Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Даутова Умут Кошербаевна
Павлодар қаласының білім беру басқармасы
«Қалижан Бекқожин атындағы жалпы орта білім беру мектебі»
ММ бастауыш сынып мұғалімі
Аннотация. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту жағдайында қоғамға функционалдық сауатты, нәтиже үшін жұмыс істей алатын, белгілі, әлеуметтік маңызды жетістіктерге қабілетті адам қажет. Бұл мақалада бастауыш сыныпта математика сабағында оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру негіздері қарастырылады.
Аннотация. В условиях социально-экономической модернизации общество нуждается в человеке, функционально компетентном, способном работать на результат, способном на общественно значимые достижения. В данной статье рассматриваются основы повышения функциональной грамотности учащихся на уроках математики в начальной школе.
Аnnotation. In the conditions of socio-economic modernization, society needs a person who is functionally competent, able to work for a result, capable of socially significant achievements. This article discusses the basics of increasing the functional literacy of students in mathematics lessons in elementary school.
Кілт сөздер: әрекет, ерекшелік, мазмұн, қабілет, сауаттылық.
Функционалдық сауаттылық – бұл оқушылардың мектепте оқу барысында қол жеткізе алатын білім деңгейі және адамның өмірдің әртүрлі салаларындағы стандартты өмірлік міндеттерді шешу қабілетін білдіреді.
Функционалдық сауаттылықтың бірнеше негізгі түрлері бар:
— сөйлеу әрекетінің барлық түрлерінде еркін сөйлеуді көздейтін коммуникативтік сауаттылық; басқа біреудің ауызша және жазбаша сөзін барабар түсіну қабілеті; ауызша және жазбаша сөйлеуде, сондай-ақ сөйлеудің ауызша және жазбаша түрлерінің ерекшеліктерін біріктіретін компьютерде өз ойын өз бетінше жеткізе алады;
— ақпараттық сауаттылық – оқулықтар мен анықтамалық әдебиеттерден ақпаратты іздеу, интернеттен және білім беру мазмұнының компакт-дискілерінен, сондай-ақ басқа да әртүрлі дереккөздерден ақпаратты алу, ақпаратты өңдеу және жүйелеу және оны әртүрлі тәсілдермен ұсыну мүмкіндігі;
— іс-әрекеттік сауаттылық – ұйымдастырушылық қабілеттер мен дағдылардың көрінісі, атап айтқанда іс-әрекеттің мақсатын қою және ауызша тұжырымдау, жоспарлау және қажет болған жағдайда оны өзгерту, осы өзгерістерді ауызша дәлелдеу, өзін-өзі бақылауды, өзін-өзі бағалауды, өзін-өзі бағалауды жүзеге асыру.
«Математика» пәні бойынша оқу іс-әрекетінде функционалдық сауаттылықты дамыту мүмкіндіктерін қарастыру-
— оқу пәні арифметикалық санау дағдыларын қалыптастыруды, геометрия негіздерімен таныстыруды;
— заттардың жазықтықта орналасуын және осы орналасқан жерді тілдік құралдар арқылы белгілеу дағдысын қалыптастыру:
— төмен, жоғары, арасында, қасында, артында, жақынырақ, әрі қарай; -уақыт бойынша бағдарлаудың практикалық қабілеті, сюжеті өмірлік жағдайлармен байланысты мәселелерді шешу қабілеті.
«Сауаттылық» терминінің өзі бұл зерттеуде белгілі бір мазмұнға ие. Мұнда сауаттылық деп осы білімді мектеп бағдарламасының талаптары шеңберінде меңгеру емес, математикалық білім мен дағдыларды функционалды түрде пайдалана білу түсініледі. Ал бұл қабілетті «функционалды математикалық сауаттылық» деп атауға болады.
Сонымен, «функционалдық математикалық сауаттылық» — бұл адамның өзі өмір сүріп жатқан әлемдегі математиканың рөлін анықтау және түсіну, негізделген математикалық пайымдаулар жасау және математиканы қазіргі уақытта және қазіргі уақытта қанағаттандыратындай қолдану қабілеті.
Функционалды математикалық сауаттылық сонымен қатар әртүрлі жағдайларда математикалық есепті анықтау және шешу қабілетін, сондай-ақ мұндай әрекеттерді орындауға бейімділікті қамтиды, бұл көбінесе өзіне деген сенімділік пен қызығушылық сияқты мінез-құлық қасиеттерімен байланысты.
Математика сабағында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру дұрыс және анық математикалық сөйлеусіз мүмкін емес. Сауатты, логикалық дұрыс математикалық сөйлеуді қалыптастыру үшін математикалық сөздік құрастыруды, математикалық диктант жазуды, сандарды, математикалық терминдерді дұрыс жазуға, айтуға және қолдануға бағытталған тапсырмаларды орындауға болады.
Білім берудің бастапқы кезеңінде талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, жіктеу, қорытынды жасау, жүйелеу, теріске шығару, шектеу сияқты логикалық әдістерді қолдана отырып, әрбір баланың ойлау қабілетін дамыту ең бастысы. Бастауыш сыныпта сыныпта функционалдық сауаттылықты қалыптастыру логикалық техника деңгейіне сәйкес келетін тапсырмаларды орындауға көмектеседі.
Қазіргі педагогикада ойын, дидактикалық ойын тақырып түсінігін, тіпті пәннің бір бөлімін меңгерудің дербес технологиясы, сонымен қатар неғұрлым жалпы технологияның элементі ретінде қолданылады.
Ойын – менің жұмысымда таптырмас көмекшім, ол оқушылардың бойында оқу материалына қызығушылық, мектепке деген оң көзқарас, зейін, ойлау сияқты қасиеттерді қалыптастырады. Ойын барысында оқушылар әртүрлі жаттығулар жасайды, жаңа білім алады, өтілген материалды қайталайды. Ойын оқушыларды ізденімпаздық жағдайына келтіреді, жеңіске деген қызығушылықты оятады, бұл балалардың ойын ережесін сақтай отырып, жылдам, тапқыр, тапсырмаларды анық орындауға ұмтылуын білдіреді. Ойында оқушылар жолдастарына көмектесуге, басқалардың пікірімен, мүдделерімен санасуға, өз қалауын тежеуге үйренеді. Балалардың бірлескен іс-әрекетінде іс-әрекетті үйлестіруді, құрдастарына мейірімді көзқарастың көрінісін, ортақ мақсатқа жету үшін жеке қалауларынан бас тартуды талап ететін жағдайлар туындайды. Сабаққа ойындар мен ойын сәттерін қосу оқу үдерісін қызықты етеді, балаларда көңілді жұмыс көңіл-күйін қалыптастырады, оқу материалын меңгеруді жеңілдетеді. Ойынның мақсатына, тақырыбына және сипатына қарай сабақтың әртүрлі кезеңдерінде ойын сәтін қосамын. Төменде кіші жастағы оқушылардың функционалдық математикалық сауаттылығын дамытуға ықпал ететін математика сабақтарында қолданылатын бірқатар жұмыстар берілген.
- Тапсырма бойынша жұмыс.
Көптеген оқушылар мәселені шешудің жоспарын қайталап талдаудан кейін ғана жүзеге асырады. Бұл математикадан берік білімді дамытудың жолы.
- Есептерді әртүрлі тәсілдермен шешу.
Негізінен уақыт тапшылығына байланысты мәселелерді әртүрлі тәсілдермен шешуге аз көңіл бөлінеді. Бірақ бұл дағды жеткілікті жоғары математикалық дамуды көрсетеді.
- Тапсырмада сипатталған жағдайды бейнелеу және оны модельдеу:
а) сегменттерді қолдану.
Бақа қонақтарды қарсы алды. Аюдан бұрын Түлкі, Қояннан кейін Қасқыр, Қояннан бұрын аю, Қасқырдан кейін шаян келді.
Кім бірінші келді? Кім соңғы келді? Қонақтар қандай ретпен келді?
б) сызбамен.
Бақшада 6 тышқан болды. Олардың қасына тағы 3 адам жүгірді.Мысық жорғалап келіп, біреуін ұстап алды. Бақшада неше тышқан қалды?
Тапсырма: Түймедақтың бірінші букетінде. Бұл екінші гүл шоғымен салыстырғанда 12 ромашкаға көп. Екі гүл шоғында неше ромашка бар?
- Оқушылардың өздігінен тапсырмалар құрастыруы.
1) сөздерді қолданып: бірнеше есе көп, бірнеше бірлікке аз, бірнеше есе көп, бірнеше есе кем;
2) оны шешудің осы жоспарына сәйкес,
3) әрекет және әрекет;
4) өрнек арқылы және т.б.
- Есептің дайын шешімін түсіндіру.
Қорыта келе, тәжірибе көрсеткендей, функционалдық сауаттылықты дамытудың тиімді жолдарының бірі – құзыреттілікке бағытталған тапсырма. Сонымен қатар практикалық мазмұндағы есептерді шешу математиканы оқуға қызығушылықты оятуға бағытталған. Мұндай тапсырмалар білім мен дағдыға негізделген және жинақталған білімді практикалық іс-әрекетте қолдана білуді талап етеді. Сабақтар оқушылардың логикалық, алгоритмдік, кеңістіктік ойлауын, зейінін дамытуға бағытталған. Осылайша, оқушылардың функционалдық сауаттылығын, атап айтқанда, математикалық сауаттылығын дамыту міндеттері білім берудің негізгі деңгейінің білім беру мазмұны мен түрлі салаларда қолданылатын қолданбалы математикалық дағдыларды жетілдіруге бағытталған қосымша курстардың оңтайлы үйлесімі жағдайында жүзеге асырылуы мүмкін. өмірлік жағдайлар. Программалардың инвариантты және ауыспалы бөліктерінің мазмұны бірін-бірі толықтырады, бұл нәтижені қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Әдебиеттер тізімі:
- «Қоғамдық-гуманитарлық цикл пәндерін игеруде бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастырудың ерекшеліктері». Құралдар жинағы. — Астана: Ұлттық білім академиясы. І.Алтынсарина, 2013. – 40 б.
- Хижнякова О.Н. Бастауыш сыныптағы заманауи білім беру технологиялары. – С. 2006.
- Тихомирова Л.Ф., Басов А.В. Логикалық ойлауын дамыту. Ярославль. Гринго. 1995 жыл.
