Бояулармен сурет салу арқылы өзіне деген сенімсіздікті жеңу

Әкімхан Динара  Хасенқызы
Астана қаласы әкімдігінің
№ 52 «Еркетай»балалақшасы
тәрбиеші

     Баяндама

Бояулармен сурет салу балалармен жұмыста маңызды орын алады, балаға өзін-өзі бағалау мәселелерін шешуге көмектеседі.

Мен гуашь және бояуды қолдану арқылы көркем шығармашылық сабақтарын өткізу тәжірибесімен бөліскім келеді.

Сенімсіздік – баланың өз қабілеттерін жете бағаламауы. Ата-аналар әрқашан сенімсіздіктің көріністерін байқамайды. Өйткені, ол басқа белгілердің артында жасырылуы мүмкін: агрессия, тітіркену, оқшаулану, алаңдаушылық. Өзіне сенімсіз балаларға: оқшаулану, көпшілдіктен ыңғайсыздану, ұялшақтық, бейтаныс адамдармен қарым-қатынас орнатуда қиындықтар, өзін-өзі бағалаудың төмендігі, летаргия, қыңырлық тән. Ал мұндай бала топта жалғыз емес.

Өзіне деген сенімділік – баланың өзін бағалайтынын, өз іс-әрекетіне жауапты екенін, ойында, топта, тапсырмаларды орындауда, балалармен қарым-қатынаста туындайтын проблемаларды жеңуге дайын екендігін көрсететін маңызды қасиет. Сенімділікті дамытуды мектепке дейінгі жастан бастау керек. Өйткені, тұлғаның бұл қасиеті өмір бойы дами береді. Сенімсіздіктің бастауы көп жағдайда отбасынан туындайды: егер ата-ана өзіне тым сенімді болса, өздерін ең ақылды және шебер деп санаса, олардың әрекеттеріне қарсылық көрсетуге шыдамаса, онда бала өз бетінше шешім қабылдауға қабілетсіз болып өседі; егер үлкендер балаға тым қатал болса; егер олар оның жұмысының нәтижесіне тым сын көзбен қарайтын болса, балаға еркіндік берілмесе балада сенімсіздік пайда болады.

Балабақшада тәрбиешілер мұндай баланың өзіне сенуіне көмектесуі керек. Балалардың темпераменті әртүрлі, әр бала бояумен сурет салуға қызығушылық танытады. Бұл сурет салу процесінде, бала парақтың үстіне бояумен өзі салуы керек және ол сенімсіз болса, оның барлық қорқыныштары өте анық өтеді.

Өзіне сенімсіз балалар қағаздың аз ғана бөлігін алып жатқан шағын фигураларды салуға бейім. Өзіне сенімді балалар өте еркін сурет салады, оның көлемі және орналасуы бойынша еркіндікті білдіретін фигураны жасайды.

Өзіне сенімсіз балалармен кез келген жұмыстың басында оларға көмектесу керек және олардың қалай сурет салу керектігін түсіндіру керек. Бала қолдауды, бірлескен шығармашылық пен қарым-қатынасқа қызығушылықты сезінуі керек. Баланың қызығушылығына сүйену, сүйікті тақырыптар мен әңгімелерді пайдалану, мадақтау сенімсіз балалармен жұмыстың негізін құрайды. Әрине, оның бұрын бояулармен, қылқаламмен қаншалықты таныс болғанын, объектілерді бейнелеуде қандайдағдылары бар екенін ескеру керек.

Балалардың жетекші әрекеті ойын екенін білеміз.

Кіші топ балалары саусақпен сурет салады.Әрбаланы «сиқырлы таяқша» — қылқаламмен таныстыру. Парақтарды алдын ала сулап және оларда түрлі-түсті дақтар бірте-бірте көрінетін, түрлі-түсті бояулардан қиял-ғажайып тарайтынын қызықтыра көрсету керек; құрғақ парақтарда түтіктерімен сурет салу (балалар оларды үрлеп, күн пайда болды, шөптер, ағаш бұтақтары және т.б.) мақта таяқшалары және саусақтар. Ал бояуларды араластыру эксперименттері, нәтижесінде сарғыш пен сарықызғылт сары болып шығады? Балаға берілген тапсырманы ол өз бетінше немесе тәрбиешінің көмегімен орындауы мүмкін. Баламен бірге сурет салуды (бір парақта) бала өзіне сенімсіз болған кезде қолдануға болады. Сонымен қатар, сурет негізінен тәрбиешінің қолымен салынса да, ол баланың еңбегінің нәтижесі деп есептелу керек. Кейбір жағдайларда параллель сурет салуға болады: егер мен балаға бірдеңе көрсеткім келсе, онда мен келесі параққа сурет салдым. Және ештеңе көрсетудің қажеті жоқ — парақтағы балаға берілген тақырыпты дамыту жеткілікті.

Өзіне сенімсіз балалар үшін шығармашылық әрекеттің бұл түрі үлкен көмек болады. Еденге үлкен батмен жайып, балаларды жан-жаққа отырғызып, бояу, қылқалам, тақырып беру керек. Әркім өз бетімен сурет сала алатындай тақырып қызықты болуы керек. («Жол бойындағы ағаштар», «Қыс», «Жидек шалғыны», «Көгалдағы гүлдер»). Бірлескен сурет салу барысында жеке әңгімелерден тұратын ортақ сюжет пайда болады. Ал балалар арасында қарым-қатынас басталады, ортақ үлгі алынады, алғашқы табыс тәжірибесі пайда болады. Осындай бірлескен сурет кезінде балаларға байланыстыратын сәттерді айтуға болады: «Міне, ортаға, күнді салайық». Немесе бұл балалардың ұсынысы болуы мүмкін. Мысалға, «Қыс» тақырыбын салған кезде мен ұзын қоңыр жолаққа және үстіне бірнеше қысқа қоңыр сызықтарға сурет салдым — бұл аққала үшін тамаша сыпырғыш болып шықты. Өзін-өзі жеңе отырып, ол біраз сенімді болды.

Балалардың бірлескен суретінен кейін олар өз бетімен жасай алатын болады. Кейбір сенімсіз балалар үшін, мысалы, суреттің нәтижесі маңызды. Мұнда сіз балаға онымен басқа қылқаламмен сурет салу, ынталандыру арқылы көмектесе аласыз.

Бірлескен сурет салу кезінде балалар сурет салу процесінің өзінен жағымды әсер алады; қылқаламды бояуға батырып, қолдарына қылқалам ұстай алатындарына сенімділік  пайда болады.

Балаларға бояуларды араластыру, үлкен беттерді пайдалану тапсырмалары беріледі. Тапсырмалар: парақтың кеңістігін меңгеру, түстерді өздері таңдау, үстел мен қолдыластаудан қорықпай бояуларды араластыру,сюжетті дамыту.

Сызба қабырғаға ілініп, ата-анаға көрсетілуі керек. Бірте-бірте түстерден қорықпау және сурет салу арқылы өзіне сенімсіздігі жойылады.

Өзіне сенімсіз балалар мен ұялмайтын балалар арасында сурет салу дағдыларының деңгейінде жеткілікті алшақтық бар ма?

Сенімді емес баланы басқа балалардың «шығармашылығын» өз көзімен көреді, үйренеді. Сурет салып, өзінің жұмысын басқа балалардың жұмыстарымен салыстыра отырып, басқа балалар мен тәрбиешінің мақтаулары мен мақұлдау сөздерін естиді. Өйткені, балаға бірдеңені сала аламын деген сенім ұялату бір бөлек, басқа балалармен бірге жаңа сурет салуды үйренуге болатындығына сенім ұялату бір бөлек.

YouTube ресурсы көптеген дәстүрлі емес әдістерді табуға мүмкіндік береді. Балалармен сурет салуда дәстүрлі емес әдістерді пайдалану және фон жасау қызықты және ұтымды.

Фон жасау адамның оқиғаға деген көзқарасын білдіруге, көңіл-күйін көрсетуге, өзін еркін ұстауға, қиялды дамытуға, есте сақтауды белсендіруге, өз бетінше сурет салуға және өз фонында қуанышпен сурет салуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, фон жасау әдістері (дымқыл және құрғақ парақта, әртүрлі өлшемдегі щеткаларды қолдану, губка, спрей, парақтыбүктеу, целлофан, мыжылған қағазды басып шығару, тамшылау, қант, манка ұнтағы немесе тұз себу) және бұл үшін құралдар дәстүрлі емес және нәтижені кейінірек сурет салуда пайдалану керектігін түсінген бала процестің өзін маңызды ойын ретінде қабылдайды. Балада бейнелеу әрекеті еркін процесс сияқты әсер пайда болады.

Балалар бір әңгімені жиі қайталайды. Сызба тақырыптарын және тәрбиешінің сурет салуға араласуын кеңейту қажеттілігі туындады. Мұнда бала өз суретін тастап кетпеуі үшін өте мұқият болу керек. Кейін тәрбиеші өзгерткен суреттің бір бөлігі «өзіңдікіне» айналады, ал баланың сенімділігі біршама артады. Нәтижесінде ол қуаныш пен жеңілдік сезінеді.

Мысалы: «Түрлі-түсті шарлар мұнарасы», сабақта «Ақшақар» суреті; қуыршақтың бетін бояды, кейінірек бүкіл топпен «Анамның портреті». Осылайша, олардың жұмыстары жоспарланған сабақтардың қорытындысы бойынша көрмеде пайда бола бастады.

Балалардың сенімсіздігін жеңу үшін тәрбиешіге бірнеше шарттар бар:

1. Балалармен бірге сурет салуды бастаңыз (олар үлкендердің өздері жасайтын нәрсені жасауға үйренуге деген ұмтылысын ашады);
2. Мақтау, мадақтау, сынамау;
3. Бейнелеу әрекеті бойынша өзіндік жұмыстың басында, көрнекі, қызықты ойындар қолданыңыз;
4. Егер ойлаған сурет шықпаса, сіз: «Бірақ, сен өте жақсы түстерді таңдадың!», «Келесі жолы міндетті түрде бұдан да әдемі салатыныңа сенемін»деуге болады;
5. Көбінесе балаларды өзіне сенімсіз баланың жұмысын бағалауға ынталандыру (немесе бағалауға қосылу);

Сурет сабағы баланың өз қабілетіне деген сенімін арттырады, өзойын жеткізуге мүмкіндік береді, белсендіреді, қоршаған ортамен қарым-қатынас жасаудың жаңа жолдарын ашады.

Бірлескен шығармашылық, эмоционалды қарым-қатынас, достық пен түсіністік тәжірибесі баланың ішкі өміріндегі бір қатар жағымды өзгерістерді бастауы мүмкін. Түрлі түсті бояумен сурет салу еркіндік сезімін береді, өйткені сенімсіздік кезінде, қылқаламның парақ арқылы қозғалысы ғана қорқынышты сиқырлап, оны батыл болуға құштарлыққа айналдырады.