Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Ергалиева Бактыгуль Советовна
Павлодар облысы
«Павлодар қаласының
№35 жалпы орта білім
беру мектебі» КММ
бастауыш сынып мұғалімі
Аннотация. «Әдіс» сөзі гректің «методос» сөзінен шыққан, орыс тіліне сөзбе-сөз аударғанда «зерттеу жолы, теория» және мақсатқа жету немесе белгілі бір мәселені шешу жолы дегенді білдіреді.
Оқыту әдістері – білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттерін жүзеге асырудағы мұғалім мен оқушылардың өзара байланысты іс-әрекетінің тәсілдері. Бүкіл оқу процесінің табысты болуы көбінесе қолданылатын әдістерді таңдауға байланысты.
Аннотация. Слово «метод» происходит от греческого слова «методос», в дословном переводе на русский язык оно означает «путь исследования, теории» и способ достижения цели или решения определенной проблемы.
Методы обучения – это способы взаимосвязанных действий учителя и учащихся при реализации учебных, воспитательных и развивающих задач. От выбора используемых методов во многом зависит успех всего процесса обучения.
Аnnotation. The word “method” comes from the Greek word “methodos”, literally translated into Russian, it means “the path of research, theory” and a way to achieve a goal or solve a specific problem.
Teaching methods are methods of interrelated actions of the teacher and students in the implementation of educational, educational and developmental tasks. The success of the entire learning process largely depends on the choice of methods used.
Кілт сөздер: әдіс, білім, фактор, шығарам, топ, нақтылық.
«Оқу іс-әрекетінде қолданылатын әдіс-тәсілдер баланың қоршаған әлемді тануға деген қызығушылығын оятып, білім беру мекемесі қуаныш мектебіне айналуы керек. Білімнің, шығармашылықтың, қарым-қатынастың қуаныштары»
(В. А. Сухомлинский).
Оқытудың белгілі бір әдісін таңдағанда мұғалім әр жолы көптеген факторларды ескеруі керек. Ең алдымен сабақта шешілетін негізгі мақсат пен нақты міндеттер айқындалады. Олар көзделген мақсаттарға жету үшін әдетте қолайлы әдістер тобын «нақтылайды». Осыдан кейін танымдық процесті ең жақсы жүзеге асырудың оңтайлы жолдарын мақсатты түрде таңдау жүреді.
Оқыту әдістерін таңдау мыналарға байланысты:
— жалпы және арнайы оқу мақсаттарынан;
— белгілі бір сабақтың материалының мазмұнынан;
— белгілі бір оқу пәнін оқыту әдістемесінің ерекшеліктерінен және жалпы дидактикалық әдістерді таңдауға қойылатын талаптардың ерекшеліктерінен;
— белгілі бір материалды оқуға бөлінген уақыттан бастап;
— оқушылардың жас ерекшеліктерінен, танымдық қабілеттерінің деңгейінен;
— оқушылардың дайындық деңгейі бойынша;
— оқу орнының материалдық жабдықталуынан, құрал-жабдықтардың, көрнекі құралдардың, техникалық құралдардың болуы;
— мұғалімнің мүмкіндіктері мен ерекшеліктеріне, теориялық және практикалық дайындық деңгейіне, әдістемелік шеберлігіне, оның жеке қасиеттеріне.
Оқыту әдістерінің барлық түрлерін дәстүрлі және белсенді әдістерге бөлуге болады.
Ең кең тарағаны – дәстүрлі оқыту әдістерінің білім беру және меңгеру көздеріне қарай жіктелуі. Осы тәсілге сәйкес әдістер үш топқа біріктірілген:
а) сөздік әдістер (білім көзі ауызша немесе баспа сөз);
б) көрнекі әдістер (бақыланатын заттар, құбылыстар, көрнекі құралдар білімнің қайнар көзі);
в) практикалық әдістер (оқушылар практикалық іс-әрекеттерді орындау арқылы білім алады, дағдылары қалыптасады).
Бұл топтардың арасында тығыз байланыс және өзара ену бар. Ауызша оқыту әдістері тәжірибені көрсетумен, ал практикалық жаттығулар – ауызша түсіндірулермен, нұсқаулармен және жалпылаулармен қатар жүруі мүмкін.
Оқыту әдістері жүйесінде сөздік әдістер жетекші орын алады.
Бұл әдістер қысқа мерзімде ақпараттың үлкен көлемін беруге, тыңдаушыларға мәселелер қоюға және оларды шешу жолдарын көрсетуге мүмкіндік береді. Мұғалім сөздің көмегімен балалардың санасында адамзаттың өткені, бүгіні және болашағының жарқын суреттерін оята алады, оқушылардың қиялын, есте сақтауын, сезімін белсендіреді.
Вербалды әдістің кемшілігі: мұғалімнің тым ұзақ сөйлеуі зерігуді тудырады және оқуға деген қызығушылықты төмендетеді.
Сөздік әдістер мынадай түрлерге бөлінеді: әңгіме, түсіндіру, лекция, әңгімелесу, пікірталас, кітаппен жұмыс.
Көрнекі әдістер – оқу процесінде оқу материалын меңгеру көрнекі құралдар мен техникалық құралдарды пайдалануға байланысты болатын оқыту әдістері. Көрнекі әдістер сөздік және практикалық оқыту әдістерімен бірге қолданылады.
Бұл әдістер есте сақтауды, ойлауды, қиялды дамытуға ықпал етеді.
Біздің кезімізде көрнекі құралдар көбейді (бір кезде ол негізінен тақта, суреттер болатын). Қазір мұғалімнің қолында техникалық оқу құралдарының да үлкен арсеналы бар: электрондық оқыту құралдары, цифрлық аудио және бейне ойнатқыштар, дискілер, DVD дискілері, компьютер, әртүрлі интернет ресурстары, мультимедиялық проекторлар, интерактивті электронды тақталар және т.б.
Әдістің кемшіліктері: ақпаратты дұрыс таңдау қажет, ол көрінумен бірге жүреді, әйтпесе оны пайдалану орынсыз болады.
Көрнекі оқыту әдістерін шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады: иллюстрация әдісі және көрнекілік әдісі.
Оқытудың практикалық әдістері оқушылардың практикалық іс-әрекетіне негізделген. Бұл әдістер практикалық дағдылар мен дағдыларды қалыптастырады.
Балаларды тапсырманы адал орындауға дағдыландыру үшін практикалық әдіс басқаларға қарағанда жақсырақ. Олар еңбек процесін ұқыпты ұйымдастыру әдетін қалыптастырады, оның ішінде алдағы жұмыстың мақсаттарын білу, тапсырма мен оны шешу шарттарын талдау, жұмыс жоспары, материалдар мен құралдарды дайындау, жұмыс сапасын мұқият бақылау, талдау. қорытындылардан.
Практикалық әдістерге жаттығулар, зертханалық және практикалық жұмыстар жатады.
Заманауи мектептердің ғылыми-техникалық базасы жетілдіріліп, компьютерлік технологияларға әуес мектеп оқушыларының қызығушылықтары өзгеруде, бұл мұғалімдерді оқушылардың танымдық іс-әрекетіне әсер етудің жаңа құралдарын көбірек іздеуге, оның артуына ықпал етуге, мұндай құралдар жаңа педагогикалық технологиялар, соның ішінде балалармен жұмыс істеудің белсенді әдістері.
Оқытудың белсенді әдістері – бұл оқушының іс-әрекеті өнімді, шығармашылық және ізденімпаздық сипатта болатын оқыту әдістері.
Белсенді оқыту әдістерінің белгілері:
— ойлауды белсендіру, ал оқушы белсенді болуға мәжбүрлейді;
— ұзақ әрекет ету уақыты – студент эпизодтық емес, бүкіл оқу үрдісінде жұмыс істейді;
— міндеттерді шешу жолдарын әзірлеу және іздеудегі дербестік.
Тақырыптық пікірталас әдісі – зерттеуге топтық шолу жасау, проблемаларды, даулы мәселелерді көпшілік алдында талқылау, студенттердің дәлелді пікір айтуы арқылы оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру әдісі.
Пікірталас педагогика тарихындағы ең кең таралған оқыту әдістерінің бірі болып табылады. Ежелгі дәуірдің өзінде олар ежелгі Грецияның гимназиялары мен академияларында жастарды оқыту үшін сәтті қолданылды. Әйгілі «Шындық дауларда туады» деген сөз пікірталас әдістеріне қатысты.
Пікірталас әдісінің артықшылықтары:
-қатысушылардың барлығын белсенді қатысуға тарту;
— әртүрлі көзқарастарды ұсынуға, естуге және салыстыруға мүмкіндік беру;
— интроспекцияны ынталандыру;
— қосымша материалдарды пайдалану мүмкіндігі;
— толеранттылыққа, өзгені ести білуге тәрбиеленеді;
— пән бойынша білімдерін тереңдетуге мүмкіндік беру;
— жаңа стандартты емес формаларда оқу процесін ұйымдастыруға мүмкіндік беру.
Кемшіліктері:
— көп уақыт алады.
— ережелерді алдын ала түсіндіру керек.
Қорытындылай келе, оқушыларды белсенді әдіс-тәсілдер арқылы оқыту үшін мұғалімнің өзі белсенділік танытуы керек екенін есте ұстаған жөн. Бұл оқыту әдістерінің әрқайсысының өз мақсаты мен ұтымды көлемі бар. Олардың әрқайсысының өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Мұғалім оқу процесінің кез келген кезеңінде оқытудың бірнеше әдістерін қолдана алады.
Тәжірибе көрсеткендей, дұрыс ойластырылмаған және кездейсоқ әдістерді қолдану өнімді және жоспарланған нәтиже бермейді. Сондықтан сыныптың және жекелеген оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, сабақта әдіс-тәсілдерді мұқият әзірлеп, енгізу өте маңызды.
Әдебиеттер:
- Балаев А.А. Оқытудың белсенді әдістері. — М., Профиздат, 1986 ж.
- Банский Ю.К. Қазіргі жалпы білім беретін мектепте оқыту әдістемесі. — М .: Білім, 2000 ж.
- Щукина Г.И. Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру. — М., 2000 ж.
