Білім айнасы газеті Республикалық газет Таттибаева Гулжан Берликовна
Кәсіптік білім мамандығы бойынша педагогикалық ғылымдар магистрі,
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің «Музыка және көркемдік білім» кафедрасының аға оқытушысы,Тараз қаласы.
Нұрмахан Күнімхан Бердиярқызы
6В01408 – «Кәсіптік оқыту» мамандығының 3-курс студенті
Аңдатпа. Мақалада педагогикалық технологияның тиімді әдісі іскерлік ойынның мүмкіндіктері қарастырылады.Іскерлік-ойын бұл кәсіби қызметтің әртүрлі жағдайларын модельдеуге мүмкіндік беретін құрал. Іскерлік топтарға қатысу арқылы қатысушылар сценарийлерінде өз күштерін сынап көре алады, стратегиялық шешімдер қабылдай алады және өз әрекеттерінің нәтижелерін талдай алады. Бұл әдіс проблемаларды шешу, қарым-қатынас, ұжымдық жұмыс және шешім қабылдау дағдыларын дамытуға көмектеседі, бұл оны тиімді оқыту мен кәсіби дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді.
Педагогикадағы іскерлік ойын-бұл оқытушылар мен студенттерге әртүрлі білім беру жағдайларын модельдеуге және өз білімдерін іс жүзінде қолдануға мүмкіндік беретін әдістемелік әдіс. Білім беру іскерлік ойындарына қатысу арқылы студенттер оқу материалын тереңірек оқытуға ықпал ететін жоспарлау, талдау, шешім қабылдау және қарым-қатынас дағдыларын дамыта алады.
Кілт сөздер: педагогикалық технология, іскерлік-ойын, әдіс,қарым-қатынас, модельдеу.
Кіріспе Педагогикадағы іскерлік ойын болашақ мұғалімдерді жеке-жеке оқыту үшін де қолданыла алады, бұл оларға кәсіби дағдыларды дамытуға және білім беру саласында жұмыс істеуге дайындалуға көмектеседі.
Іскерлік ойын-бұл белсенді оқытудың имитациялық ұжымдық ойын әдісі және белсенді оқыту әдістерінің тұтас кешенін қамтиды: пікірталас, миға шабуыл, нақты жағдайларды талдау, Нұсқаулық бойынша әрекеттер т.б.
Іскерлік ойын адамның белсенділігі мен әлеуметтік өзара әрекеттесудің түрлі аспектілерін имитациялайды. Ойын сондай-ақ тиімді оқыту әдісі болып табылады, өйткені оқу пәнінің (объектінің) абстрактілі сипаты мен кәсіби қызметтің нақты сипаты арасындағы қайшылықтарды жояды.
Пайдалану мақсаты: — танымдық кәсіби уәждер мен мүдделерді қалыптастыру; — жүйелі ойлауды тәрбиелеу; — эмоциялық-жеке қабылдауды ескере отырып, кәсіби қызмет және оның ірі фрагменттері туралы тұтас түсінік беру; — ұжымдық ойлау және практикалық жұмысқа оқыту, әлеуметтік қарым-қатынас пен қарым-қатынас дағдыларын, жеке және бірлескен шешім қабылдау дағдыларын қалыптастыру; — іске жауапкершілікпен қарауға, жалпы қоғам мен ұжымның әлеуметтік құндылықтары мен ұстанымдарын құрметтеуге тәрбиелеу; — модельдеу әдістеріне, соның ішінде әлеуметтік жобалау оқыту кіреді.
Материалдар мен әдістер Іскерлік ойын жұмыстың арнайы әдістерінің көмегімен қатысушылардың шығармашылық белсенділігін ынталандыру, талқылаудың арнайы ережелерін қолдану арқылы күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Іскерлік ойын жұмыстың арнайы әдістерінің көмегімен (мысалы, «миға шабуыл» әдісімен, сондай-ақ нәтижелі қарым-қатынасты қамтамасыз ететін ойыншы-оқытушы модеративті жұмысының көмегімен де қатысушылардың шығармашылық белсенділігін ынталандыру, талқылаудың арнайы ережелерін қолдану арқылы күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Іскерлік ойындарды қолдану қатысушылардың қабілетін психологиясының ерекшеліктерін анықтауға және қадағалауға мүмкіндік береді. Іскерлік ойындар арқылы анықтауға болады: — тактикалық және (немесе) стратегиялық ойлаудың болуы; — өз мүмкіндіктерін талдау және тиісті жүріс-тұрыс желісін құру қабілеті; — процестердің дамуын болжау қабілеті; — басқа адамдардың мүмкіндіктері мен себептерін талдау және олардың мінез-құлқына әсер ету қабілеті; — «өзіне» немесе «команда мүддесінде» және тағы да басқа ойын түрлеріне шешім қабылдау кезінде бағдарлау т.б.
Іскерлік ойындардың мақсатты бағыты: — жеке дағдылар тренингі; — дағды кешенінің тренингі; — дағдыны көрсету; — типтік қателерді көрсету.
Іскерлік ойындарды пайдалану сыни ойлау дағдыларын, коммуникативтік дағдыларды, мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға, проблемалық жағдайларда мінез-құлықтың әртүрлі нұсқаларын пысықтауға мүмкіндік береді.
Мектептегі коммуникация да 30-40 адамнан тұратын сыныпта бала өзін ыңғайсыз сезінеді, жүйке жүйесінің сарқылуына әкелетін тұрақты стресстік жағдайды сезінеді. Іскерлік ойын барысында балалар әдетте 6-8 адамнан тұратын топтарда жұмыс істейді, бұл денсаулық сақтау факторы болып табылады және жоғары өнімділікке ықпал етеді.
Іскерлік қарым-қатынас процесінде рөлдер бөлінеді. Біріншіден, жұмыс топтары мен сарапшылар тобы ерекшеленеді. Топтардан тыс жеке рөл — уақытты сақтаушы (ол ережені ұстанады). Ойындағы уақыт өте маңызды ресурс, сондықтан уақытты дұрыс пайдалану үшін осы лауазымға қатысушылардың бірін кезекпен тағайындаған дұрыс.
Екіншіден, көбінесе әр жұмыс тобы жалпы топтық рөлге байланысты өз міндеттерін алады (мысалы, кәсіпкерлер, экологтар, жобалық типтегі ойындардағы саясаткерлер). Бұл бар проблемаға (қолдаушылар, қарсыластар, күмәнданушылар) немесе ғылыми, саяси көзқарастарға (мысалы, социалистер, монархистер, тарихи сипаттағы ойындардағы либералдар) және т.б. белгілі бір көзқарастар бойынша бөліну болуы мүмкін. Мұнда жобаны құруға қатысу рөлдері болуы мүмкін (Нұсқаулық, ақпарат іздеу, есептеулер, дизайн, жобаның презентациясы), сценарий бойынша нақты рөлдер (мысалы, президент, премьер-министр, әлеуметтік зерттеулер ойынындағы билік қатынастарын білдіретін спикерлер). Мұғалімнің рөлдері: ұйымдастырушы, жетекші, кеңесші, сарапшы, жұмыс тобының мүшесі.
Іскерлік ойынның маңызды аспектісі — интеллектуалды бәсекелестік. Алайда, мұндағы бәсекелестік викторина түріндегі ойындардан түбегейлі ерекшеленеді. Іскерлік ойында есте сақтау және реакция жылдамдығы ғана емес, ойлау икемділігі, логикалық, шығармашылық, коммуникативті қабілеттер де сұранысқа ие. Бұл өнімді және шығармашылық қызметті, зерттеу жүргізуді, жобалауды көздейтін тапсырмалардың сипатына байланысты. Бұл жағдайда қатысушылардың академиялық үлгеріміне қарамастан, кез-келген команданың табысқа жету ықтималдығы жоғары. Сонымен қатар, жиі үздік командалар туындаған келіспеушіліктерге, келісе алмауына байланысты басқаларға қарағанда нашар жұмыс істейді. Бұл білімнің өзі оны жалпы іске қалай қолдану керектігін білу сияқты маңызды емес деп ойлауға мәжбүр етеді.
Нәтижелер мен талдау Іскерлік ойын, оқу жағдайын өмірлік жағдайға жақындата отырып, адамда нақты әлеуметтік тәжірибеде сұранысқа ие қасиеттерді дамытады: командада жұмыс істеу, ынтымақтастық жасау, жеке мүдделерін ұжымдық мүдделермен үйлестіру мүмкіндігі. Іскерлік ойындарды оқытуға енгізу білім беру сапасын арттырудың және жоғары сынып оқушыларын ақпараттық қоғамда тәуелсіз өмір сүруге дайындаудың маңызды факторы болып табылады.
Оқытушыға іскерлік ойындарды жобалаушы және пайдаланушы ретінде келесі практикалық кеңестерді тұжырымдауға болады: 1. Іскерлік ойындар оқытудың көп уақытты қажет ететін және ресурстарды қажет ететін түрі болып табылады, сондықтан оны оқытудың басқа формалары мен әдістерімен қойылған білім беру мақсаттарына жету мүмкін болмаған жағдайда ғана қолданған жөн. Бұл дегеніміз, іскерлік ойындарды келесі жағдайларда қолдану мағынасы бар: болашақ кәсіби қызметті жүзеге асырудың біртұтас тәжірибесін алу; білім алушылардың дағдыларына арналған белгілерді біртұтас жүйеге жүйелеу; кәсіби шығармашылық ойлауды қалыптастыру. 2. Оқу процесіне кем дегенде бір ойынды енгізу оқытушы қолданатын барлық оқыту әдістемесін қайта құру қажеттілігіне әкеледі. Іскерлік ойында студенттердің идеясы жоқ нәрсені ойнауға болмайды, бұл іскерлік ойынның бұрмалануына әкеледі және оқушылардың ойынға құзыреттілікпен қатысуы оларды алдын-ала дайындауды қажет ететіндігін білдіреді. 3. Бір жағынан, жаттығуға, екінші жағынан ойынға іскерлік ойынның шектен шығуын болдырмау маңызды. 4. Мұғалім ойынды әзірлеу, дайындау және оны рефлексивті бағалау кезеңінде ең белсенді. Мұғалім ойын процесіне неғұрлым аз араласса, онда өзін-өзі реттеу белгілері соғұрлым көп болады, ойынның оқу мәні соғұрлым жоғары болады. 5. Іскерлік ойын студенттердің мінез-құлқының дәстүрлі идеясына деген көзқарасты өзгертуді талап етеді. Ең бастысы-ойын ережелерін сақтау. Тәртіптік бұзушылықтар, әдеттегі көзқарас бойынша, іскерлік ойында өзінің мәртебесін жоғалтады. 6. Іскерлік оқу ойынының оңтайлы ұзақтығы шамамен екі сағатты құрайды. Мұндай уақыт қолданыстағы білім беру жүйесіне келуге мүмкіндік береді. Осылайша, іскерлік ойын кәсіби тәжірибені жинақтау уақытын түбегейлі қысқартуға мүмкіндік береді, оқиғамен тәжірибе жасауға, қойылған мәселелерді шешудің әртүрлі стратегияларын қолдануға, болашақ мамандарда оның динамикасындағы кәсіби қызмет туралы тұтас түсінік қалыптастыруға, әлеуметтік тәжірибе алуға мүмкіндік береді. Іскерлік ойында білім қор туралы емес, болашақ қолдану үшін емес, дерексіз емес, қатысушы үшін оның ойын әрекеттерін ақпараттық қамтамасыз ету процесінде, іскерлік ойын сюжетінің даму динамикасында, кәсіби жағдайдың тұтас бейнесін қалыптастыруда үйренеді.
Іскерлік оқу ойындарында оқушылар кандай да бір сценарий ауқымында рөлдерді өзара бөлісіп, зерттеу жұмыстарын жүргізу және деректерді талдау аркылы нақты практикалык мәселелерді бірлесе отырып шешеді. Оқу ойындарының сценарийлері такырып аукымында болып, күрделі мәселелерді ойын тұрғысынан, «ойнап» шешуге бағытталады.
Оқу ойындарының екі түрін ажыратуға болады:
1.Сабак тақырыбы бойынша жазылған сценарийлер бойынша (мұғалімдер мен окушылардың өздері жазған) қысқа ситуацияларды ойнау.
- Компьютерді қолданатын ойындар
-мультимедиалык ойындар,
-интернетте акпарат табу әрекеттеріне негізделген іздеу ойындары,
Компьютерлік ойындарда оқушылар бірнеше топқа (командаларға) бөлініп, бөлек сыныптарда отырып, бір-бірімен Интернет аркылы байланысуына болады. Оку ойындары сценарийлерінің негізінде қандай да болмасын мәлімет (оқулықта немесе баска да акпарат көздерінде берілген құжат, окиға, мәтін, деректер) жатады. Мәлімет сценарийде өзінің деректік формасынан айрылып, оқушылардың рөлдерге бөлініп, ойнауына мүм кіншілік туғызатын кызықты оқиғаға айналуы керек.
Оқу ойындарында бірінші кезекте оқушылардың қиял мен фантазиясына жол ашу керек. Бұл әсіресе саяхат ойындарында сәтті түрде жүзеге асырылады. Оқушылар саяхат ойындарында көркем шығармалар мен кітаптар, тарихи оқиғалар, аңыздар, карталар, құжаттар бойынша тарихи, географиялык, өлкетанушылық, ғылыми «экспедицияларды» ұйымдастырыш, өз қиалдарынан туындаған оқиғалар мен ситуацияларды құрастырады. Такырыптар бойынша «экспедиция» ұйымдастыруға болады. Оқушылар мұндай саяхат кезінде өзара бөліп алған ойын рөлдеріне сәйкес әрекеттер атқарып, шығармашылықтарына кеңінен жол береді. Мұндай рөлдер катарына тарихи тұлғаларды, ғылыми немесе кәсіби мамандарды (тарихшы, мұражай қызметкері, палеонтолог, археолог, геолог, экономист, ғарышкер, ұшқыш, топограф т.б.) жатқызуға болады. Саяхат ойындары барысында оқушылар күнделік жазып, оқиға болған жерлерден репортаждар беріп, өз жұмысы немесе ашкан «жаңалықтары» бойынша есеп дайындап, достары мен туыстарына хат жазып, әр түрлі мағлұмат жинау ісімен айналысуы мүмкін. Әрине мұндай «құжаттардын» қиял мен фантазия негізінде жазылатындығы сөзсіз.
Оқу ойынын қалайша құрастыруға болады?
Әдебиеттерге шолу Оқу ойындарын құрастыруды Роберта Л. Росс-Фишердін «Игра, моделирующая реальность, как средство повышения эффективности обучения» (Р. Фишер, 18-22) атты мақаласында келтірілген реттілік бойынша карастырайық
Оку ойынын мұғалім жеке өзі немесе баска әріптестерімен (оқушылармен) бірігіп құрастырады. Ойынды кұрастыруда мынандай ережелерді ұстанған жон:
- Ойын аркылы оқушылардың қандай білік пен дағдыларға үйренетіндігін анықтаңыздар.
Бұл мәселе тақырып пен ойынның сюжетін таңдап, ойынға қатысушы оқушылардың әрекеттерін бағалау критерийлерін белгілеуге көмектеседі.
- Ойын оқушылардың тоқсан аяғында корытынды жұмысты сәтті жазуына көмектесуі керек.
- Сценарий жазганда, оқушылардың қызығушылығын арттыратын келесі мәселелерге назар аудару керек:
Қызықты кейіпкерлер.
Олардың саны топтағы оқушылардың санымен бірдей болғаны дұрыс: әр кейіпкердің есімін, жасын, кәсібін, отбасы жағдайын нақтылау керек, мұның бәрі қатысушылардын ойынын жеңілдету үшін жасалады;
Окиғаның өрбитін уакыты мен мекен-жайы.
Сюжет. Сценарий жалпы түрде жазылады, алайда оның сюжеттік жолдары қатысушыларды кызықтыруы керек.
Жалпы проблемалар.
Қатысушылардың шешімін қажет ететін ен кемінде бір проблеманы айкындау керек.
Накты проблемалар.
Сюжеттің даму кезендерінде шым-шытырық окиғаларды келтіру керек: олар катысушылардың өздігімен таңдау жасап, өз шешімі мен оның салдарына деген жауапкершілікті мойын дарына жүктеуі кажет. Қатысушылар «Әрі карай не істеу керек? Қалайша таңдау жасаймыз? Оның салдары кандай болуы мүмкін?» деген сұрақтарға жауап бере отырып, оз әрекеттерін жоспарлайды.
Окиғалардын шешімі.
Бұл жерде де қатысушылар өздігімен таңдау жасап, шешім қабылдайды. Ойынды аяктау.
Ойын аякталғаннан кейін оның логикалық корытындысы кандай болуы керек? Маселен оқушылар өз ойындары бойынша жана сценарий жазып, кажет болган жагдайда оны баска оқушылардың алдында ойнан беруіде мүмкін немесе олар сценарийлерді жинак түрінде басып шығарады
- Ойыннан кейін. Қатысушыларга ойын туралы өз ойларын білдіру мүмкіндігін ойын аяқталысымен берген орынды. Ол үшін оқушыларды шағын топтарға бөліп, мынандай сұрактарды талкылауды тапсыруға болады:Бұл ойында өздерініз үйренген және білгендеріңіздің ішінде ең маңыздысы кандай жайт болды? Бұл такырып бойынша тагы да не білгілерініз келеді?Бұл ойынның шынайы өмірден кандай айырмашылығы бар?
Талқылауға жеткілікті уакыт берген дұрыс (15 минуттан 30 минутка дейін). Әр топ өз ойларын плакатка түсіріп, содан кейін жариялайды: кабырғаға іліп, корғайды, сұрақтарға жауап береді.
Ауызша талкылаудан соң оқушылар өздерінің ойында кандай тәжірибе неленгендігі туралы жазуы кажет.
- Ойынның оқушыларды кандай білік пен дағдыларға үйрететіндігіне байланысты нәтижені бағалайтын жүйе жасау керек. Бұл жүйе әр оқушының жетістіктері мен мұғалім жұмысының тиімділігін бағалау мүмкіншілігін береді.
Қорытынды Ғылым және білім беру жүйесі аясында педагогикалық технологиялар инновациялар маңызды рөл атқарады, өйткені олар оқытудың жаңа әдістері мен тәсілдерін дамытуға ықпал етеді, оларды жекелеген мектептер мен университеттер деңгейінде де, жалпы білім беру жүйесі деңгейінде де қолдануға болады.
Алайда, инновациялардың педагогикалық технологияларын енгізу педагогтар мен оқу орындарының әкімшілігінен өзгерістерге белгілі бір икемділік пен дайындықты талап ететінін атап өткен жөн. Барлық жаңа әдістер мен тәсілдер белгілі бір мектепке немесе сыныпқа тиімді және қолайлы бола бермейтінін түсіну маңызды, сондықтан оларды енгізу әр оқу орны мен оның оқушыларының ерекшеліктерін ескере отырып жүргізілуі керек.
Әдебиеттер тізімі
1.Нурашева, К.К.Іскерлік ойындардың мазмұны және жүргізу әдісі [Мәтін] : Оқу құралы / К.К. Нурашева, А.П. Жакешова. — Алматы : Эверо, 2014. — 308б. — ISBN 9965-402-98-1 :
2.Битэм Э.Педагогиканы цифрлық дәуірде қайта зерделеу. ХХІ ғасырда оқыту дизайны [Мәтін] : Оқулық / Э. Битэм, Р. Шарп. — 2-ші басылым. — Астана : Ұлттық аударма бюросы, 2019. — 328б. — ISBN 978-601-7943-29-5:
- Мыңбаева, Ә.Қ.Жоғары мектеп педагогикасы негіздері [Мәтін] : оқу құралы / Ә. Қ. Мыңбаева, А.Б. Айтбаева, Ә.М. Құдайбергенова. — Алматы : «Қазақ университеті», 2019. — 236 б. — ISBN 978-601-04-1691-8 :
- Дүйсенбаев, А.Педагогика [Мәтін] : Оқулық / А. Дүйсенбаев. — Астана : Фолиант, 2018. — 264б. — ISBN 978-601-302-817-0 :
5.Бұзаубақова К.Ж.Мектепке дейінгі білім инновациясы [Мәтін] : Оқу құралы / К.Ж. Бұзаубақова, С.Н. Жиенбаева. — Алматы : Отан, 2016.
6.Искакова, Л.М. т.б. Кәсіптік оқыту әдістемесі : Оқу құралы. / А.М. Искакова, Г.К. Кудиярбекова, Н.А. Дубинец; С.Торайғырова атындағы Павлодар мемлекеттік университеті. — Павлодар: Кереку, 2018. — 81 б. — ISBN 978-601-238-853-4. http://rmebrk.kz/book/1174293
7.Байдалиев, Қ.А.Көркем еңбекті оқыту теориясы мен əдістемесі : Оқу құралы. . — Орал: БҚАТУ РМК, 2019. — 396 б. — ISBN 978-601-319-178-2. http://rmebrk.kz/book/1173016
