Қазақ әдебиеті сабағында оқушылардың шығармашылықтарын арттыру жолдары

Кажигалиева Шолпан Калиевна,
Астана қаласы әкімдігінің
«Өзбекәлі Жәнібеков атындағы
№11 мектеп-лицей» КММ
 қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

      Сапалы білім беруде нәтижеге жету үшін әрбір атқарылар істің жан-жақты ойластырылған, нақтыланған, үйлестірілген, стратегиялық жаңа жұмыс жоспар жасалуы тиіс екендігі белгілі. Басты мәселелерді айқындау, білім беру ісін жоспарлау, келешекті болжау, жұмысты ғылыми тұрғыда ұйымдастыру қажет.

Тұңғыш Президент Н.Ә.Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін міндет өте ауыр» — деген. Ендеше білім беруде мұғалім білігі мен білімі өте жоғары ұлағатты тұлға болуы міндет. Басқа ешбір мамандық адамға дәл мұғалімге қойылғандай жоғары талаптар қоймайды.

Қай елде болсын, балаға білім беру ісі елеулі орын алып, онымен шұғылданатын мамандарды ізденіске итермелеп отырған.

Себебі еліміздің мәртебесінің биік болуы қоғам мүшелерінің келешегі – жас ұрпақтың белсенділігі мен іскерлігіне тікелей байланысты болмақ. Қазіргі таңда еліміздің келешегін, нағыз тікелей ұлтжанды, өз елін сүйетін, әдет-ғұрпын, салт-санасын, қастерлейтін ұрпақты тәрбиелеу – біздің басты парызымыз.

Жас жеткіншектерді тәрбиелеуде, білім беруде алдына қойған басты мақсат: білім беру мен тәрбие үрдісіне инновациялық қызметті енгізу арқылы білім сапасын арттыру, өз ұлтының тарихын, мәдениеті мен тілін қастерлейтін және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін ұлтжанды тұлға тәрбиелеу.

Әрбір сабақ мұғалімнен үлкен қажырлы еңбекті, ізденісті, шеберлікті, шығармашылықты қажет етеді. Әйтпесе оқытуда қажетті нәтижеге жету мүмкін емес болар. Сонымен бірге тартымды сабақтың, ондағы оқушыларға берілетін саналы білімнің кепілі – оқытудың тиімді тәсілдерін қолдануда да дер едім. Қазіргі уақытта өздерімізге белгілі сабақтарымызда пайдаланып жүрген жаңа технологиялардың бірі – сын тұрғысынан ойлау. Бұдан бірнеше жыл бұрын, оқу үрдісіне енгізілгеніне көп болмаса да, қандай пәнде болмасын, соның ішінде қазақ тілі мен әдебиеті пәнінде де  сын тұрғысынан ойлаудың тиімділігі мол.

Атап айтар болсақ:

• Оқушылардың өздігінен жан-жақты білім алуына жағдай жасалады;
• Сабақ кезеңінде уақытты ұтымды пайдалану;
• Оқушылардың өзара пікір алысуына мүмкіндік жасау;
• Мұғалім мен оның оқушылары арасындағы ізгілік қарым-қатынастар орнауы және т.б.

Жастарды жан-жақты білімді, мәдениетті азамат ретінде тәрбиелеудегі негізгі міндеттердің бірі — оқушылардың жалпы тілін дамыту және жоғары дәрежедегі тіл мәдениетін жетілдіру болып қалады.

Тіл мәдениетіне тіл тазалығы, тіл дәлдігі, ойдың анықтығы, мазмұн тереңдігі, сөздерді дұрыс айту, дұрыс жазу нормалары, сөйлемдерді дұрыс құру, ойды дәл жеткізе білу шеберлігі, сөйлеу, тыңдау әдептілігі деген мәселелер жатады.Тіл мәдениеті саласында оқушылардың өзіндік пікірі, ойлы көзқарасы, ауызша және жазбаша түйіндеулері көбірек талап етіледі.

Оқушылардың сөйлеу дағдылары сөзді ауызекі сөйлеуден немесе жазу жұмысында орнымен қолдана алатындай дағдылар жүйесінен, сұраққа қысқа да толық жауап құрастыра алуынан, оқығандары мен көргендерін ауызша да, жазбаша да мазмұндап беретіндей дағды-машықтарынан шығарма, хат, ертегі, эссе жазу дағдыларынан құралады.

Оқулықтағы тіл ұстартуға байланысты жұмыс түрлері қазіргі қазақ әдеби тілінің нормасымен сөйлемді дұрыс қарау, дұрыс жазу дағдыларын жетілдіруді көздейді.

Соңғы кездерде балаларға қазақ тілінің байлығын игерту ,оның мүмкіндіктерін пайдалана да, жұмсай да алуға жаттықтыру мәселелерімен байланысты бағдарламаға «Тіл мәдениеті және стилистика», «Тіл ұстарту», «Тіл мәдениеті» деп аталатын салалар енгізіліп, оларды жүйелі оқытумен жүргізу тәртібі көрсетіле бастады. Бағдарламада бұл жөнінде мынадай талап қояды: Қазақ тілін оқыту барысында оқушылар білім мен іскерлік дағдыларын қалыптастырады, ана тілінің грамматикалық құрылысы заңдылығын, сөздік қорын байытады, ауызша және жазбаша тіл стильдерін меңгереді, оқыған, көргендерін өз сөзімен жатық баяндауға, тезис, баяндама, әңгіме, шығарма жазуға дағдыланады, қазақ әдеби тілі нормасында тіл мәдениетін, оның жазылу және оқылу сауаттылығын арттырады.

Осы мақсатта әдебиет және тіл сабақтарында:

• тақырып мазмұнына қарай сауаттылық ашатын хаттар жаздыру;
• әдеби шығармалардан қазақ тілі ережелеріне мысал, дәлел болатын сөйлемдер құру;
• өз пікірлері мен көзқарастарын қағаз бетіне түсіру;
• сюжетті әңгіме құрастыру;
• кейіпкерлерге хат жазу;
• жағымды, жағымсыз кейіпкерлерді жақтау немесе даттау;
• эссе, өлең жазу жұмыстары жүргізіледі. Бұның қай-қайсысы да баланың еркін отырып, өзінше жазуына, өз бетімен жұмыстануына мүмкіндік береді.

Эссе. Қазақ халқы –батыр халық .Халқымыздың батырлығы, ерлігі ертеден келе жатқан қасиет. Бұл ғасырлар бойы жаудан елін, жерін қорғаудан, тәуелсіздік жолындағы күрестерден көруге болады.

Еліміздің кешегі өміріне көз жүгіртсек, қазақ халқы үшін әрі сәтті, әрі сәтсіз ғасырлар болғанын көреміз. «Ақтабан шұбырынды» заманында Абылай бастаған Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай, Жәнібек сынды теңдесі жоқ  қаһарман ұлдары дүниеге келді.Олар атамекенді жанын салып қорғап, кейінгі ұрпаққа мұра етіп қалдырды.

1923-1933жылдары ашаршылыққа тап болды.

1941-1945 жылдары соғыс кезінде ең көп қырылған ұлттардың бірі қазақтар болды, Отанын қорғау жолында жанын пида қылды.

1986жылы азаттық  іздеген қазақ жастарын қанға бояған жыл болды. Қазіргі таңда халық қаһармандары ретінде елінің жүрегінде қалған Қайрат пен Ләззат, Ерболдарды сол жылдары қазаққа тән батырлықтың, батылдықтың үлгісі  тұтып, есімдерін құрметпен еске алады. Ата –баба ерлігі-халық мұрасы, оның тарихы мақтанышы болып қала бермек.

Егеменді  елдің жас ұрпақты тәрбиелеу, талапқа сай білім беру, бүгінгі күннің уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады.

Сондықтан да балаға жүйеленіп, дайындалып берген белгілі бір білімді  ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс жеткізе білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін жеке тұлға қалыптастыру.

Қорыта айтқанда, осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілеи көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өздігінен ізденуге үлкен мүмкіндік береді.