Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Мовлямов Алламырат
Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және
инжиниринг университетінің
2 курс магистранты
ғылыми жетекшісі: п.ғ.к.
қауымдастырылған профессор
Шолпан Сапарбайқызы.
Өзектіліғі
Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты – оқушының жеке қабілеттерін, соның ішінде интеллектуалдық әлеуетін дамытып, өмірлік жағдаяттарда білімін қолдана алатын шығармашыл тұлға қалыптастыру. Осы мақсатқа жетудің бір жолы – стандартты емес тапсырмаларды тиімді пайдалану. Мұндай тапсырмалар теориялық білімді өмірмен байланыстырып, аналитикалық ойлауды, шығармашылық қабілеттер мен рефлексияны дамытады. Бұл мақалада стандартты емес, практико-бағдарлы және интеграциялық тапсырмаларды оқу процесіне енгізудің теориялық және практикалық негіздері қарастырылады.
Мақсаты: Оқушылардың интеллектуалдық қабілеттерін дамытуда стандартты емес тапсырмалардың рөлін анықтау және оны әдістемелік тұрғыдан негіздеу.
Міндеттері:
- Стандартты емес тапсырмалардың түрлерін жіктеу;
- Оларды қолдану әдістемесін ұсыну;
- Ойлауды дамытудың механизмдерін сипаттау;
- Тиімділігін дәлелдеу.
- Зерттеу әдістері
- Ғылыми әдебиеттерге теориялық талдау;
- Оқу процесіндегі эмпирикалық бақылау;
- Салыстырмалы талдау;
- Интервью және сауалнама жүргізу.
Стандартты емес тапсырмалардың жіктелуі
| Тапсырма түрі | Сипаттамасы | Мысалы |
| Қызықты тапсырмалар | Логиканы және зейінді дамытады | «Заттарды молекулалық массасы бойынша реттеп орналастырыңыз» |
| Ситуациялық тапсырмалар | Шынайы өмірлік жағдайлармен байланысты | «Қай орам тиімді: 900 г – 810 тг, 1,2 кг – 1020 тг» |
| Практико-бағдарлы тапсырмалар | Тұрмыстық құбылыстарға негізделген | «Сорпадағы тұз концентрациясын есептеңіз» |
| Интеграциялық тапсырмалар | Пәнаралық білімді қажет етеді | «Топырақтың қышқылдығы өсімдікке қалай әсер етеді?» (химия + биология) |
Тапсырмаларды күрделілік деңгейі бойынша саралау
| Деңгейі | Сипаттамасы | Мысалы |
| A | Базалық | «Реакция теңдеуін шешіңіз» |
| B | Логикалық және шығармашылық тәсіл | «Үй жағдайында суды тазарту әдісін ұсыныңыз» |
| C | Кешенді, теориялық-есептік | «Белгілі көлемдегі озон ыдырағанда қабат массасы қаншалықты азаяды?» |
Тәжірібе-бағдарлы (практико-ориентированный) және интеграциялық тапсырмалар мысалдары
- «Қай орама экологияға тиімдірек: қағаз, пластик немесе әйнек?»
- «Тіс тазалау кезінде күніне қанша су кететінін есептеңіз»
Интеграциялық тапсырмалар:
- «Неліктен мұз су бетінде қалқып жүреді?» (Физика + география + экология)
- «Бромидтердің жүйке жүйесіне әсері» (Химия + биология)
Диаграмма: Тапсырмалардың ойлау түрлерін дамытуға әсері (0-10 балл аралығы)
| Ойлау түрі | Дәстүрлі тапсырмалар | Стандартты емес тапсырмалар |
| Логикалық ойлау | 6 | 9 |
| Шығармашылық ойлау | 4 | 10 |
| Рефлексивтік ойлау | 3 | 8 |
Гистограммада стандартты емес тапсырмалардың барлық ойлау түрлерін дамытуда дәстүрліге қарағанда едәуір тиімді екені көрініп тұр.
Тапсырмалардың тиімділігін салыстырмалы талдау
| Көрсеткіш | Дәстүрлі тапсырмалар | Стандартты емес тапсырмалар |
| Тақырып бойынша орташа балл | 70% | 85% |
| Оқушының мотивация деңгейі | Орташа | Жоғары |
| Сабақтағы белсенділік | Төмен | Жоғары |
| Емтиханға дайындық | Жартылай | Кешенді |
Зерттеу нәтижелері мен талдауы
Стандартты емес тапсырмаларды қолдану:
- Логикалық, шығармашылық және рефлексивтік ойлауды дамытады;
- Пәнге деген қызығушылықты арттырады;
- Қорытынды аттестаттау нәтижелерін жақсартады;
- Білімді өмірмен байланыстыруға көмектеседі.
Қорытынды
Әрбір сабақта стандартты емес тапсырмаларды мақсатты түрде қолдану – оқушылардың интеллектуалдық дамуын арттырып, олардың пәнге қызығушылығын күшейтетін тиімді құрал. Мұндай тапсырмалар оқушыны күрделі жағдайларды шешуге, логикалық және шығармашылық тұрғыдан ойлауға бейімдейді. Пәнаралық байланыста берілген тапсырмалар тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етіп, білімнің практикалық маңызын көрсетеді. Бұл – білім сапасын арттырудың маңызды тәсілдерінің бірі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Семёнов И.Н., Степанов С.Ю. Рефлексия в организации творческого мышления и саморазвития личности // Вопросы психологии. — 1983. — №2. — С. 35-42.
2. Ермаков Д.С., Жариеова Е.А., Ленина О.Ф. Задачи с практическим содержанием на начальном этапе изучения химии // Химия в школе. -2006. — № 5. — С. 27-32.
3. Зимняя И. А. Ключевые компетенции — новая парадигма результата образования // Высшее образование сегодня. — 2003. — № 5. — С. 34-42. 2. Кендиван О.Д-С. Использование ситуационно-проблемного подхода при изучении географии / О.Д-С. Кендиван. — География в школе . — 2010. — №8. —
