КӘСІПТІК ОҚЫТУ САЛАСЫ МАМАНДАРЫНА КИІЗ ӨҢДЕУДЕ  ДӘСТҮРЛІ ТЕХНОЛОГИЯ МЕН  ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚАТАР МЕҢГЕРТУ

Таттибаева Гулжан Берликовна
Кәсіптік білім мамандығы бойынша педагогикалық  ғылымдар магистрі,
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің «Музыка және көркемдік білім» кафедрасының  аға оқытушысы,Тараз қаласы.

Анарбек Ұлжан Сүгірбекқызы
6В01408 – «Кәсіптік оқыту» мамандығының 3-курс студенті

Аңдатпа. Мақалада болашақ көркем өнер,кәсіптік оқыту саласы мамандарының қолөнерді оның ішінде  киіз өңдеуді оқытудағы иннновациялық әдіс-тәсілдерімен жолдарын қарастырып дәстүрлі өнерімізді заман талабына сай  жүйеге келтіру қарастырылады.

Кілт сөз: Қол өнер, иннновация, киіз,кәсіп, эстетикалық тәрбие, нуно.

Қолөнер қазақ халқының мәдениеті мен экономикасында маңызды рөл атқарды.Осы дәстүрлерді сақтау және дамыту үшін үнемі білім алу және білімді келесі ұрпаққа беру қажет. Қазақ халқының қолөнерін оқытудағы инновациялық тәсілдер виртуалды шындық және интерактивті онлайн-курстар сияқты заманауи технологияларды пайдалануды қамтиды. Бұл құралдар студенттерге дағдыларды тиімдірек меңгеруге және тәжірибелі шеберлерден кері байланыс алуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, қызықты және шығармашылық жобаларды ұсына отырып, жастарды қолөнерді үйренуге тарту маңызды. Шеберханалар мен көрмелер қолөнерді жастар арасында танымал етуге көмектеседі және оларды оқыту мен жетілдіруге ынталандырады.

Қолөнерді оқытудағы инновациялық тәсілдердің маңызды элементі дәстүрлі әдістерді заманауи тенденциялармен үйлестіру болып табылады. Бұл қазақ қолөнерінің бірегейлігі мен сабақтастығын  сақтауға мүмкіндік береді, бұл ретте олардың дамуы мен қазіргі әлемде қолданылуы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

Сонымен, қазақ халқының қолөнерін оқытудағы инновациялық тәсілдер мен  әдістер дәстүрлерді сақтауда және беруде, сондай-ақ оларды дамыту мен жастар арасында танымал етуде маңызды рөл атқарады. Олар мәдени мұраны сақтауға ықпал етеді және шеберлердің жаңа буынының шығармашылық әлеуетін дамытуды ынталандырады. Технология мен нарық талаптары үнемі өзгеріп отыратын қазіргі әлемде қолөнерді оқытудың инновациялық тәсілдері шешуші рөл атқарады. Дәстүрлі оқыту әдістері қазіргі ортада жиі тиімсіз болып шығады, сондықтан қолөнерді оқыту тәсілдерін үнемі жетілдіру қажет.

6В01408 – «Кәсіптік оқыту» 3-курс студенттеріне  «Көркем шығармашылыктагы кәсіби дизайн» пәнінде тәжірбие ретінде  дәстүрлі киіз өңдеу мен қатар заман талабына сай «нуно» киіз басу жаңа инновациялық технологиясын жан-жақты қарастырып  шеберханада дәстүрлі технологиямен және қазіргі заманғы «нуно» киіз басу  жаңа инновациялық технологиясын, технологиялық процестерді сақтай отырып киіз басып, бұйымдар шығарады. Технологиялық процестерге тоқталсақ:

Кесте 1 Дәстүрлі киіз басу технологиясы.

Жоғарыда аталған дәстүрлі технологиямен киіз үйдің саймандары текемет, сырмақ, жайнамаз т.б. жасалған.

Кесте 2 Қазіргі заманғы «Нуно» киіз басу жаңа инновациялық технологиясы.

Қазіргі кезде киіз бұйымдары нағыз қауырт өркендеу дәуірін бастан кешуде. Бұл икемделгіш және пластикалық қасиеті бар материал іс жүзінде бүкіл әлемге танымал. Бұл тамаша материалды модельерлер де өз назарынан тыс қалдырмаған.

Олар қазіргі заманғы әртүрлі технологияларды пайдалана отырып, сан түрлі фактуралар мен маталарды-жібек, мақта,кендір тоқыма заттарды үйлестіре отырып, нағыз өнер  жауһарларын жасап жүр.

 Сәндік қол өнердің басқа салалары сияқты киіз өнері екі бағытта дамып келеді:

-дәстүрлі бұйымдардың көшірмесін жасау.

-Уақыт талабына сай қолданбалы бұйымдар және шығармашылық туындылар жасау.

Қазақтың дәстүрлі киіз өнері басқада ұлттардың мәдениетінде көрініс табады. Мысалы Ұлыбританияда киіз өнері суретшілерінің ассосациясы бар. Олардын ұйымдастыруымен жыл сайын халық аралық денгейде семинарлар мен симпозиумдар өткізіледі. Әр жылы әр елде өтетін бас қосуларында киіз өнерінің жана мүмкіндіктерін көрсетіп, өз тәжірбиелерімен бөліседі, жаналықтарың өз журналдарында жариялап отырады.

Германияда  Катарина Томас, Жапонияда Джори Джонсан, Венгрияда  Иштван Видак киіз өнері жайында кітаптар шығарған. Киіз өнерінің дамуына біздің еліміздің суретшілері де өз үлестерін қосуда олар: Сауле және Әлібай Бапановтар, А. Беккулова, М. Нүрке, А. Бапанова. Ш.Тоқтабаева. Б.Ахмирова. Л. Айтжанова. Осы мәліметтерге сай киіз өнерінің  болашағының мол екендігін көреміз.

Тағы бір инновациялық тәсіл-оқытудың практикалық бағдарлануы. Бүгінгі студенттер тек теориялық білімді ғана емес, сонымен қатар нақты өмірде пайдалы болатын дағдыларды да қалайды. Сондықтан студенттер алған білімдерін бірден іс жүзінде қолдана алатындай етіп оқу процесін құру өте маңызды.

Әр студенттің жеке ерекшеліктерін ескеру қажет. Оқытудың инновациялық әдістері әр оқушының білім деңгейіне, қызығушылықтары мен қабілеттеріне бейімделуі керек. Қолдау мен мотивация қолөнерді оқыту процесінде де маңызды рөл атқарады.

Қолөнерді оқытудағы инновациялық тәсілдер мен әдістер оқыту сапасын арттыруға ғана емес, сонымен қатар заманауи сын-қатерлерді жеңуге және өз кәсібінде жетістікке жетуге дайын мамандарды даярлауға көмектеседі.

Қолөнерді оқыту-бұл сіздің дағдыларыңызды жетілдіріп, білікті шебер болу мүмкіндігі ғана емес, сонымен қатар жаңа идеялардың, шығармашылық тәсілдер мен инновациялық әдістердің қайнар көзі. Оқытудың заманауи технологиялары мен әдістері оны тиімдірек, қызықты және қолжетімді ету үшін оқыту процесінде инновациялық тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді.

Қолөнерді оқытудың инновациялық тәсілдерінің бірі — виртуалды және кеңейтілген шындықты пайдалану. Осы технологиялардың арқасында студенттер виртуалды кеңістікке ене алады, онда олар нақты материалдар мен жабдықтарға физикалық қол жеткізбестен өз дағдыларын жаттықтыра алады және жетілдіре алады.

Тағы бір инновациялық тәсіл-онлайн платформалар мен курстарды қолдана отырып оқыту. Мұндай платформалар студенттерге жаңа әдістерді, технологияларды және материалдарды тікелей үйден немесе интернетке қол жетімді кез келген жерден үйренуге көмектесетін кең материалдарға, бейне сабақтарға, тапсырмалар мен сынақтарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Қолөнерді оқытудың инновациялық тәсілдері білім сапасын жақсартуға көмектесіп қана қоймайды, сонымен қатар өз ісінің шеберлері үшін шабыт пен даму көзі бола алады. Трендте қалу және өз кәсібіңізде табысты болу үшін үнемі оқыту мен дамытудың жаңа жолдарын іздеу маңызды.

Қолөнердің инновациялық формалары дәстүрлі қолөнерді дамытатын және оларға қазіргі заманғы элементтерді әкелетін әртүрлі әдістер мен әдістерді ұсынады. Мұндай түрлердің ішінде мыналарды ажыратуға болады:

1. Қолөнердегі цифрлық технологиялар-бірегей бұйымдарды жасау және өндіріс процесін жақсарту үшін компьютерлік бағдарламаларды, 3D басып шығаруды, робототехниканы және басқа да заманауи технологияларды пайдалану.
2. Тұрақты өндіріс-табиғи ресурстарды сақтауға және қалдықтарды азайтуға ықпал ететін экологиялық таза материалдарды, энергияны үнемдейтін технологияларды және басқа әдістерді пайдалану.
3. Заманауи дизайн-өнімдерді тұтынушылар үшін тартымды ететін және аудиторияның кеңеюіне ықпал ететін заманауи дизайн шешімдері мен трендтерін енгізу.
4. Білім беру және оқыту-жас мамандарға қолөнер саласында қажетті дағдылар мен білім алуға көмектесетін мамандандырылған курстар, мастер-класстар және басқа да білім беру бағдарламаларын құру.

Қолөнердің инновациялық формалары бірегей дәстүрлер мен қолөнер дағдыларын сақтауға және дамытуға, сондай-ақ осы салада даму мен өсудің жаңа мүмкіндіктерін жасауға мүмкіндік береді. Олар қолөнердің заманауи трансформациясына және олардың заманауи нарық талаптарына бейімделуіне ықпал етеді, бұл оларды бәсекеге қабілетті және сұранысқа ие етеді.

Киіз басу-жүнді немесе басқа талшықтарды бұрау және желімдеу арқылы тоқыма бұйымдарын жасау әдісі. Технологияның дамуымен киіз басудың жаңа инновациялық әдістері мен тәсілдері пайда болады, соның ішінде:

1.Электронды киіз басу машиналары: электроникамен жабдықталған арнайы құрылғылар киіз басу процесін автоматтандыруға және күрделі өрнектер мен текстураларды жасауға мүмкіндік береді.

2. 3D басып шығаруды пайдалану: ең жаңа технологиялар сізге арнайы пішіндер мен киіз басу құралдарын жасауға мүмкіндік береді, бұл процесті жеңілдетеді және дизайн мүмкіндіктерін кеңейтеді.

3.Толықтырылған шындықты интеграциялау: Ar технологияларының көмегімен киіз басу процесін елестетуге, жаңадан бастаушыларды оқытуға және қызықты білім беру қосымшаларын жасауға болады.

4. Ақылды материалдар: интеграцияланған сенсорлары мен электроникасы бар арнайы маталар мен талшықтарды пайдалану, бұл өнімнің дизайны мен функционалдығы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

Бұл инновациялар киіз басу процесін жақсартуға көмектеседі, бұл оны тиімдірек, қызықты және көптеген адамдар үшін қолжетімді етеді.

5.Фелтинг: бұл жүн талшықтарын немесе басқа табиғи талшықтарды тығыздау арқылы тоқыма жасау процесі. Киіз басуды дымқыл киіз басу немесе құрғақ киіз басу сияқты дәстүрлі әдістерді қолдану арқылы немесе ультрадыбыстық киіз басу немесе электростатикалық киіз басу сияқты инновациялық технологияларды қолдану арқылы жасауға болады.

Ультрадыбыстық фелтинг: бұл әдіс талшықтарды тығыздау үшін ультрадыбыстық толқындарды пайдаланады, бұл тоқыма бұйымдарын тезірек және аз күш жұмсауға мүмкіндік береді. Ультрадыбыстық киізді үйде де, өнеркәсіптік масштабта да қолдануға болады.

Электростатикалық фелтинг: бұл әдісте талшықтар оңай тығыздалуға мүмкіндік беретін электр зарядын алады. Бұл киіз басу процесін жылдамдатады және жеңілдетеді, сонымен қатар біркелкі тығыздауға мүмкіндік береді.

Сандық фелтинг: дәстүрлі инені немесе щетканы киіз етудің орнына, цифрлық фелтинг иненің қозғалысын басқару және тоқыма бұйымдарын жасау үшін компьютерлік бағдарламаны пайдаланады. Бұл әдіс күрделі және егжей-тегжейлі текстуралар мен үлгілерді жасауға мүмкіндік береді.

3D киіз басу: бұл инновациялық әдіс арнайы киіз басу формалары мен әдістерін қолдана отырып, талшықтардан үш өлшемді нысандарды жасауға мүмкіндік береді.

Жалғастырыңыз

Бұл тоқыма өнері саласында дизайн мен шығармашылықтың жаңа мүмкіндіктерін ашады.

6. Синтетикалық талшықтарды қолдана отырып киіз басу: жақында полиэстер немесе акрил сияқты синтетикалық талшықтар дәстүрлі жүн талшықтарына балама ретінде қолданылады. Олар қол жетімді және тұрақты болуы мүмкін, сонымен қатар түстер мен текстураларға көбірек мүмкіндіктер ұсынады.
7. Киіз мата: киіз мата киіз талшықтарының бірнеше қабаттарын біріктіру арқылы жасалады, бұл берік, тығыз мата жасайды. Бұл матаны киім, аксессуарлар немесе сәндік бұйымдар жасау үшін пайдалануға болады.
8. Бедерлі киіз басу: бұл әдіс тоқыма бұйымдарының бетінде текстураларды, үлгілерді немесе тіпті кескіндерді жасау үшін пайдалануға болатын көлемді элементтерді жасауға мүмкіндік береді.
9. Экологиялық материалдар: көптеген инновациялық киіз басу технологиялары экологиялық таза және қайта өңделген материалдарды пайдаланады, бұл қоршаған ортаға әсерді азайтады және тұрақты дамуға ықпал етеді.
10. Киізден жасалған кескіндеме: бұл әдіс киіз басу және кескіндеме өнерін біріктіріп, бірегей және түрлі-түсті тоқыма өнерін жасауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс күрделі және көп қабатты кескіндерді жасау үшін әртүрлі талшық түстері мен киіз басу әдістерін пайдаланады.

Киізден жасалған зергерлік бұйымдар: соңғы жылдары киізден жасалған зергерлік бұйымдар бірегейлігі мен қол жұмысының арқасында өте танымал болды. Бұл әшекейлер әртүрлі стильдер мен тақырыптарда жасалуы мүмкін және оларды кез-келген талғамға бейімдеуге болады.

Киізден жасалған аяқ киім: аяқтың керемет жастықшасы мен тірегін қамтамасыз ететін бірегей және ыңғайлы аяқ киім жасау үшін қолданылады. Бұл аяқ киім әртүрлі материалдардан, соның ішінде жүннен, синтетикалық талшықтардан және тіпті былғарыдан жасалуы мүмкін.

Киізден жасалған аксессуарлар: сөмкелер, әмияндар, телефон қораптары және басқа заттар сияқты әртүрлі аксессуарларды киіз басу арқылы да жасауға болады. Бұл аксессуарлар әдемі ғана емес, сонымен қатар функционалды, өйткені олар сіздің заттарыңызды зақымданудан және ластанудан сақтай алады.

6В01408 – «Кәсіптік оқыту» мамандары болашақта көркем өнер саласында мектепте «Көркем еңбек» оқу пәнінде қолөнерді оның ішінде  киіз өңдеуді және түрлі материалдарды өңдеуді оқытудағы иннновациялық әдіс-тәсілдерімен жолдарын маңыздылығын оқушыларға жан-жақты игерте отырып  шынайы болмысты эстетикалық қабылдауды және еңбекқорлыққа тәрбиелеуді, адамның қоршаған әлеммен өзара байланысы туралы білімді қалыптастырудың бірден-бір құралы екенің бойларына сіңіреді деген сенімдеміз.

«Көркем еңбек» пәнін оқытудың мақсаты-жеке тұлғаның қалыптасуы және өз ойын білдіруінің негізі ретінде, рухани-адамгершілік мәдениетін дамыту, шығармашылық, кеңістіктік-образдық ойлауын, көркемдік-технологиялық білімінің негізін қалыптастыру.

Оқу бағдарламасының мазмұны материалдарды 5 ортақ білім беру бағыттары арқылы оқып-үйренуді қарастырады:

— Визуалды өнер;

— Сәндік-қолданбалы шығармашылық;

— Дизайн және технология;

— Үй мәдениеті;

— Тамақтану мәдениеті.

Қазақ халқының еңбек тәрбиесі дәстүрлерін үздіксіз білім беру жүйесінде пайдаланудың тиімді жолдары мен формаларына келсек жоғарыда аталған  5 ортақ білім беру бағыттарын  оқып-үйренуді М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің «Музыка және көркемдік білім» кафедрасы 6В01408 – «Кәсіптік оқыту» , 6В01403–«Көркем еңбек және сызу мұғалімдерін даярлау» білім беру бағдарламасы бойынша, болашақ мектеп мұғалімдерін даярлауда жоғарыда аталған әр мамандықтын оқу жұмыс жоспарында және оқу бағдарламасы мазмұнында    «Сәндік қолданбалы өнер», «Ұлттық қолданбалы қол өнер түрлері»,»Үй мәдениеті»,«Дизайн және технология»,«Кілем тоқу технологиясының негіздері», «Ою-өрнек композициясы»,«Гобелен және казіргі заман интерері «Киімді көркем сәндеу» және т.б. пәндер арқылы заман талабына сай дәстүрлі технологиямен инновациялық технологияны қатар салыстырмалы түрде сабақтастықты жалғай отырып білім берудеміз.

Қорыта айтқанда, ата-бабаларымыз айшықты да әсем сәндік қолөнерімен, өзінің рухани  жан  дүниесінің  байлығын, асқақ арманын келер ұрпағының зердесіне жеткізіп, санасына ұялатып отырғаның көреміз. Біздер жас ұрпаққа қолөнерімізді мұрагер ретінде заман талабына сай жаңдандырып, жаңғыртып отыру үшін иннновациялық әдіс-тәсілдерімен жолдарын көрсетуіміз міндет.

Қолөнерді оқытудың инновациялық тәсілдері мамандарды даярлау сапасын арттыруда және олардың дағдыларын еңбек нарығының талаптарына сәйкестендіруде маңызды рөл атқарады. Оқытудың жаңа технологияларын үнемі дамыту және пайдалану-бұл мамандықтар тез өзгеретін және жаңа білім мен дағдыларды қажет ететін қазіргі әлемде қажеттілік. Қазіргі әлемде қолөнерді оқыту барған сайын маңызды және сұранысқа ие процеске айналуда. Инновациялық тәсілдер мен әдістер тиімді және сапалы оқытуды қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Ә.О.Қамақ. Эстетическое воспитание учащихся 4-6 классов средствами декоративно прикладного искусства (на материалах народного декоративного искусства Казахстана).М.,1982

2.Е.Асылханов. Изучение декаративно прикладного искусства Казахстана в общеобразовательной школе ипедагогических институтах республики. М., 1985 г.

3. С.Ұзақбаева. Қазақ халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие.Алматы. 1993 ж.
4. Қ.Қ.Шалғынбаева. Қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі Алматы. 2006
5. Ұ.М.Әбдіғапбарова. Қазақ халық педагогика сында балалар мен жастарды сәндік қолдан балы өнерге үйретудің ғылыми негіздері. Алматы. 2008 ж.

6.Искакова, Л.М. т.б. Кәсіптік оқыту әдістемесі : Оқу құралы. / А.М. Искакова, Г.К. Кудиярбекова, Н.А. Дубинец; С.Торайғырова атындағы Павлодар мемлекеттік университеті.-Павлодар:Кереку,2018.-81б.-ISBN978-601-238-853-4. http://rmebrk.kz/book/1174293

7.Байдалиев, Қ.А.Көркем еңбекті оқыту теориясы мен əдістемесі : Оқу құралы..- Орал: БҚАТУ РМК, 2019. — 396 б. — ISBN 978-601-319-178-2. http://rmebrk.kz/book/1173016

8.Адамқұлов Н.М. Технология пәнін оқыту әдістемесі [Мәтін]:Оқулық/ Н.М. Адамқұлов, Ж.К. Сімова. — Алматы : Отан, 2016. — 135б. — ISBN 978-601-232-255-2