Бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру

Хамзина Бикен Корганбековна
Қаныш Сәтпаев атындағы №7 мектеп-лицейі
бастауыш сынып мұғалімі

                    Қазіргі әлемдік білім кеңістігіндегі халықаралық стандарт талаптарына сай оқыту үдерісінің орталық тұлғасы білім алушы субъект, ал ол субьектінің алған білімінің түпкі нәтижесі құзіреттіліктер болып белгіленуі білім беру жүйесінде «функционалдық сауаттылықты» қалыптастыру мәселесін негізге алудың өзектілігін арттырып отыр.

Функционалдық сауаттылық дегеніміз не? Функционалдық сауаттылық дегеніміз — адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсуі және оған тезірек бейімделіп, жұмыс істеуі. Адамның қарапайым қысқа мәтіндерді оқу, түсіну, құрастыру және қарапайым арифметикалық амалдарды орындау қабілеті сияқты қарапайым сауаттылықтан айырмашылығы, функционалдық сауаттылық дегеніміз — адамның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін білім, білік және дағдылардың деңгейі. белгілі бір мәдени ортада адамның өмір сүруіне қажетті минимум болып саналатын әлеуметтік қатынастар жүйесі.

Функционалды сауатты адам — ​​бұл әлемге бағдарланған және әлеуметтік құндылықтарға, үміттер мен мүдделерге сәйкес әрекет ететін адам.

Функционалды сауатты тұлғаның негізгі белгілері: бұл адамдар арасында қалай өмір сүруді білетін және  белгілі бір қасиеттерге, негізгі құзыреттерге ие тәуелсіз адам.

Функционалды сауаттылықтың  мазмұны:

Пәндік білім, білік және дағдыларға негізделген бастауыш мектеп пәндері арқылы функционалдық сауаттылықты қалыптастыру және дамыту процесі ойлау қабілеттерін қалыптастыру негізінде жүзеге асырылады.

Оқытудың бастапқы кезеңінде ең бастысы әр баланың талдау, синтез, салыстыру, жалпылау, жіктеу, қорытындылау, жүйелеу, теріске шығару, шектеу сияқты логикалық әдістердің көмегімен ойлау қабілетін дамыту.

Бастауыш  сыныпта функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға логикалық  деңгейіне сәйкес тапсырмалар көмектеседі.

Кесте 1.

Логикалық  тапсырмалардың мысалдары:

1. Деңгей – білім.Тізім жасаңыз, ерекшелеңіз, айтыңыз, көрсетіңіз, атаңыз
2. Деңгей – түсіну. Түсіндіріңіз, белгілерді анықтаңыз, басқаша тұжырымдаңыз
3. Деңгей – қолдану. Қолдану, бейнелеу, шешу
4. Деңгей – талдау. Айырмашылықтарды талдау, тексеру, эксперимент, жүйелеу, салыстыру, анықтау
5. Деңгей – синтез. Құрыңыз, дизайн ойлап табыңыз, жоспар құрыңыз (қайта айту)
6. Деңгей – бағалау. Аргументтерді келтіріңіз, көзқарасыңызды қорғаңыз, дәлелдеңіз, болжаңыз.

Ең жоғарғы деңгей — баға. Бастауыш сынып мұғалімінің алдында үлкен міндеттер тұр: баланы дамыту. Ойлауды дамыту дегеніміз не? Көрнекі-тиімдіден абстрактілі-логикалыққа аударғанда: сөйлеуді, аналитикалық-синтетикалық қабілеттерді ,есте сақтау мен зейінді дамыту.

Функционалды сауаттылықтың негізгі дағдылары — оқу сауаттылығы. Қазіргі қоғамда ақпаратпен жұмыс істеу қабілеті (ең алдымен оқу) сәттіліктің алғышартына айналады.

Оқу санасын дамытуға, әсіресе, білім берудің бірінші кезеңінде барынша көңіл бөлінуі керек. Саналы оқу адамның өзін-өзі дамытуының негізі болып табылады — дұрыс оқыған адам мәтінді түсінеді, оның мазмұны туралы ойланады, өз ойын оңай жеткізеді, еркін сөйлеседі.Оқу сауаттылығының жоғары деңгейі оқушының келесі білім деңгейінде одан әрі оқуға дайындығын көрсетеді. Кейбір  оқушыларға көркем және ақпараттық мәтіндердің хабарламаларын түсіну және бағалау үшін ешқандай көмекке мұқтаж емес. Сауаттылық — адамның ана тілінде жазуды және оқуды меңгеру дәрежесі.

Оқу сауаттылығын қалыптастырудың ерекшеліктері:

1. Оқу дағдыларын қалыптастыру. Ол негізделеді:

-Сөздерді дұрыс оқи білу;

-Мәтіннің мағынасын түсіну;

-Мәнерлеп оқу;

2. Оқу техникасын меңгеру.
3. Оқырмандардың қызығушылықтарын қалыптастыру.

Мақсаты: бастауыш сынып оқушыларына қажетті дағдыларды толық игеруге жағдай жасау, кез-келген мәтінмен жұмыс істеу кезіндегі оқу әрекеті:

1. Мәтіннен ақпаратты табу және шығару;
2. Ақпаратты біріктіру және түсіндіру;
3. Мәтіннің мазмұнын түсіну және бағалауі;

Қорытындылай келе, мен бұл жұмыстың тиімділігі ең алдымен мұғалімнің өзіне байланысты екендігін атап өткім келеді, оның міндеті оқу іс-әрекетін ұйымдастырушы бола отырып, осы процестің қызықтыратын және қызықты қатысушысы  болып табылады.