Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері

Мирзалиева Эльмира Бексултановна
«Өрлеу»БАҰО АҚФилиалы
Жамбыл облысы бойынша
 педагогикалық қызметкерлердің
 біліктілігін арттыру институтының
«Жаратылыстану және гуманитарлық
пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының меңгерушісі,
PhD философия докторы

Қазіргі кезде Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеу және қоғамдастыру мәселесі алға қойылған. Олардың құқықтарын қорғау мен тең дәрежелі білім алуы негізінде әртүрлі іс шаралар мен жүйелер енгізілуде. Соның бірі – инклюзивті білім беру болып табылады. Инклюзивті оқыту — ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Қазіргі уақытта елімізде инклюзивті білім беру білім саласында бірінші орынға қойылып отыр. Себебі, 1994 жылы қол қойылған Саламандық дикларациясы бойынша, 92 мемлекеттік және 25 халықаралық ұйымның 300-ден астам өкілдері, «инклюзивті білім беруді жалпы білім беретін мектептерген енгізу – мүмкіншілігі шектеулі балалардың дискреминациясымен күресу әдістерінің бірден бір жолы, ол мектеп қоғамының жылы қарым-қатынасқа бейімделуін, барлығына қолайлы және жалпы білім беру жағдайын ұйымдастыру» деп есептейді. Инклюзивті білім беру мен оның негізгі принциптері, жалпы білім беретін мектеп әкімшілігі мен мектеп педагогтарының мүмкіншілігі шектеулі балалардың әлеуметтік, физикалық, эмоционалдық және зерде дамуын тәуелсіз қабылдап, оларға қажетті жағдай жасауды талап етеді.

Инклюзивті оқыту — барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту-оқушылардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту- адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады.  Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдайлары да өзгереді. Инклюзивті оқытуды ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіншілік алады, өйткені олар бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, танып білуге, қабылдауға үйренеді.

Сонымен, инклюзивті білім беру — барлық балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына,шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата –аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзету – педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне және білімдік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеген абзал. Атап айтқанда:

— жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары;

— мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық типтеріне сәйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу бағдарламалары;

— мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып әзірленетін оқытудың жеке бағдарламасы.

Инклюзивті оқытудың негізгі принциптері:
1.Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен,

жеткен жетісітіктерімен анықталады.
2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті.
3.Әрбір адам қарым –қатынасқа құқылы.
4.Барлық адам бір- біріне қажет.
5.Білім шынайы қарым –қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6.Барлық адамдар құрбы –құрдастырының қолдауы мен достығын қажет етеді.
7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету- өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асырады.
8.Жан–жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.

Инклюзивті білім беру саласында әлеуметтік педагогтың, психологтың, дефектолог маманның ролі ерекше. Бұл саладағы оқушылар ерекше назарда болады. Даму мүмкінділігі шектеулі балалардың кейбіреулерінде өзіндік қабілет, ерекшелік бар. Мысалы: кейбіреулері би билеуге, спортқа, сурет салуға қызығады, осындай қызығушылығы мол балаларды әрі қарай дамыту әлеуметтік педагог пен әрбір мұғалімнің міндеті.
Мектептердің көпшілігі мүмкіншілігі шектеулі оқушылардың білім алуларына дайын емес: қажетті ортаның болмауы және бұндай оқу түріне қажетті арнайы бағдарламалардың жоқ болуы, яғни инклюзивті білім берудің ең маңызды факторларының болмауы. Себебі, білім алудағы теңдік мүгедектерге арналаған арнайы білім ортасының болуы қажет (мүмкіншілігі шектеулі  оқушыға жеке көмекші, барлық білім беру ұйымдарындағы арнайы лифттер мен көліктер, көру қабілеті бұзылған немесе физикалық денсаулығы шектелген тұлғаларға арналған аранайы пернетақталар). Жалпы білім беретін мектептердің және арнайы мектептердің мұғалімдерінің бірігіп тырысулары – инклюзивті сынып жағдайындағы ерекше оқу қажеттіліктері бар балалардың мұқтаждықтарын қанағаттандырудың нәтижелі тәсілі болып табылады. Арнайы мектеп мұғалімдерінің бай тҽжірибесі – инклюзивті білім берудегі әдістемелік көмек көзі болып табылады. Бұл тәжірибенің нәтижелі қосылуы біздің балалардың жетістіктеріндегі бөгеттер мен шектеулерді алдын – алуға көмектеседі. Инклюзивті білім берудің дамуы мүмкіндігі шектеулі балаларға өздерінің қалыпты құрдастарымен бірге білім алып жҽне тәрбиеленулеріне мүмкіндік береді. Бұл оқушылар негізгі пәндер бойынша білім алып қана қоймай, сонымен қатар мектеп бағдарламасындағы қосымша пәндерін дені сау құрдастарымен бірге оқуға мүмкіндік алады.