Ақпараттық-коммуникациялық құзыретті (АКҚ) түсіну тәсілдерін талдау

Әсірбай Гүлжазира Қанатқызы
Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар
және инжиниринг университеті,
7М01101 – «Педагогика және психология»
білім беру бағдарламасы
бойынша 2-курс магистранты
Ғылыми жетекшісі: Айджанова З.Ж.
педагогика ғылымдарының кандидаты,
қауымдастырылған профессор м.а.

Бүгінгі таңда мұғалімдер теориялық қиындықтарға қарамастан, мектеп өміріне құзыреттілік тәсілін зерттеумен, түсінумен және енгізумен белсенді айналысады. Педагогикалық тілге «коммуникативтік құзыреттілік» және «ақпараттық құзыреттілік» сияқты сөз тіркестері енді. Бүгінгі таңда ақпараттық құзіреттілік негізгі құзыреттілік ретінде ерекшеленеді, оны ғалымдар білім беру саласының қажеттіліктерімен де, әлеуметтік сұраулармен де түсіндіреді. Соңғылары тез өзгеретін әлемде өсіп келе жатқан белгісіздік адамнан жағдайды тез бағалай білуді және адам бұрыннан бар немесе қысқа мерзімде таба алатын ақпарат негізінде дұрыс шешім қабылдауды талап етеді. Ақпараттық құзіреттілік адамға қазіргі жағдайда әлеуметтік және кәсіби жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.

Соңғы жылдары Ақпараттық технологиялар мен мұғалімнің ақпараттық мінез-құлқына байланысты мәселелерге назар аудару өте күшейе түсті. Мұны педагогикалық іс-әрекетте ақпараттық ресурстарды қолдануға арналған және мұғалімді (көбінесе пәнді) өзінің кәсіби қызметінде компьютерді қолдануға дайындауға қатысты көзқарастарды көрсететін жарияланымдардың үлкен ағымы көрсетеді.

Білім беру теориясында ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы құзіреттілік басқаша аталады: «компьютерлік сауаттылық», «ақпараттық мәдениет», «ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік», «жаңа ақпараттық технологиялар саласындағы құзыреттілік (ЖАТ)», «ақпараттық коммуникациялық-технологиялық құзыреттілік (АКТ құзыреттілігі)», «ақпараттық компьютерлік құзыреттілік құзыреттілік». Жалпы, бір мәселені сипаттай отырып, бұл категориялар ерекше семантикалық реңктерге ие және әртүрлі контексте қолданылады. Біздің ойымызша, барлық осы ұғымдар адамның жұмысында ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдарын нақты қолдануды білдіреді.

Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар құралдары (АКТ құралдары) деген не деген сұрақ туындайды. Біздің ойымызша, ең егжей-тегжейлі анықтаманы педагогика ғылымдарының докторы, профессор И.В.Роберт АКТ құралдары «Микропроцессорлық, компьютерлік технологиялар негізінде жұмыс істейтін бағдарламалық, бағдарламалық-аппараттық және техникалық құралдар мен құрылғылар, сондай-ақ ақпаратты таратудың заманауи құралдары мен жүйелері, жинау операцияларын қамтамасыз ететін ақпарат алмасу,  ақпаратты өндіру, жинақтау, сақтау, өңдеу, беру және жергілікті және жаһандық компьютерлік желілердің ақпараттық ресурстарына қол жеткізу мүмкіндігі. Мұндай құралдарға мыналар жатады: компьютер, компьютер; барлық кластағы ЭЕМ-ге арналған терминалдық жабдық жиынтықтары, жергілікті есептеу желілері, ақпаратты енгізу-шығару құрылғылары, мәтіндік және графикалық ақпаратты енгізу және оны манипуляциялау құралдары, ақпараттың үлкен көлемін архивтік сақтау құралдары және қазіргі заманғы ЭЕМ-нің басқа да шеткері жабдығы; деректерді ұсынудың графикалық немесе дыбыстық нысанынан цифрлық нысанға және керісінше түрлендіруге арналған құрылғылар; ЭЕМ-дің айла-шарғы жасау құралдары мен аудиовизуалды ақпарат (мультимедиа технологиясы және «Виртуалды шындық» негізінде); жасанды интеллект жүйелері; машиналық графика жүйелері, бағдарламалық кешендер (бағдарламалау тілдері, трансляторлар, компиляторлар, операциялық жүйелер, қолданбалы бағдарламалар пакеттері және т.б.); пайдаланушылардың жергілікті деңгейде де, жаһандық деңгейде де ақпараттық өзара іс-қимылын қамтамасыз ететін заманауи байланыс құралдары» [1].

Біздің назарымызды О.А.Кизиктің пікірі аударды, онда ақпараттық құзыреттілікті жеке тұлғаның даму деңгейін сипаттайтын «ақпараттық мәдениет» және «компьютерлік сауаттылық» сияқты санаттармен өзара байланыста қарау қажет деп атап көрсетілген [2].

Компьютерлік сауаттылық ұғымы орта мектепке «Информатика және есептеу техникасының негіздері» (1985 ж.) жаңа оқу пәнін енгізу кезеңінде білім беру саласында кеңінен таралды. Кейіннен «оқушының компьютерлік сауаттылығы» ұғымының негізгі мазмұны өте тұрақты болды:

1. Компьютермен жұмыс істей білу (операциялық жүйенің базалық мүмкіндіктерін, бірнеше қолданбалы бағдарламаларды пайдалану, интернет-браузерлермен және электрондық пошта жүйелерімен өзара іс-қимыл жасау);
2. Компьютерге арналған қарапайым бағдарламаларды құру;
3. ЭЕМ құрылғысы және әрекет ету қағидаттары туралы түсінік (ДК құрылымы және оның негізгі құрылғыларының функциялары; компьютердің негізгі элементтерінің физикалық негіздері және әрекет ету қағидаттары);
4. ЭЕМ қолдану салалары мен мүмкіндіктері, компьютерлендірудің әлеуметтік салдары туралы идеялар (бірқатар оқу пәндерінде практикалық міндеттерді шешу мысалдары).

Информатика пәнін енгізу кезеңінде пайда болған компьютерлік сауаттылық ұғымы жалпы білімге қатысты ғана емес, әдістемелік әдебиеттерде де кездеседі.

Мысалы, мұғалімдердің компьютерлік сауаттылығы бойынша А.С.Белкин мектепті компьютерлендірудің заманауи тенденцияларын ескере отырып, Халықаралық компьютерлік желілерді және Интернетке қатысу тәсілдерін қолдана отырып, білім беру процесінде қажетті ақпаратты алудың және пайдаланудың заманауи электронды құралдарын қолдану саласындағы кәсіби құзыреттілікті түсінеді [3].

«Компьютерлік сауаттылық құрылымына мыналар кіреді:

1. Бейнеаппаратураны пайдалана білу.
2. Оқу үрдісімен, өзінің кәсіби қызметімен байланысты сценарийлерді, сюжеттердің бейнежазбаларын әзірлеу қабілеті.
3. Бейне ойын сценарийлерін қолдана білу, оларға дидактикалық бағыт беру.
4. Компьютермен жұмыс істеу негіздерін, ақпарат алу жүйелерін білу.
5. Компьютермен жұмыс жасау дағдыларын меңгеру.
6. Білім беру кеңістігінің виртуалды модельдерін және оны іске асыру нұсқаларын құра білу» [3, Б. 147]

«Ақпараттық мәдениет» ұғымы бастапқыда компьютерлік сауаттылықтың алдыңғы компоненттерін жаңа және біршама кеңейту арқылы пайда болды. Мұндай өзгерістің мәні тек басқа пәндерде ғана емес, сонымен бірге ақпараттық қоғамдағы адамның күнделікті тәжірибесінде де ақпараттық білім мен дағдыларды қолданудың кең мүмкіндіктерін көрсету ниетіне байланысты болды. Өз жұмысында оқушылардың компьютерлік сауаттылығын қалыптастыру процесін сипаттаған алғашқы отандық ғалымдардың бірі академик А.П.Ершов болды, ол бұл процесті сәтті жүзеге асыру үшін студенттерде келесі дағдыларды қалыптастыру керек деп сендірді:

• ЭЕМ көмегімен оларды шешу үшін практикалық қызметте туындайтын міндеттерді сауатты қою дағдысы;
• математикалық модельдеу әдісі туралы қарапайым Білім және қойылған міндеттердің қарапайым математикалық модельдерін құра білу.;
• негізгі алгоритмдік құрылымдарды білу және осы білімді олардың математикалық модельдері бойынша есептерді шешу алгоритмдерін құру үшін қолдана білу;
• жоғары деңгейлі бағдарламалау тілдерінің бірінде құрылған алгоритм бойынша ЭЕМ-ге арналған бағдарламаларды құрастырудың қарапайым дағдылары;
• қазіргі заманғы ақпараттық жүйелердің негізгі түрлерін олардың көмегімен практикалық міндеттерді шешу және осы жүйелердің жұмыс істеуінің негізінде жатқан негізгі принциптерді түсіну үшін білікті пайдалану дағдылары;
• практикалық мәселелерді шешу нәтижелерін ЭЕМ көмегімен сауатты түсіндіре білу және нәтижелерді практикалық қызметте қолдана білу.

«Минималды көлемде алынған бұл талаптар компьютерлік сауаттылықтың бірінші деңгейіне жету міндетін құрайды, максималды көлемде алынған – оқушылардың ақпараттық сауаттылығын тәрбиелеу» [4].

Сонымен бірге, «мәдениет» феноменінің осы тұжырымдамасындағы көрініс оған белгілі бір контексте білім мен құзыреттіліктің жоғары көрінісі ретінде мәдениеттің жалпы тұжырымдамасы тұрғысынан түсіндіруге болатын кеңейтілген мағынаны береді. Бүгінгі таңда өзінің қалыптасқан мәртебесіне сәйкес «құзыреттілік» ұғымы бастапқы сауаттылық пен мәдениет арасындағы бос орынды талап етеді. Бүгінгі таңда өзінің қалыптасып келе жатқан мәртебесіне сәйкес «құзыреттілік» ұғымы бастапқы сауаттылық пен мәдениеттің арасында бос орын алады деп мәлімдейді. Бұл жағдайда, М.П.Лапчик атап өткендей, «білім беру мектебіндегі информатиканы оқытудың негізгі мақсатының рөлі дәл компьютерлік құзыреттілікке өтеді, оны оның мәнімен неғұрлым дәл және толық сәйкестендіру үшін ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік немесе АКТ құзыреттілігі деп неғұрлым толық атау керек» [5]. Бұл тұжырымдама тек ағымдағы жағдайға негізделген және барабар мазмұн беру үшін қалады.

Осылайша, педагогтың АКҚ қазіргі заманғы техникалық құралдарды қолдана алады, ақпараттық-коммуникациялық технологиялармен жұмыс істеу әдістерін және оларды кәсіби қызметінде тиімді қолдану тәсілдерін біледі, бұл өз кезегінде ұйымдастырушылық-үйлестіру, коммуникативті, аналитикалық және болжау және бақылау қызметін жүзеге асыру сипатын айтарлықтай өзгертеді және жеңілдетеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Роберт И.В. Информационное взаимодействие в информационно-предметной среде // Информационные и коммуникативные технологии в системе непрерывного образования. Учебные записи ИИО РАО М.: ИИО РАО. — 2001. — №5. — С.28-41.
2. Компетенции в образовании: сб. науч. тр.; под ред. А.В.Хуторского. — М., 2007. — 310с.
3. Белкин А.С. Компетентность. Профессионализм. Мастерство. — Челябинск: ОАО «Юж.-Урал. кн. изд-во», 2004. — 176 с.
4. Зимняя И.А. Ключевые компетентности как результативно-целевая основа компетентностного подхода в образовании. — М.: РГБ, 2008. — 63с.
5. Лапчик М.П. ИКТ-компетентность педагогических кадров: монография. — Омск: Изд-во ОмПГУ, 2007. — 144с.