«ҚАЗАҚ  ТІЛІН  ОҚЫТУДАҒЫ КӨПМӘДЕНИЕТТІ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕ    ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ»

Айгужина Жанар Советбековна,
Астана қаласы әкімдігінің
«Өзбекәлі Жәнібеков атындағы №11 мектеп-лицей КММ»
 қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі, педагог-сарапшы,
директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары

              Тіл үйрену – ол зорлықсыз, иландыру арқылы жүргізілетін жұмыс екендігі белгілі. Мұғалім әрдайым ізденісте болса ғана шәкірт жанына нұр құя алады демекші, әр сабақтың қызықты өтуі тікелей мұғалімге байланысты. Осы орайда өзге ұлт өкілдеріне мемлекеттік тілдің қадірін сезіндіріп жүрген тіл мамандарының көтерген жүгі ауыр-ақ, десек те мемлекетіміздің кез келген оқу орнында қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде оқытылады. Оқу орыс тілінде жүргізілетін мектептерінде қазақ тілі пәнінің мақсаты оқушылардың қарым-қатынас біліктілігін, яғни тілдік және танымдық біліктілікпен қамтамасыз ету екендігі Қазақстан Республикасының жалпы білім берудің мемлекеттік стандартында көрсетілген. Оқытудың жаңа әдістерін пайдалану арқылы мұғалім оқушының белсенділігін, шығармашылық ізденісін арттырады, пәнге деген қызығушылығын оятады. [1] Алайда, қандай да бір құбылыс болмасын оның қажеттілігі байқалмайынша жүзеге аспайтыны анық. Олай болса, мемлекеттік тіл қазақстандық басқа ұлт өкілдерінің қажеттіліктеріне айналмайынша, олардың тілдің үйренуі кешеуілдеуі ықтимал. Сол себепті мемлекеттік тілді жедел әрі тиімді оқытудың жолдары мен түрлерін тілші мамандар мен ғалымдар әртүрлі әдістемелер арқылы оқытуды ұсынуда. Соңғы жылда білім беруде жаңа технологиялар әдісі бойынша қазақ тілін басқа ұлт өкілдеріне үйрету тиімді екенін өмір өзі дәлелдеп келеді. [2] Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сапа деңгейдегі білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін білім мазмұнын құру – жалпы білім беру жүйесіндегі өзекті мәселенің бірі болуына байланысты сабақ өткізу әдіс-тәсілдеріне де жаңа технология енгізіліп жатыр. Сол технологиялардың арасында оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін дамытуда үлкен орын алатыны « Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясы. [3] Сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасының ерекшеліктерін, психологиясын түсінгеннен бастап, бұл бағдарламаның стратегияларын (әдістерін) өзімнің сабақ беру жүйеме үздіксіз енгізіп келе жатырмын. Қазіргі уақытта ағылшын мұғалімі екеуміз бірігіп кіріктірілген сабақтарды өткізіп жүрміз. Мысалға айта кететін болсам, 5 сыныпта Гумарова Малика Беккалиевнамен кіріктірілген сабақ өткіздік. «         Менің Отаным- Қазахстан.Kazakhstan is my motherland.»  Сабақ жоспары төмендегідей болды:I. Org.moment. Teacher 1:  Good day, boys and girls.  We are glad to see you. You are welcome, dear children  and our guests. Today we will talk about our Republic – Kazakhstan. Now tell us please how you love your Motherland. (тренинг с сердечком)

4 слайд – эпиграф Teacher 2:  Біздің кең-байтақ, жерімізде бейбіт өмір әрқашан болған жоқ. Ерегіс жер таласы ғасырлар бойы жалғасып, сай-сала қанға толды. Ата-бабаларымыз осы жерді аман сақтау үшін күні-түні соғысты. Жылдар бойы аңсап – күткен өзіміздің тәуелсіз – дігімізді алдық, өз саясатымен экономикасы бар егеменді ел болдық. Бәрімізді біріктіретін бір сөз – Біз Қазақстан халқымыз. Осыдан болар Қазақстан көп ұлтты, түрлі мәдениетті және діні бар. Жалғыз мемлекет. Мемлекетіміздің егемендігі, тәуелсіздігі – қазақ халқының қол жеткізген ең қасиетті де құдіретті нәтижесі.

Teacher 1: Let’s begin our competitions. You can divide into three groups: Homeland, Motherland, Native land.  Let’s start our lesson from the phonetic drill. Answer the questions about the geographical position, population and economical development of our Republic.

5 слайд Бірінші турға көшу:

The first round: Presentation of Kazakhstan. Бағалау (фишкалар).

6 слайд – викторина

1. -Қазақстан Республикасы қайда орналасқан? (Қазақстан Республикасы орталық Азияда орналасқан.)
2. -What is the size of the area of Kazakhstan? (The area of Kazakhstan is 2753000 square kilometers.)
3. -Қазақстан жерінде қанша адам тұрады, қанша ұлт өкілдері тұрады?

(Қазақстан жерінде 16 миллион адам тұрады, 131 ұлт өкілдері тұрады.)

4. -What are the largest cities of Kazakhstan do you know?(The largest cities are Almaty, Karaganda, Chimkent, Pavlodar and Astana.)
5. -Астанамыз –қайда орналасқан? (Астанамыз – Астана қаласы Қазақстан орталығында орналасқан.)
6. -What is the official language of the country? (Kazakh is the official language of the country, but it is not the only lan­guage which people speak in the country. Russian and other languages are spoken here too.)
7. -Қазақстанда қанша облыс,қанша қала,қанша аудан, қанша ауылдык, елдер мекені бар? (Қазақстанда 14 облыс, 85 қала, 160 аудан, 7719 ауылдык, елдер мекені бар.)
8. -What countries border with Kazakhstan?

(Kazakhstan borders China, Russia, Turkmenistan, Uzbekistan and Kirgizia.)

9. -Қазір Қазақстанды басқа мемлекеттер біле ме?

(Қазір Қазақстан мемлекетін бүкіл әлем біледі.)

10. -What about the government? Who stands at the head Kazakhstan?

(Kazakhstan has a presidential form of government.) What is the name of the President’s Message? (The name of the President’s name is «Nurly zhol»

7 слайд Екінші турға көшу:

The second round:  Symbols of Kazakhstan. Teacher 1:  As a sovereign state Kazakhstan has its own national symbols and national traditions and holidays. Let’s check your home task. Your h/t was to prepare the information about the symbols of our Republic.

-What symbols of Kazakhstan do you know?

(флаг, герб, гимн, байтерек, золотой человек, тенге)

8 слайд – флаг Республики Казахстан.Student 1. Ту. Тудың ұзындығы 2 метр, ал ені 1 метр. Тудың түсі аспан түстес ашық көгілдір. Ортасында қыран құс, күн бейнеленген. Жиегінде аю өрнектелген.

9 слайд –герб Республики Казахстан.Student 2. This is the national emblem. There are two horses -Tulpars, because in ancient times horses were husbandry. An rue we cannot live without bread. On the top you can see a star. Shanyrak– is the symbol of domestic happiness and  calmness. The Colours of our emblem are goldish and blue.

10 слайд – гимн Республики Казахстан.Student 3. Әнұран. Қазақстан Ресиубликасының мемлекеттік әнұранның сөзін жазғандар: Жумекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев. Әні Шәмші Қалдаяқовтікі.

11 слайд – изображение байтерека.Student 4. Baiterek is the national symbol. The view of Baiterek is the  widest and largest  steppes. This is the striving to freedom.

12 слайд – изображение золотого человекаStudent 5. Алтын адам. Ең бірінші Алтын адам. Алматы қаласына жақын жердегі Ыстық көл маңынан табылды. 17-18 жас аралығындағы алтын киімді жауынгер жігіт. Қазір еліміздің монументі болып есептеледі. Әр өнер саласының үздіктерін марапаттауға да алтын адам бейнесі ұсынылады.

13 слайд – национальная валюта Республики Казахстан — тенге.Student 6. This is the national currency of Kazakhstan — tenge. There are the view of Baiterek, The President’ s signature and his hand, and 16 hidden  marks on the currency.

14 слайд Үшінші турға көшу: The third round: Polyglot.

Teacher 2: Өз тіліңді құрметтеп, өзге тілді білу, сол адамның ұлы қасиеті болып саналады. -Ондай көп тілді білген адамды кім деп атаймыз? (полиглот)

The next stage of our lesson is called “Polyglot”. Who knows what does this word mean? Our president N.A.Nazarbayev in his Message to the people of Kazakhstan says that young people must know three languages: Kazakh as an official language, Russian as a language of national communication and English as an international language.

Your task is: I’ll give you proverbs, continue them in three languages: in English, in Kazakh, in Russian. (Presentations with proverbs).

Дерево крепко корнями, а человек … (друзьями, достар, friends)
Друг хвалит за глаза, недруг… (глаза, коз, eyes)
Родная земля – золотая … (колыбель, бесiк, bed)
Человек без цели, что птица без… (крылья, канат, wings)
Жить без друзей, что есть пищу без… (соль, туз, salt)
Чем плохой друг, лучше достойный… (враг, жау, enemy)

Где-то, может, и хорошо, а на … лучше… (Родина, Отан, Motherland)
Души и языка нет, а говорит разумное — … (Книга,  кiтап, book)
Самая святая пища — … (Хлеб, нан, bread)
Многословие – серебро, а молчание — … (Золото, алтын, gold)

Работа с текстом. Чтение, 2-3 вопроса (ключевые идеи текста)

Составить акротекст к слову Kazakhstan.Акротекст – это небольшой рассказ, составленный из указанного слова, в котором нет рифмы. Все предложения акротекста раскрывют тему указанного слова.

Видео. Смотрят видео на английском языке с остановками, должны сказать на казахском языке, о чем идет речь.

The result of the lesson.

Рефлексия «Вопросы друг другу». Группы задают вопросы – один на английском языке, один — на казахском.Teacher 2: Бағалау өткен сабаққа рахмет айту.Teacher 1:  Dear children. I am glad to see that you have made a good job. I think you will be active at the lesson. I am going to give you 5-s. Thank you for our attention. Good  luck and good-bye!

Кіріктірілген сабақда жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді; ойлауға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметінің, іс-әрекетінің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз — оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Оқушы бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші болады, ал мұғалім осы әрекетке бағыттауда, оқуды ұйымдастыруда жетекші рөл атқарады.Тапсырмалар оқушылардың қазақ тілінен алған білімдерін толықтыра, тереңдете отырып, қажетті дағдылар мен біліктілігінің қалыптасуын қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.
Қорыта келгенде, бұл технология бойынша оқытудың нәтижелері:
-қазақ тілі сабағының мазмұны мен сапасы артады;
-оқушылардың дара ерекшеліктеріне сай ойлау, сөйлеу қабілеттері дамиды;
-оқушы өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланып, шеберлігі шыңдалады;
-оқушының жауапкершілігі артады, шығармашылығы қалыптасады;
-оқушы өзін-өзі дамытып, өзін-өзі бағалап, білім деңгейін өрбіте алады;
Қортындылай келе жаңа технологиялардың оқыту әдістемесінің артықшылығы:жадығаттың тиімді меңгеруіне мүмкіндік береді, қызығушылық туғызады;белсенді қатысқандар марапатталады, сезімге ықылас аударынады, жан-жақты, әсіресе мінез-құлыққа әсер етеді, кері байланыс жүзеге асырылады, арақатынас және өзіндік пікір қалыптастырады.

Пайдаланған әдебиет:

1. http://spkstepnogorsk.ucoz.ru
2. Аханов К. 5-6 сынып. «Қазақ тілі» оқулығына методикалық нұсқау.[] 3. «Қазақ тілі мен әдебиеті» журналы. 2002 жыл. №8