімнің жұмысындағы әдістер, формалар мен құралдардың сәтті үйлесімі.
Белгілі бір инновацияның оңтайлылығын анықтау кезінде студенттерге жоғары нәтижелерге қол жеткізу үшін мұғалімдердің физикалық және ақыл — ой күштері мен құралдарының шығындар дәрежесін талдау ұсынылады.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудағы прогресті нақты қамтамасыз ету үшін авторлық ұсыныс-жобаның ғылыми критерийі маңызды. Ғылым – барлық тұжырымдардың дәлелі және негізділігі.
Ғылыми критерий оқу процесіне белсенді көзқараспен, сондай-ақ психологиялық-педагогикалық және әдістемелік ғылымның соңғы жетістіктерімен байланысты. Педагогикалық инновацияларды бағалау кезінде біз студенттерді жаңашылдықтың педагогикалық ғылым мен практиканың қазіргі заманғы жетістіктеріне сәйкестігі дәрежесін анықтауға, оларға сәйкестік (немесе сәйкессіздік) дәрежесін анықтауға бағыттаймыз.
Біз студенттерді инновацияларды талдауда бағдарлайтын критерийлердің бірі — мұғалімдердің жаппай тәжірибесіндегі инновацияны шығармашылық қолдану мүмкіндігі.
Егер құнды педагогикалық идея немесе технология техникалық қамтамасыз етудің ерекшеліктері мен күрделілігіне немесе мұғалімнің нақты қызметіне байланысты тар, шектеулі қолдану аясында қалса, онда бұл жағдайда педагогикалық инновация туралы айту екіталай. Сондықтан, факультет студенттері педагогикалық инновацияны экс-перттік бағалауды жүзеге асыру үшін оларға инновацияның қолданылу дәрежесін анықтау, сондай — ақ жаңалықтарды пайдалану үшін қажетті жағдайларды және мұғалімдердің жаппай тәжірибесінде таралу дәрежесін белгілеу ұсынылады.
Төртінші кезең: Педагогикалық инновацияның құндылығы және оны өзінің кәсіби қызметінде пайдалану мүмкіндіктері туралы қорытынды.
Білімді практикада қолдану тиісті дағдылардың жиынтығын игерусіз мүмкін емес. Инновацияларды зерттеу және сыни талдау үшін қажетті дағдылар кешенін қарастырыңыз.
Кәсіби маңызды дағдылардың бүкіл кешені — бұл теориялық модельдің бір түрі, оны практикалық игеру инновацияны сыни талдау қабілетін қалыптастыру кезінде болашақ мұғалімдерді оқытуға бағытталған. Бұл дағдыларды игеру кәсіби оқыту процесінде жүреді (В.А. Сластенин, Л.Ф.Спирин және т. б.).
Бұл дағдыларды қалыптастыру ұзақ процесс; педагогикалық инновацияларды талдаудың әр кезеңінде белгілі бір дағдылар тобын дамыту ұсынылады.
Бірінші кезеңде – бұл іскерліктер: жаңашыл-педагогтардың және экспериментші-мұғалімдердің ғылыми-теориялық және әдістемелік еңбектерін мақсатты түрде зерттеу; осы жаңалықтың пайда болуына себеп болған оқу-тәрбие үрдісіндегі қарама-қайшылықтар шеңберін және ол шешуі тиіс проблемалар тізбесін анықтау; жаңашылдықтың басты идеясын айқындау; жаңашылдықтың негізінде жатқан ғылыми ережелерді бөліп көрсету.
Екінші кезеңде – бұл іскерліктер: педагогикалық жаңалық туралы материалды ұтымды баяндауды; педагогикалық ғылым санаттарында жаңалықты түсіндіруді; педагогикалық жаңалық туралы материалдарды дидактикалық түрлендіруді, объективті бағалауды және сипаттауды, аннотациялауды, каталогтауды; педагогтің әдістемелік тәсілдері мен оқушылардың жауап әрекеттерін дәйекті баяндай отырып, мұғалім жұмысының тиісті жүйесін сипаттауды; жаңашылдықтың түрін анықтауды.
Үшінші кезеңде – бұл іскерліктер: жаңалықты объективті талдау; жаңалықтың ғылыми шынайылығын, оның педагогика және психология талаптарына сәйкестігін анықтау.
Төртінші кезеңде – бұл: қорытынды жасау, алынған нәтижелерді педагогикалық теориямен байланыстыру; оқу — тәрбие процесінің қандай қайшылықтары осы новацияда көрініс таппағанын анықтау; педагогикалық инновацияны қолдану шекарасын анықтау; педагогикалық жаңашылдықтың жалпыға ортақ, ерекше және жеке қасиеттерін анықтау негізінде оның құндылығы туралы қорытынды жасау; осы жаңашылдықты өзінің кәсіби қызметінде пайдалану мүмкіндігін анықтау.
Жоғарыда көрсетілген дағдыларды игеру процесінің өзі осы ретпен жүзеге асырылады.
Біріншісі – студенттерді оқытудың мақсаттары мен міндеттерімен және жаңалықтардың сыни анамнезімен, кәсіби-педагогикалық талдаудың нақты бағдарламасымен және әдістемесімен таныстыру. Бұл кезеңде педагогикалық инновациялар талданған ғылыми әдебиеттерді зерттеу ұсынылады (инновацияларды ғылыми талдау үлгілері).
Екінші – инновацияларды зерттеу бойынша тікелей жұмыс: жаңашыл-педагогтер мен экспериментатор-мұғалімдердің теориялық және әдістемелік еңбектерін зерделеу, жаңашыл-педагогтер мен олардың ізбасарларының топтарына бару, жаңашыл-педагогтер мен инновациялық әдістемелер бойынша жұмыс істейтін мұғалімдердің студенттермен әңгімелерін және студенттердің оқушылармен және олардың ата-аналарымен әңгімелерін ұйымдастыру. Осы жұмыстың негізінде педагогикалық инновациялар туралы материалдар жинақталады.
Үшіншісі – зерттелген фактілерді жүйелеу, оларды сыни талдау,
сондай-ақ жұмыс нәтижелерін жазбаша ресімдеу.
Педагогикалық инновацияларды зерттеу және сыни талдау бойынша практикалық іс — шаралар білім жинақтау процесінің белсенді болуына ықпал етеді және оларды практикада үнемі қолдану қазіргі білім жүйесін қайта қарастыруға мүмкіндік береді, бұл болашақ мұғалімнің ойлауының дамуындағы сапалы өзгерістерге әкеледі.
Пайдаланған әдебиеттер
- Ожегов С.И. Словарь русского языка: Ок. 60000 слов и фразеологических выражений / Под общ. ред. проф. Л.И.Скворцова. М.,
- Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: Инновационная деятельность. М.,
- Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заве- дений. М.,
