Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Калменшеева Венера Сайфуллаевна
Мұрын жырау Сеңгірбекұлы атындағы
Маңғыстау гуманитарлық колледжінің
арнайы пәндер оқытушысы
Тиімді әлеуметтену – бұл жалпы қоғамдағы бала өмірінің негізгі шарттарының бірі және баланың мектепке жеке дайындығы. Әлеуметтену – бұл екі жақты процесс, оның ішінде бір жағынан, әлеуметтік ортаға, әлеуметтік байланыстар жүйесіне кіру арқылы жеке адамның әлеуметтік тәжірибені игеруі, екінші жағынан, оның белсенді қызметі, әлеуметтік ортаға белсенді қосылуы арқылы әлеуметтік қатынастар жүйесін белсенді түрде көбейту процесі. Н.П.Гришаева мектеп жасына дейінгі балаларды әлеуметтендірудің маңыздылығын, яғни әлеуметтік қоғамда өмір сүру қабілетін көрсете отырып, мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік дағдыларын дамыту үшін балабақша аумағында достық қоғамды ұйымдастыру мектепке дейінгі ұйымның жаңа міндетіне айналады деп санайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік даму міндеттері:
- Балалардың ересектермен және бір-бірімен қарым-қатынас жасау нормалары мен ережелерін меңгеру. Ұжымдағы өмірдің коммуникативтік дағдыларын дамыту;
- Ұжымдық жұмыс жасау және одан ләззат алу қабілеттерін дамыту;
- Балалардың бастапқы деңгейде «Мен ұжымның мүшесімін», «Мен ұл немесе қызбын», «Мен Қазақстан тұрғынымын» және т.б. әлеуметтік рөлдерді игеруі;
- Өзіне деген сенімділік, моральдық таңдау туралы хабардар болу және жинақталған әлеуметтік тәжірибе, мінез-құлықты өзін-өзі реттеудің дамыған дағдылары негізінде өз шешімдерін қабылдау қабілетін дамыту.
Н. П.Гришаеваның технологиялары білім беру процесін өзгертуге, мектеп жасына дейінгі баланың мінез-құлқының өзін-өзі реттеуін, дербестігін, бастамашылдығын, жауапкершілігін қалыптастыруға және дамытуға мүмкіндік береді. Бұл технологияларды меңгеру педагогтарға мектепке дейінгі ұйымдар мен мектеп арасындағы сабақтастық қағидаттарын іске асыруға, тәрбиешілер, мұғалімдер, ата-аналар мен балалар арасында пікірлестер ұжымын құруға мүмкіндік береді.
Бұл технологияларды «Балалар бастамалары бағы» білім беру моделін жүзеге асыратын біздің балабақшада пайдалануға болады.
Дербестік пен бастамашылық – бұл бүгінде баланың дамуында маңызды болып табылатын қасиеттер. Н.П. Гришаеваның инновациялық технологиялары әлеуметтік-коммуникативтік дамуға бағытталған. Ұсынылып отырған әлеуметтендіру жүйесі 9 технологияны қамтиды, оларды біз бірге де, бөлек те пайдалана аламыз: Клуб сағаты, айдың жағдайы, проблемалық жағдай, ерікті балалар, әлеуметтік акция, сиқырлы телефон, рефлексивті шеңбер, қарым-қатынасты дамыту, ата-аналарды білім беру процесіне қосу технологиясы.
Клуб сағаты (Клубный час): ересектердің жанама бақылауындағы балаларға балабақша аумағында еркін жүруге және өздеріне ұнайтын қызметті таңдауға мүмкіндік береді. Клуб сағатының мақсаттары: — балалардың дербестігі мен жауапкершілігін тәрбиелеу — балаларды кеңістікте бағдарлауға үйрету-әртүрлі жастағы балалар арасындағы достық қарым-қатынасты, айналадағыларға құрметпен қарауды тәрбиелеу. Бұл педагогикалық технологияны жүзеге асыру үшін, ең алдымен, ата-аналар мен мұғалімдер арасында дайындық жұмыстары қажет. Алдын ала алдын ала талқыланады және: «Клуб сағаттарының» тақырыбы, клуб сағатының жартыжылдыққа арналған перспективалық тақырыптық жоспары; «Клуб сағаты» кезіндегі балалардың мінез-құлық қағидалары айқындалады; клуб сағатын өткізудің ұйымдастырушылық сәттері әзірленеді; клуб сағаты бағдарламасының басталу тәртібі айқындалады.
Айлық жұмыс (Ситуация месяца): Тәрбиеші балаларға әлеуметтік рөлдерді игеруге мүмкіндік береді (мен ұжымның мүшесімін, мен қала адамымын, мен жердің бір бөлігімін, мен ғаламның бір бөлігімін, мен отбасының бір бөлігімін, менің отаным Қазақстан, мен қазақпын,). Әр жағдайда барлық жастағы топтардың балалары бір ай бойы қызығушылығына қарай осы тақырыптарды мүмкіншілігімен игереді. Әр айдың аяғында қорытынды мерекелік шара өткізіледі, онда балалар білгендерін көрсетіп, әртүрлі жастағы балалармен сөйлесе алады.
Проблемалық педагогикалық жағдай (Проблемная педагогическая ситуация): Мақсаты: балалардың эмоционалды шиеленіскен жағдайда өзін-өзі анықтауы, онда ересекадамның қатысуынсыз өз шешімін қабылдау, олардың іс-әрекеттерін бағалау, өз мінез-құлқынан сабақ алу қажет.
Ерікті балалар (дети-волонтеры): әрбір режимдік сәтте үлкен балалар кіші балаларға көмектесуге немесе кіші балаларға үйретуге мүмкіндік береді. Кесте жасалады. Балаларда еріктінің паспорты, киімдерінде эмблемасы болады. Әлеуметтік акция: ең алдымен мектеп жасына дейінгі балалардың азаматтық позициясын дамыту бойынша педагоггтер мен ата-аналардың қарым-қатынасын нығайтуға бағытталған, сонымен қатар ата-аналарды балабақша өміріне нақты қосуға мүмкіндік беретін құрал және әдіс.
«Әлеуметтік акция» (социальная акция): білім беру процесінің барлық қатысушыларын тартудың және біріктірудің заманауи тәсілі бар. Ай сайын және әрдайым балабақшадан тыс жерде өткізіледі. «Айлық жұмыс» тақырыптық және әдістемелік тұрғыдан тікеле байланысты.
Сиқырлы телефон (волшебный телефон): балалардың «сенім телефоны». Технология балаға ертегі кейіпкерлерімен қарым-қатынас жасау барысында өз ойы мен сезімін терең жеткізуге мүмкіндік береді, ал психолог баланы не мазалайтынын және оған қандай көмек қажет екенін түсінуге мүмкіндік береді.
Рефлексивті шеңбер (рефлексивный круг): келесі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
- балалар тобын біріктіру;
- бір-бірін тыңдау және түсіну қабілетін қалыптастыру;
- топтағы өмірдің әртүрлі аспектілеріне қатысты жалпы ұстанымды қалыптастыру;
- күн, апта, айға жоспарларды талқылау;
- өз сезімдері мен тәжірибелерін көпшілік алдында білдіру қабілетін дамыту;
Ата-аналарды мектепке дейінгі ұйымдардағы балалар өміріне тарту. Әр шеңбер ата-аналарға арналған сұрақ пен аяқталады.
Қарым-қатынасты дамыту (Развивающие общение): бұл технология балалардың мінез-құлқын өзін-өзі реттеуді дамытуда жетекші рөл атқарады, сондай-ақ туындайтын мәселелерді жанжалсыз шешуге жағдай туғызатын гуманистік қарым-қатынас технологиясы.
Ата-аналармен жұмыс. Бұл технология ата-аналарды олардың қажеттіліктері мен қызығушылықтарын іске асыру үшін кең мүмкіндіктер беру арқылы балабақша немесе мектеп өміріне шынымен қосуға мүмкіндік береді.
Осылайша, осы технологияларды қолдана отырып, бала өз бетінше білім алуға үйренеді, әртүрлі рөлдерде, жағдайларда өмір сүрудің эмоционалды жағымды тәжірибесіне ие болады, өзін танып, құрдастары, ересектер, ата-аналармен қарым қатынасқа түсіп біледі. Бірлескен әрекеттен кейін ата-аналар баланың өміріне, оның ішкі әлеміне қызығушылық танытады, балалар өздерінің шығармашылық мүмкіндіктерін ашады. Осындай технологиямен жұмыс істейтін тәрбиеші сөзсіз шығармашылық тұлғаға айналады. Педагог жұмыстың барлық материалдарын, әдістерін, мазмұнын дербес анықтайды. Әрбір тәрбиешінің рөлі ұйымдастырушы ретінде анықталады. Жағдайдың негізгі кейіпкерлері – балалар мен ата-аналар. Балалар мен ересектер арасындағы қарым-қатынас сапасы өзгереді, өйткені ол гуманистік педагогика қағидаттарына негізделген.
