Ерекше қабілетті баланы ынталандыру

Астана қаласы әкімдігінің
 «№25 орта мектеп» КММ
  Саттыбаева Диана Аскаровна

Аннотация: Мақалада педагогикалық түзетудің қажетті құралы ретінде балаларды оқыту мен тәрбиелеуде ынталандырудың педагогикалық әдістері қарастырылады.

 Түйінді сөздер: марапаттау әдістері, мадақтау, моторды түсіру, марапаттау жүйесі.Көтермелеу-педагогтердің (ата-аналардың, тәрбиешілердің және т.б.) балалардың мінез-құлқы мен іс-әрекетіне оң бағасын  беруін білдіретін және оларды одан әрі табысқа жетелейтін педагогикалық ықпал ету шарасы. Оның ынталандырушы рөлі баланың өмірде таңдаған және жүзеге асыратын іс-әрекет тәсілін қоғамдық тануды қамтитындығымен анықталады. Қанағаттану сезімін бастан кешіре отырып, бала энергияның жоғарылауын, өзіне деген сенімділікті сезінеді. Осылайша, ынталандыру дұрыс мотивация мен дұрыс мінез-құлықын нығайту және ынталандыру құралы ретінде қолданылады.Ерекше қабілетті  баланы ынталандыруды сауатты пайдалану көп нәрсеге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Әр бала үшін оның іс-әрекетін ең жақсы ынталандыру-бұл өзіндік нәрсе. Мектептерде дәстүрлі түрде тек ауызша бағалау («жақсы», «дұрыс», «тамаша») және бес балдық белгілер жүйесі көтермелеу болып табылады. Сонымен қатар,» бірліктер «мен» екі » өте сирек кездеседі. Балаларға күн мен жұлдызшалары бар жапсырмалар жапсырылады. Арнайы оқушымен жұмыс істейтін ересектер оның іс-әрекетін мақұлдау және ынталандыру ретінде қандай ынталандыру түрін қабылдайтынын анықтауы керек . Ынталандыру әдіс ретінде бірнеше әдістемелік формаларға бөлінеді .

• ауызша: мақтау;
• физикалық:
• қол соғу, қол алысу;
• моторлы: баланың қозғалуына мүмкіндік беру;
• тақырыптық арматураны қолдану;
• марапаттау жүйесі: сыйлық (кәдесый), стикер, қалам және т. б.;  емдеу:
• кептірілген жемістер, печенье және т. б.;
• реактивті тізбек

Мадақтаудың ауызша түрі-мадақтау-мадақтаудың ең табиғи және қол жетімді түрі. Мадақтау ауызша түрде көрінеді және оқушының іс-әрекетін мақұлдауды білдіреді. Дегенмен, үнемі қайталанатын және баланың күш-жігеріне сәйкес келмейтін мақтау тым таныс және қарапайым болуы мүмкін. Сондықтан көтермелеудің бұл түріне шығармашылықпен қарау керек . Ауызша бағалау: «жақсы», «дұрыс», «тамаша», » ақылды!», мадақтау сөздері жүзіне күлімсіреп айтылуы керек. Егер жұмыс тиісті деңгейде орындалмаса, онда мұғалім: «ештеңе етпке», «жарайды, оны түзетіп көр «-деп , бірақ күлімсіремей айтқан жөн. Баланың өз күшіне сенуі үшін кез келген өз жетістіктерін көтермелеу керек . Жұмыстың соңында баланы өзінің білімін көрсеткеніне қарап, тыңдап, қайталағанына қарамастан мадақтау керек.Белсенді  мінез-құлық үлгісін ұстану керек. Баланы мақтаудан тартынбаған жөн, сондықтан зейін тапшылығы бар, гиперреактивтілігі басқаларға қарағанда көп балалар мақтауды қажет етеді . Мысалы, егер бала үзілісте өзін жақсы ұстаса, оған және сыныптастарына қосымша бірнеше минут жүруге рұқсат етіңіз . Психикалық жүктемені азайту үшін өзін-өзі дайындаудағы тапсырмалардың сәтті орындалуы үшін қозғалуға, билеуге мүмкіндік берген жөн. Марапаттау жүйесі-сабақ ортасында немесе сабақтың соңында тәлімгердің материалдық, ойыншықтармен ойнау ,  дидактикалық оын арқылы немесе сүйікті өзіне ұнайтын заттар арқылы ынталандыруды немесі оқушының ұнайтын ерекше қасиетін қолдану. Тосын сый түріндегі жігерлендірудің материалдық көрінісі чиптер, талондар, жалаулар, ойыншықтар-көкірекшелер, маркалар, аударма суреттері, стикерлер, белгішелер және балаға сөзсіз құндылық беретін басқа заттар болуы мүмкін. Егде жастағы балалармен жұмыс кезінде сыйақылардың жинақтау жүйесі қолданылады. Кішкентай заттардың белгілі бір саны үшін үлкен сыйлық алу керек (ойыншықтар, қарындаштар және т.б.)

Бұл әдісті қолданар алдында баланың оның мағынасын түсінгеніне көз жеткізу керек. Материалдық қолдауды пайдалануға ата-аналардың келісімін алу және оларды сатып алу туралы олармен келісу қажет. Бала осы әдістеме бойынша жұмыс істеген кезде материалдық ынталандырудың қолданылатын түрін тек мұғаліммен сабақ кезінде алады деп келісу. Материалдық ынталандырумен бірге: «Жарайсың!», «Тапсырманы жақсы орындады» және т. б. Уақыт өте келе мұндай күшейту мөлшерін азайту керек, оны ауызша немесе физикалық түрде ауыстыру керек . Орындалған әрекетті, бара бар мінез-құлықты күшейту үшін ынталандыру ретінде қолданылады. Әдетте, бұл әдіс басқа ынталандыру құралдарына жауап бермейтін балалармен жұмыс жасауда уақытша шара ретінде қолданылады және әрқашан мақтау мен физикалық байланыста болады. Баланың талғамына сай келетін ең пайдалы өнімдерді қолдану маңызды

Мен  бірінші сыныпқа келген оқушының денсаулығының қортындысын

ескере отырып , бақылау үстінде  бірінші және екінші күні оқушы сыныпта өзің  еркін және  жақсы ұстады. Кейін ортаға үйреніскенде айқайлау, заттарды лақтыру , сабақ үстінде тұрып кетіп достарын ұрып-соғу  жағымсыз –мінез құлықтар көрсетілді.

Ең алғашқы бір апта оқушымен смайликтер , және  уақыт өлшегіш яғни таймер  арқылы жұмыс жасадық.Алғашқы 2 –күн   үш  смайликт жинау мақсатталды.Кейін бірте –бірте суреттер арқылы  смайликтер емес жұлдызшалармен ынталандыру әдісін ойластырдым .Ол ынталандыру парағында оқушының фото суреті , күнделікті өтетін сабақтар суреті және жұлдызшалар, оқушыны ынталандыратын суреттер де берілген.

Бұл парақ  тек сабақта  тыныш отыру үшін берілмейтінің яғни әр бір дұрыс жауапқа, достарына  ашуланбай дұрыс сөйлеуі түзеле бастады.Сонымен қатар әр – бір сабақ атауларын, кітабын ынталандыру парағы  арқылы жаттап алды.Әр сабақта 5 жүлдыз жианаса алдында берлген суреттер арқылы өз қалауын яғни ойнау, сурет  салу, немесе тәтті заттарды оқушы  өзі тандайды.Таңбаланған жерге өзінің қалауын жапсырады.Сабақ аяқталуына 10 -15 минут бұрын оқушы бағалаудағы өзінің таңдауы орындалады. Бұл оқушыны ынталандырып, белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге зор үлесі болады. Егер денсаулығының ерекше мүмкіндіктері бар баланың бір нәрсені игеруде қиындықтары аз болса, онда мұндай баланы барлық еңбегі үшін емес, тек оған шынымен қиын бергендері үшін көтермелеу керек.

Мүмкін, қазіргі мектеп тәрбиесіндегі ең бастысы-әділеттілікті сақтау. Яғни, ынталандыру сұрақтарға жауап беруден басталуы керек – кім, қанша және не үшін. Балалардың жасына, жеке ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне байланысты олардың әділеттілік туралы идеялары әр түрлі болуы мүмкін және әрдайым мұғалімдердің идеяларымен сәйкес келмейтінін есте ұстаған жөн. Сондықтан көтермелеу мәселесін шешкен кезде оқушылармен жиі кеңесу керек. Егер ұжымның қоғамдық пікірі мұғалімнің белгілі бір оқушыны көтермелеу қажеттілігі туралы пікірімен бөліспесе, онда көтермелеудің өзі ол үшін жазаның ең жаманына айналуы мүмкін.