Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудағы цифрлық ресурстар

Жамбулова Бекзат Темиртасовна
Павлодар облысының білім беру басқармасы
Павлодар ауданының білім беру бөлімінің
«Заря орта жалпы білім беру мектебі» КММ
бастауыш сынып мұғалімі

Аннотация. Қазіргі жағдайда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен енгізілуімен кіші оқушының дамуының өзекті мәселелерінің бірі – сөйлеу тілінің даму деңгейі бірінші орынға шығады. Оқушылардың білімді әрі қарай меңгеруі сөйлеу тілінің даму деңгейіне байланысты. Баланың толыққанды тұлға болып қалыптасуы және оның мектепте ойдағыдай білім алуы үшін дұрыс сөйлеуді дер кезінде меңгерудің маңызы зор. Ауызша және жазбаша сөйлеудің әртүрлі бұзылуы дұрыс оқу мен жазуды меңгеруді қиындатады.

Аннотация. В современной ситуации с широким внедрением информационно-коммуникационных технологий на первый план выходит одна из актуальных проблем развития учащегося младшего возраста — уровень развития разговорной речи. Дальнейшее обучение студентов зависит от уровня развития разговорной речи. Для ребенка очень важно стать полноценной личностью и получить в школе должное образование. Различные нарушения устной и письменной речи затрудняют обучение правильному чтению и письму.

Аnnotation. In the current situation with the widespread introduction of information and communication technologies, one of the urgent problems of the development of a young student comes to the fore — the level of development of colloquial speech. Further training of students depends on the level of development of spoken language. It is very important for a child to become a full-fledged person and get a proper education at school. Various disorders of oral and written speech make it difficult to learn to read and write correctly.

Кілт сөздер:  сөйлеу, дамыту, іскерлік, орта, сынып…

Балалардың сөйлеу тілін дамыту жұмысы олардың мектепке барған алғашқы күнінен басталуы керек. Сөйлеуді дамытуға ықпал ететін жаттығуларды мен әртүрлі сабақтарда орындаймын. Оқушылар келесі сыныпқа көшкен сайын бірте-бірте қиындай түседі. Бастауыш сыныпта қалыптасқан іскерліктер мен дағдылар орта және жоғары сынып оқушыларының сөйлеу тілін ойдағыдай дамытудың негізі деп есептеймін. Сөздік қорын молайту адамның бүкіл өмірінде жүзеге асады, бірақ сөздік қорды байыту қажеттілігі әсіресе 1-4-сыныптарда өткір болады. Балалардың сөздік қорын белсендіру мақсатында оқушыларды оларға жаңа сөздермен таныстыру және түсініксіз сөздердің мағынасын анықтау сияқты бірқатар әртүрлі жаттығуларды қолдануға болады:

— контексте сөздерді байқау және бұрыннан белгілі сөздердің жаңа мағыналарын түсіндіру (сөздің көп мағыналылығы);

— синонимдер мен антонимдерді таңдау және т.б.

Баланың сөйлеуінің дамуы оның жеке тұлғасының жалпы дамуының көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Әрбір оқушы үшін жақсы дамыған сөйлеу – қарым-қатынастың, білімнің, дамудың, өзін-өзі тәрбиелеудің ең маңызды құралы.

Сөйлеуді меңгерудің жеткіліксіздігі – еркін қарым-қатынас жасауға, мектептегі әртүрлі пәндерді меңгеруге мүмкіндік бермейтін объективті себеп. Баланың сөйлеуі неғұрлым бай және дұрыс болса, оған өз ойын жеткізу оңайырақ, шындықты білудегі мүмкіндіктері неғұрлым кең болса, балалармен және ересектермен қарым-қатынасы неғұрлым мазмұнды және толық болса, оның психикалық дамуы соғұрлым белсенді жүреді. .

Балалардың сөйлеуін дамыту дегеніміз оның мазмұнымен жүйелі жұмыс жасау, сөйлем құрауға, дұрыс сөзді таңдауға, ойды дұрыс тұжырымдауға үйрету. Оқушылардың негізгі сөйлеу дағдыларын ойдағыдай меңгеруі үшін көп жұмыс қажет.

Сөйлеуді дамыту – бастауыш мектептегі ең маңызды мәселелердің бірі. Баланы сөйлеуге үйрету оны ойлауға үйрету деген сөз.

Бастауыш мектепте барлық сөйлеу дыбыстарының айтылуына көп көңіл бөлінеді. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеу негізінде қалыптасатындықтан, сауат ашу кезеңінде дыбыстар мен сөздерді дұрыс, анық айтудың маңызы ерекше.

Балалардың көпшілігі бұл дұрыс айтылуды мектепке дейінгі жаста да меңгереді. Үлкендердің дұрыс, анық, асықпай сөйлеуі үлгі болуы керек.

Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеуін дамытудағы цифрлық білім беру ресурстарын келесідей көрсетуге болады: кино және видеодағы динамикалық бейнелер, түпнұсқа мәтіндер (оқырмандар; энциклопедия мәтіндері; көркем әдебиет; статикалық бейнелер (жазушылардың портреттерінің галереялары), «плакаттар» — зерттелетін объектілердің суреттері; ақпарат көздері, ақпараттық құралдар, мультфильмдер , CD, DVD дискілеріндегі анимациялық модельдер); мультимедиялық орта (ақпараттық және анықтамалық көздер. (виртуалды конструкторлар, («электрондық ертегілер», виртуалды экскурсиялар және т.б.)

Балалардың сөздік қорын байыту, нақтылау, белсендіру.

Сөйлеуді дамыту жұмыстары жүйесінде сөздік – тілдің негізінің бірі болғандықтан сөзбен жаттығуларға көп көңіл бөлу керек. Сөздік қоры жеткілікті болмаса, тілді қарым-қатынас құралы ретінде меңгеру мүмкін емес. Жаңа сөздермен сөйлем құрамас бұрын, алдымен олардың әрқайсысының қандай мағынада қолданылатынын анықтау керек, содан кейін жаңа сөздерді біріктіруге болатын балаларға таныс сөздерді таңдау керек.  Сондықтан мұғалімнің алдында балаларды сөзді сезінуге, сөйлем құрауға, мәтінді (тақырып, идея, құрылым) түсінуге үйрету міндеті тұр. Бұл мәселе тек қазақ тілі, әдеби оқу сабақтарында ғана емес, басқа сабақтарда да, сабақтан тыс уақытта да шешілуі керек.

Балада көптеген факторлардың әсерінен ауызша және жазбаша сөйлеу дағдылары қалыптасады. Сондықтан балалардың сөйлеу белсенділігіне, қарым-қатынасына, өз ойын жеткізуіне жағдай жасау өте маңызды. Студенттердің сөзін түрлі тілдік құралдармен байытуға, сөйлеу кемшіліктерінің алдын алуға және жоюға, айтылу нормалары мен сөйлеу құралдарын меңгеруге ерекше көңіл бөлген жөн.

Сөйлеуді дамыту әдістемесінде инновациялық әдістер мен технологияларды қолдану. Бұл әдістер сөйлеуді дамытудың тиімді құралдарының бірі болып табылады және оқушыларды оқытуда максималды табысқа жетуге көмектеседі. Жаңашыл әдіс-тәсілдер, технологиялар, тәсілдер мұғалім тарапынан да, бала тарапынан да көп күш-жігерді қажет етпейді, балалардың сөйлеу тілін оңтайландырады және жеке тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Алынған дағдыларды балалар жақсы сіңіріп, бекіту үшін кез келген ақпаратты балаларға беру тәсілдерін өзгерту қажет. Инновациялық тәсілдің негізгі идеясы біз мұғалімдердің бала бойында бастамашылдық пен зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруымыз керек дегенге саяды. Бұл нені білдіреді? Бұл материалды дайын түрде ұсыну емес, балаға тесттерді өзі жасап, дұрыс жауапты таңдау мүмкіндігін беру дегенді білдіреді. Ол үшін біз сөйлеуді дамытудың кеңірек міндеттерін ұстануымыз керек:

— балалардың бастамасын қолдау;

— дыбыстық сөйлеуге белсенді көзқарас пен қызығушылықты қалыптастыру;

— балаларда сөзбен рефлексия және тәжірибе жасау қабілетін дамыту

Бұл міндеттерді шешу сөйлеуді дамытудың инновациялық технологияларын қолдану арқылы жеңілдетіледі.

Қорыта келе, сөйлеуді дамыту мәселесі – бастауыш мектептегі ең маңызды мәселелердің бірі. Бейнелі, синонимдерге, толықтырулар мен сипаттамаларға бай, балаларда сөйлеу қазіргі кезде сирек кездесетін құбылыс. Ал бала үшін жақсы сөйлеу – табысты оқу мен дамудың кепілі. Әр адам анық және грамматикалық тұрғыдан дұрыс сөйлеуге, дұрыс дауысқа ие болуға, өз ойын ауызша және жазбаша жеткізуге, өз эмоциясын әртүрлі интонациялық құралдармен жеткізе білуге, сөйлеу мәдениетін байқап, сөйлеу қабілетін дамыту керек. қарым-қатынас жасау. Сондықтан қазіргі кезеңде оқушыларды оқытудың маңызды міндеттерінің бірі сөйлеу әрекетін дамыту болып табылады.

Әдебиеттер тізімі:

1. Леонтьев А.А. – Сөз сөйлеуде сөздің алатын орны. Алматы 2005
2. Ред. М.В.Гамезо, М.В.Матюхина, Т.С.Михальчик – Жас және педагогикалық
3. В.С.Мухина — Балалар психологиясы. Мәскеу 1985 ж 217с.