Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Жомартова Камал Сатыбалдиновна
Павлодар қаласының
Әлихан Бөкейханов атындағы
лицей-мектебінің
бастауыш сынып мұғалімі
Бастауыш мектептегі жобалық іс-әрекетті ұйымдастыру қазіргі білім беру жүйесінің қажетті элементі болып табылады.
Бастауыш мектепте жобалық дағдыларды дамыту оқушылардың сабақта өз бетінше білім алуын ұйымдастыру және оларды тиімді игеру, сондай-ақ оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, орта мектепте білім беру міндеттерін шешу үшін оқу жобаларын пайдалану арқылы қажетті негіз қалайды.
Бірақ мұғалім оқу жобаларын дидактикалық құрал ретінде қолданбас бұрын, оқушыларды өзіндік іс-әрекетке дайындап, оларда қажетті біліктер мен дағдыларды қалыптастыруы қажет. Осы дағдыларды дамыта отырып және біртұтас жобаларды аяқтай отырып, жалпы жобалық қызметті қалыптастыруға болады.
Бастауыш сынып оқушылары қатысатын жобалық жұмыстар білім беру міндеттерін шешу үшін балалардың іс-әрекетін ұйымдастырудың тәсілі ретінде қарастырылады.
Іс жүзінде кез-келген инновацияға оның мазмұны мен іске асыру формалары тұрғысынан оқушылардың жобалық қызметі кіреді.
Бұл қызмет 2-сыныптан бастап шығармашылық жобаларды жүзеге асыруды қамтиды, оқушылардың ақыл-ойын, технологиялық білімін дамытуға, мектеп оқушыларын нақты өмір жағдайларына дайындауға, олардың мүмкіндіктерін ұтымды және шығармашылықпен пайдалануға белсенді ықпал етеді.
2-сыныпта оқушылар бұл жұмыспен алғаш рет танысады және болашақта оқушылардың жобаларға деген көзқарасы көбінесе оның қалай ұйымдастырылатынына байланысты болады. Болашақта оқушылар жобаларды және жұмыстың осы әдісін өз идеяларын жүзеге асыру құралы ретінде, жұмыстың әр кезеңінің маңыздылығы мен құжаттарды дұрыс рәсімдеу қажеттілігін түсіне отырып қолданғанын қалаймын.
Жоба – бұл мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын оқушылардың тәуелсіз шығармашылық қызметі, онда бала өзі жұмыс бағытын анықтайды және идеядан бастап, оны жүзеге асыруға дейін өз іс-әрекеттерін ұйымдастырады. Бұл жұмысты орындау барысында балалардың танымдық белсенділігі артады, шығармашылығы, зейіні, талдау қабілеттері, жоспарлау және өзін-өзі бақылау, рефлексия жасау қабілеттері дамиды.
2-сыныпта «Жобалық іс-әрекет» курсы оқу процесін ұйымдастыруға арналған тапсырмалар жүйесі негізінде құрылған және бастауыш мектеп оқушыларында күрделіліктің ең төменгі деңгейін қалыптастыруға бағытталған. Бастауыш мектепте тапсырмалар жүйесі біртіндеп күрделене отырып және қалыптасқан жобалау дағдыларының құрамын кеңейте отырып құрылады. Сабақтар тапсырмаларды орындау барысында игерілген дағдыларды қолдануда оқушылардың ынтасын біртіндеп күшейте отырып ұйымдастырылады.
2-сыныпта жұмысты жоспарлау жоспардың өзін де, оны бекіту тәсілдерін де күрделендіру арқылы жүзеге асырылады.
Жобалық дағдыларды қалыптастыру алдымен сабақта топтық жұмыстарды ұйымдастыруда жүзеге асырылады. Топтық сабақтардан басқа курсқа фронтальды-презентациялық жұмыс формасы, жұмыс жоспарлары мен нәтижелерін талдау және талқылау, түсіндірмелі-иллюстрациялық және бақылау-бағалау формалары бар сабақтар кіреді. Жоспар құрып, оны жүзеге асыра білу дағдылары қалыптасады. Барысында оқушылардың рефлексивтік дағдыларын қалыптастырудың педагогикалық міндеттері шешіледі.
Сонымен, бастауыш мектепте жобалық іс-әрекеттің міндеттері келесі дағдыларды қалыптастыруды көздейді:
* өз қызметін жоспарлау және оны әзірленген жоспарға сәйкес жүзеге асыру;
* белгілі бір нәтижеге жету үшін басқаның (басқалардың) жұмысын жоспарлау;
* өз білімін қоса алғанда, алдағы іс-әрекет үшін қолда бар ресурстарды талдау (рефлексиялық іскерліктер);
* алынған нәтижені белгіленген міндеттер немесе қойылған мақсаттың талаптарына сәйкестігіне талдау жасау;
* келесі қадам үшін тұжырымдалған мақсат бойынша өзіне міндет қою;
* атқарылған жұмыстың барысы мен нәтижесін көрсету және ұсыну, шешімдер;
* орындалған жұмыстың барысын және оның нәтижесін ұсыну және көрсету.
Бастауыш мектептегі жобалық іс-әрекет сабағы – бұл оқушылардың білімді саналы түрде қабылдауына бағытталған сабақ, оның нәтижесі әр баланың алған білімі мен дағдыларын шығармашылықпен ұштастыра пайдалану мүмкіндігі болып табылады. Балалардың алғашқы шығармашылық жобасы жарқын және есте қаларлық болуы керек, сол жағдайда болашақта оқушылар жобаларды құрғысы келеді, айналасындағы әлемді өзгертіп, оны әдемі және мейірімді етеді.
Жобалау таным әдісі ретінде оқушыларға білімнің өмірдегі және оқудағы рөлін түсінуге практикалық көмек көрсетуі керек. Ол сонымен қатар оқушылардың психофизикалық, адамгершілік және зияткерлік дамуына, олардың бейімділігі мен қабілеттерін, маңызды күштері мен әуестіктерін жандандыруға, табысты еңбек қызметіне және жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесіне қосылуға, олардың белсенділігі мен танымдық сұраныстарын, қажеттіліктерін қалыптастыруға және қанағаттандыруға, өзін-өзі анықтауға жағдай жасауға бағытталған, шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі көрсету және үздіксіз білім беру.
Бастауыш сынып оқушыларының мұндай шығармашылық қызметі оқу процесінің негізгі құрылымдық бірлігі бола отырып:
* педагогикалық процестің тұтастығын қамтамасыз етіп, оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің жан-жақты дамуын бірлікте жүзеге асыруға;
* оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен белсенділігін дамытуға;
* жобалық дүниетаным мен ойлауды қалыптастырып, білім бірлігін қамтамасыз етуге;
* өмірдің қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайларына бейімделуге;
* оқытудың танымдық мотивтерін қалыптастыруға ықпал етеді, өйткені оқушылар өз іс-әрекетінің түпкі нәтижесін көреді, бұл олардың өзіне деген сенімін арттырады және өз білімін, дағдыларын және жеке қасиеттерін жетілдіруге деген ұмтылысты тудырады.
Бастауыш сынып оқушылары өз білімдерінің нақты қолданылуын көреді, олар әлі көп нәрсені білмейтіндерін және көп нәрсеге үйрену керек екенін түсініп, өз жолдастары алдында жауапкершілікті сезінеді, өйткені егер олардың біреуі өз жұмысының бір бөлігін жасамаса, онда тиісті нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмайды. Сонымен қатар, олар өмірлік мәселелер тек бірмәнді шешімге ие болмайтынын, шешімнің бірнеше нұсқалары болуы мүмкін екенін көреді және бұл жағдайда балалардың шығармашылық қабілеттері мейлінше танылады. Оқушылар өз жобаларын қорғауға дайындалу барысында сөзін барынша дәлелді, айқын және қисынды болатындай етіп құруы тиіс, ал бұл өз алдына балалардың логикалары мен ақыл-ойын және сөйлеу мәдениетін дамытады.
Бұл істің тағы бір ұтымды жағы – ата-аналар жобаларға қатыса алады және бұл өте маңызды. Жобалармен және ғылыми-зерттеу жұмыстары барысында объективті сипаттағы қиындықтар туындауы мүмкін. Бұл негізінен балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Сондықтан жобалармен жұмыс белгілі бір дәрежеде ересектердің қатысуын қажет етеді. Тәжірибе көрсеткендей, бірлескен жобалық іс-шаралар балалар мен ересектер одағының нығаюына ықпал етеді. Бастауыш мектеп жасындағы балалардың, мұғалімдердің, ата-аналардың бірлескен жобалық қызметі сәттілік, қуаныш, қанағаттану жағдайын тудырады, олардың арасындағы сенімділік, достық, сезімтал қарым-қатынастардың қалыптасуына ықпал етеді.
Бұл әдістерді қолдану авторитарлық сабақ беру стилінен алшақтатуды көздейді, бірақ сонымен бірге әдістер, формалар мен оқу құралдарының ойластырылған, негізделген үйлесімділігін қамтамасыз етеді.
Жобалау әдісінің тиімділігі мен 7-10 жасар оқушылардың жас мүмкіншіліктерін ескере отырып, оны мектептік оқытудың бастауыш буынында қолдана бастаған жөн. Соған байланысты жобалау әдісінің ерекшеліктері мен оны бастауыш мектеп оқушыларымен ұйымдастырудың нұсқаларын қарастыру қажет. Осы орайда 3-сыныпта дүниетану пәнінен өткізілген сабақтың жоспарынан үзінді қарастырып өтуге болады.
Тақырыбы: Жануарлардың сан алуандығы. Орамжапырақ көбелегі. Бал арасы.
Мақсаты: Жануарлардың сан түрлілігі туралы оқушыларда ғылыми негізі бар түсінік қалыптастыру. Кейбір бунақденелілердің ерекшеліктерін жобалау, зерттеу әдістері бойынша анықтау.
- «Миға шабуыл» стратегиясы арқылы ребус шешіліп, жаңа сабақ тақырыбы ашылады.
- Негізгі зерттеу сұрақтары белгіленеді:
а) Жануарлардың қандай топтарға бөлінетінін білгім келеді.
ә) Орамжапырақ көбелегінің ерекшеліктері қандай?
б) Неге бал арасын еңбекқор жәндік деп атайды?
в) Көбелектердің басқа түрлері, олардың ерекшеліктері мен қасиеттері.
Әр топ өз мәселесі бойынша жұмысты жоспарлап, ақпарат жинайды, жинақталған ақпаратты өңдейді. Нәтижесінде өнім әзірлеп, оны жариялауға дайындалады.
- Презентациялар шеруі. 1-топ
Тақырыбы: «Жануарлар топтары»
Ақпарат жинақтау, өңдеу: Топ мүшелері
Өнімі: Реферат
Қорғау: Топ басшысы
2-топ: Тақырыбы: «Орамжапырақ көбелегі, оның ерекшеліктері»
Ақпарат жинақтау, өңдеу: Топ мүшелері
Өнімі: Мультимедиялық презентация
Қорғау: Топ басшысы
3-топ. Тақырыбы: «Бал арасы – еңбекқор жәндік»
Ақпарат жинақтау, өңдеу: Топ мүшелері
Өнімі: Буклет. Мультимедиялық презентация
Қорғау: Топ басшысы
4-топ. Тақырыбы: «Көбелектер түрлері және олардың ерекшеліктері»
Ақпарат жинақтау, өңдеу: Топ мүшелері
Өнімі: Коллаж. Мультимедиялық презентация
Қорғау: Топ басшысы
- Рефлексия.
- «Венн диаграммасы» арқылы орамжапырақ көбелегі мен бал арасының ұқсастықтары мен ерекшеліктерін айқындау.
- БҮҮ кестесін толтырады.
| Не білдім? | Не білгім келеді? | Не үйрендім? |
| Жануарлар, жәндіктер туралы қызықты мәліметтер, ерекшеліктерді білдім | Басқа да қызықтыратын мәліметтерді | Жобалауды, зерттеу жасауды, коллаж құрастыруды, жұмысымды қорғауды үйрендім |
Бірақ жоба, зерттеу жұмысы сыныптық-оқыту жүйесін алмастырып, оқытудың негізгі түріне айналмауы керек, оны білім берудің басқа түрлеріне қосымша ретінде пайдалану керектігін түсінген жөн.
Менің ойымша, әрбір жоба, ғылыми-зерттеу жұмысы құрметке лайық. Біздің сабақтарымызда жұмысты ұсыну 4-5 минутқа, ал кейбіреулері шамамен 10 минутқа созылды. Жұмыстарды ұсынуда «ерекше» сәттердің (киім элементтері, музыка) болуы жобалардың, зерттеулердің міндеттеріне байланысты. Ал сабақтан тыс уақытта біз газет шығаруды да, презентациялар өткізуді де қолдандық және шағын көріністер ойнадық, ата-аналарды кейбір сабақтарға шақырып, балаларға қажет және қызықты жұмыс түрін таңдадық.
Егер оқушы мектептегі ғылыми-зерттеу жұмысын жүзеге асыра алса, нақты ересек өмірге оның бейімделетініне сенуге болады: ол өзінің іс-әрекетін жоспарлай алады, туындаған мәселеге байланысты шешім қабылдай алады, әртүрлі адамдармен бірлесіп жұмыс істейді, яғни өзгеріп отырған жағдайларға бейімделеді.
Менің педагогикалық қызметімнің басты мақсаты өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі көрсетуге қабілетті, шығармашылықпен ойлайтын жеке тұлғаны қалыптастыру деп санаймын. Сондықтан өз жұмысымда оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға және дамытуға, логикалық ойлау қабілетін, өмірге бейімделу, берілген тапсырмалардың шешімін өз бетінше таба білу қабілетін дамытуға тырысамын. Ақпараттық құзыреттілікті дамыту – қазіргі заман мұғалімі қызметінің басым бағыттарының бірі, және мен өз жұмысымда оқушыларымда оның дамуына жағдай жасау үшін барлық мүмкіндікті пайдаланамын.
