Сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушылардың тіл мәдениетін дамыту

Искакова Роза Айткалиевна 
Павлодар облысының  білім беру басқармасы 
Павлодар қаласы білім беру бөлімінің
«Павлодар қаласының №30 жалпы орта
білім беру мектебі» КММ
бастауыш сынып мұғалімі

Аннотация. Қазіргі уақытта мектепте уақыт талабынан туындаған өскелең ұрпақтың белгілі бір қасиеттерін қалыптастыруды көздейтін жаңа  білім беру стандарттарын енгізу белсенді реформалау процесі жүріп жатыр. Жаңа білім беру стандартының бүгінгі таңдағы басты міндеті – баланы мүмкіндігінше көп біліммен қаруландыру емес, оның жалпы мәдени, тұлғалық және танымдық дамуын, оқуға қабілеттілік сияқты маңызды дағдының қалыптасуын қамтамасыз ету.

Аннотация. В настоящее время в школе идет активный процесс реформирования по внедрению новых образовательных стандартов, направленных на формирование у подрастающего поколения определенных качеств, обусловленных требованиями времени. Главной задачей нового образовательного стандарта сегодня является не вооружение ребенка как можно большим объемом знаний, а обеспечение его общекультурного, личностно-познавательного развития, формирование такого важного навыка, как умение учиться.

Аnnotation. Currently, the school is undergoing an active reform process to introduce new educational standards aimed at developing certain qualities in the younger generation, due to the requirements of the time. The main task of the new educational standard today is not to equip the child with as much knowledge as possible, but to ensure his general cultural, personal and cognitive development, the formation of such an important skill as the ability to learn.

Кілт сөздер: әрекет,  интеллектуалдық, көзқарас, өріс, еңбек…

«Сыни ойлау» дегеніміз не?

«Сын тұрғысынан ойлау» термині Дж.Брунер, Л.С.Выготский, Э.Гозиев, Ж.Пиаже сияқты белгілі психологтардың еңбектерінен белгілі.

Сыни тұрғыдан ойлау – адамның интеллектуалдық әрекетінің бір түрі, оны қоршаған ақпараттық өрісті қабылдаудың, түсінудің, көзқарастың объективтілігінің жоғары деңгейімен сипатталады. Бұл жаңа, мағыналы сұрақтар қоя білу; әр түрлі қолдаушы аргументтерді әзірлеу; тәуелсіз негізделген шешімдер қабылдау.

«Сын тұрғысынан ойлау» ұғымының анықтамасын тұжырымдау қиын. Оған себеп – бұл мәселеге қатысты пікірлер мен бағалардың алуандығы. Бір жағынан, сыни ойлау дауды, пікірталасты қамтиды, сондықтан көптеген адамдар теріс деп бағаланады, бәріне күмән келтіреді және жанжалға әкеледі. Екінші тараптың пікірінше, бұл ұғымның «аналитикалық ойлау», «логикалық ойлау», «креативті ойлау» сияқты ұғымдармен ортақ тұстары көп.

Дж.Браус пен Д.Вуд сыни тұрғыдан ойлауды неге сену және не істеу керектігін шешуге бағытталған, ақылға қонымды рефлексиялық ойлау деп анықтайды. Сыни тұрғыдан ойлау, олардың пікірінше, парасаттылықты іздестіру болып табылады: «өзінің көзқарасын да, басқа пікірлерді де ескере отырып, объективті түрде баға беру және логикалық әрекет ету, өзіңіздің теріс пікірлеріңізден бас тарту мүмкіндігі.

Д.Галперн «Сыни тұрғыдан ойлау психологиясы» атты еңбегінде сыни тұрғыдан ойлауға былайша анықтама береді: ол «бағытталған ойлау, ол тепе-теңдікпен, логикалық және мақсаттылықпен ерекшеленеді, ол осындай танымдық дағдылар мен стратегияларды қолдану арқылы ерекшеленеді, ол адамның ойлау қабілетін арттырады. қажетті нәтиже алу ықтималдығы».

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы – білімнің әртүрлі салаларында ақпарат ағынымен жұмыс істей білу, өз ойын анық жеткізе білу, әртүрлі тәжірибені түсіну негізінде өз пікірін дамыту, білім берудің әртүрлі салаларындағы ақпараттар ағынымен жұмыс істей білу сияқты білім беру нәтижелеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді. идеялар мен идеялар, өздігінен білім алуға өз бетімен кірісу, ынтымақтастық және топта жұмыс істеу қабілеті, басқа адамдармен сындарлы қарым-қатынас құру қабілеті.

Бастауыш сынып оқушыларының сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушылардың тіл мәдениетін дамыту үшін мен сабақтарды келесі әдістермен өткіземін:

— Сабақты жүйелі өту үшін көрнекі құралдарды кеңінен қолданамын;

— Сабақты түрлендіріп өтемін;

— Сабақта оқушылар жасаған суреттер мен сызбаларды пайдаланамын;

— Техникалық құралдарды тиімді пайдаланамын;

— Сабаққа қатысты бейнефильмдер мен фильмдерді көрсетемін;

— Белгілі бір тақырып бойынша сөзжұмбақ құрастырамын.

Жұмыс барысында осы аталған әдістерді тиімді пайдалану нәтижесінде келесі нәтижелерге қол жеткізуге болады:

— Сабақ оқушыға бағытталып, ұжымда қарым-қатынас орнатады;

— Оқушылардың үлгерімін арттырады

— Өз бетінше әртүрлі шешімдер қабылдайды, тиімділігін арттырады;

— Ойын жүйелеуге, ашық сөйлеуге үйренеді;

— Өз бетінше тексеріп, бағалай алады.

Кез келген мұғалім сабақ жоспарын құруда ең алдымен өзі жүргізетін сабақтардың бағдарламасына сәйкес оқыту мен оқу әдістерін таңдайды, яғни интерактивті оқытудың әртүрлі формаларын қарастырады.

Жаңа технологиялар мұғалімнің мүмкіндігін кеңейтетін құрал. Сабақта жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, бірқатар артықшылықтарға ие.

Мен қазіргі уақытта өз тәжірибемде оқушыларды сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушылардың тіл мәдениетін дамытуда қолданылатын инновациялық технологиялардың бірнеше түріне тоқтала кетсем:

Ойын технологиясы:  Оқытудың ойын технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендіруші мақсаттарға жету. Ойын технологиясының ерекшелігі ойын әрекетінің психологиялық механизмі жеке қалауларға негізделген. Ол баланың білімін, танымын, шығармашылық қабілетін ашуға бағытталған. Ойын балалар үшін әрі оқу, әрі жұмыс. Ойын — айналаңыздағы әлемді зерттеу тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларды өмірдегі қиындықтарды жеңуге үйретіп қана қоймай, олардың ұйымдастырушылық қабілетін дамытады.

Дамыта оқыту технологиясы – баланы оқыту арқылы дамыту. Балада еркіндік, мақсаттылық, намыс, мақтаныш, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік және басқа да қасиеттер қалыптасады.

Бастауыш сынып оқушыларына инновациялық білім беру құралдарын пайдалану да маңызды. Оқытудың инновациялық құралдарына: аудио, видео, компьютер, интерактивті тақта, интернет, мультимедиа, электронды оқулықтар мен оқу құралдары, инновациялық ақпарат банкі, инновациялық веб-сайт және т.б. Бүгінгі таңда көптеген интерактивті программалық бөлімдер, қозғалыстағы объектілерді жасауға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар бар. Сондай құралдардың бірі – бастауыш мектепте мультимедиялық оқулықтарды кеңінен қолдану. Бұл жағдайда бастауыш сынып мұғалімі әр сабақ басталар алдында көрнекілікті жиі өзгертпейді. Ал мультимедиялық оқу құралдарының көмегімен мұғалім өз уақытын тиімді әрі тиімді пайдалана алатын.

Баланың сөйлеуінің дамуы оның жеке тұлғасының жалпы дамуының көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Әрбір оқушы үшін жақсы дамыған сөйлеу – қарым-қатынастың, білімнің, дамудың, өзін-өзі тәрбиелеудің ең маңызды құралы.

Сөйлеуді меңгерудің жеткіліксіздігі — еркін қарым-қатынас жасауға, мектептегі әртүрлі пәндерді меңгеруге мүмкіндік бермейтін объективті себеп. Баланың сөйлеуі неғұрлым бай және дұрыс болса, оған өз ойын жеткізу оңайырақ, шындықты білудегі мүмкіндіктері неғұрлым кең болса, балалармен және ересектермен қарым-қатынасы неғұрлым мазмұнды және толық болса, оның психикалық дамуы соғұрлым белсенді жүреді.

Балалардың сөйлеуін дамыту дегеніміз оның мазмұнымен жүйелі жұмыс жасау, сөйлем құрауға, сөзді дұрыс таңдауға, ойды дұрыс тұжырымдауға үйрету. Оқушылардың негізгі сөйлеу дағдыларын ойдағыдай меңгеруі үшін көп жұмыс қажет.

Тіл мәдениетін дамыту – бастауыш мектептегі ең маңызды мәселелердің бірі. Баланы сөйлеуге үйрету оны ойлауға үйрету деген сөз.

Бастауыш мектепте барлық сөйлеу дыбыстарының айтылуына көп көңіл бөлінеді. Жазбаша сөйлеу ауызша сөйлеу негізінде қалыптасатындықтан, сауат ашу кезеңінде дыбыстар мен сөздерді дұрыс, анық айтудың маңызы ерекше.

Қорытындылай келе, мен өзімнің педагогикалық міндетімді әр баланың өзіндік қайталанбас мәнін сезінуіне және өзін-өзі дамытуға жағдай жасауына көмектесуден көретінімді айтқым келеді. Бұл жерде маған RCM технологиясының әдістері көмектеседі. «Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту» технологиясын қолдану балаларға кез келген ғылыми-танымдық мәтінмен жұмыс істеудің нақты алгоритмін береді, әлеуметтік жауапкершілікті арттырады, ойлау мен шығармашылықтың дамуына ықпал етеді. Оқушының ынтасын, уақыт сезімін, белсенділігін қалыптастыруға жағдай жасайды. Тәуекелге баруға, қателесуге құқық береді. Рефлексияға мүмкіндік береді. Өзгелерге құрметпен қарауға тәрбиелейді. Әр адамның тәжірибесінің құндылығын атап көрсетеді. Оқушылардың ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыра отырып, ақпаратпен жаңаша жұмыс істеуге үйретеді.

Әдебиеттер тізімі:

1.С.И. Заир — Бек, И.В. Муштавинская. Сабақта сыни тұрғыдан ойлауды дамыту: Мұғалімге арналған нұсқаулық. — М .: Білім, 2004 — 175 ж.

2. Муштавинская И.В. Сабақта және мұғалімнің біліктілігін арттыру жүйесінде сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы / Прок. — әдіс. Пайда. — Петербург: КАРО, 2009.-144б. — («Мұғалімдерге арналған сабақтар» сериясы).