Мектеп жасына дейінгі балалармен ойынды ұйымдастыру тәсілдері

 Павлодар облысы Білім басқармасына қарасты
Павлодар қаласы білім беру бөлімінің әдіскері
Рахымжанова Кундуз Муратхановна

       Ойын мектеп жасына дейінгі баланың негізгі іс – әрекеті екенін бәрі біледі. Д. Б. Элькониннің пікірінше, баланың психикасындағы ойынның дамуына байланысты ең маңызды өзгерістер орын алады, танымдық қабілеттерін дамытады, құрдастары мен ересектер арасындағы моральдік ұстанымын жетілдіреді, балалардың мүдделерін кеңейтеді.

Балабақшадағы ойын, біріншіден, тәрбиешінің балалармен бірлескен ойыны ретінде ұйымдастырылуы керек, онда ересек адам ойнайтын серіктес ретінде және сонымен бірге ойынның белгілі бір «тілінің» спикері ретінде әрекет етеді. Балалардың кез-келген дизайнын қабылдайтын педагогтің табиғи эмоционалды мінез-құлқы баланың еркіндігі мен жеңілдігіне, ойыннан ләззат алуына кепілдік береді, балалардың ойын тәсілдерін өздері игеруге деген ұмтылысының пайда болуына ықпал етеді. Екіншіден, барлық жас кезеңдерінде ойын балалардың еркін тәуелсіз іс-әрекеті ретінде сақталуы керек, онда олар қол жетімді барлық ойын құралдарын пайдаланады, бір-бірімен еркін байланысады және өзара әрекеттеседі.

Ойынға жетекшілік ету әдістері тікелей және жанама болуы мүмкін. Тікелей нұсқаулық ересектердің балалардың ойынына тікелей араласуын қамтиды. Ол ойынға рөлдік қатысуда, балалардың сөз байласуына қатысуда, түсіндіруде, көмек көрсетуде, ойын барысы бойынша кеңесте немесе ойынның жаңа тақырыбын ұсынуда көрініс табуы мүмкін. Алдымен ересек адам ойындағы басты рөлдерге қатысады (дәрігер, сатушы және т.б.) және балаларға әртүрлі формада нұсқаулар береді. Бұл тікелей нұсқаулар болуы мүмкін (сатушы-педагог балаға: «Кассаға барыңыз. Сатып алу үшін төлеңіз және маған чек әкеліңіз » және т. б.), нақты немесе жалпы сұрақтар түріндегі нұсқаулар, мысалы: «Сіздің қызыңыздың ұйықтағысы келе ме? Не істеу керек?» және т.б. Кейінірек педагог екінші рольдерді алады (сатып алушы, науқас, жолаушы және т. б.).

Ойынға қатысушы бола отырып, ересек адам қалыптасқан жағдайға байланысты әрқашан балалардың тілектерін, жеке бейімділігін нақтылауға, ойынды ұйымдастырудың әртүрлі тәсілдерін көрсетуге, даулы мәселелерді шешуге мүмкіндік алады.

Ойынның жанама басшылығы әсіресе мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда жемісті. Педагог балалармен ойнау процесінде қатаң бағынуды қажет етпестен тек кеңес түрінде өз пікірін білдіреді. Ересек адам балаларға әртүрлі адамдармен қарым-қатынас үлгілерін, эмоционалды көріністердің стандарттарын беруі керек, балалардың реакцияларын мұқият қадағалап, олардың қарым-қатынасын басқаруға тырысуы керек, ойын барысында адекватты және эмоционалды қарым-қатынасқа ықпал етуі керек. Ойынға үйрету барысында ересек адам ұйымдастырушы және ойын іс-әрекетінің жетекшісі ретінде қызмет етеді.

Ойынды ұйымдастырудың үш тәсілі бар: педагогтің жетекшелігімен жүргізілетін ойындар, құрылымдалған ойындар және еркін ойындар.

Педагогтің жетекшелігімен жүргізілетін ойындар — педагог оған материал береді, ойынды бастайды немесе оған ойын бағыттау немесе балаға кеңестер беру үшін қосылады. Бұл ойын әдетте балаға не және қашан істеу керектігі туралы нұсқаулық береді. Педагогтің жетекшелігімен жүргізілетін ойынның нақты аяқталуы бар. Бұл ойында болуы мүмкін оқиғалардың даму нұсқаларының санын азайтады, бұл баланы қабылдау үшін әлдеқайда оңай. Ойынның нақты нұсқаулығы балаға ойынның түпкі мақсатына жету үшін қандай қадамдар, дағдылар, әрекеттер мен түсініктер қажет екенін түсінуге көмектеседі. Педагогтің жетекшілігімен ойнаудың ерекшеліктері — бұл балаға қажетті ойын дағдыларын және басқа балалармен қарым-қатынасты шыңдай алатын төмен стресстік ойын алаңы. Бала ойнауға қажетті әрекеттерді білгеннен кейін, уақыт өте келе ол ойынды көмексіз жүргізеді.

Құрылымдалған ойындарға қозғалтқыш ойындары мен жаттығулар (секіру, өрмелеу), су, құм, саз ойындары, арт-терапия қорына жататын ойындар тобы (саусақтармен, щеткамен, пастельдермен, түрлі-түсті қарындаштармен сурет салу) жатады.

Құрылымдық материалға су, құм, саз, ермексаз жатады, олардың көмегімен бала өз қалауын жанама түрде білдіре алады. Бұл материал сублимацияның дамуына да ықпал етеді. Атап айтқанда, құрылымдық материалмен айналысу ойын терапиясының алғашқы кезеңдерінде, баланың сезімдері әлі бөлінбеген және олар білмеген кезде өте маңызды. Атап айтқанда, сумен, бояулармен, балшықпен ойнау сіздің сезімдеріңізді бағытталмаған түрде білдіруге және жетістік сезімін сезінуге мүмкіндік береді.

Ойын терапиясы процесінде ойындардың өзгеруінің одан әрі динамикасы баланы құрылымдалған ойындарға әкеледі, бұл баланың сезімдері мен тәжірибелерін, оның ішінде агрессивті сезімдерді тікелей директивалық түрде әлеуметтік тұрғыдан қолайлы түрде білдіруге жол ашады.

Нақты шекаралары мен ережелері жоқ еркін ойын, бала қалағанын жасайды. Қазірдің өзінде 2-3 жаста балалар өте белсенді. Олар өз белсенділіктерін бірнеше рет қайталанатын қозғалыстарда көрсетеді: олар бір жерден екінші жерге жүгіреді, ойыншықтарды немесе кез-келген заттарды алып жүреді, төмен орындықтарға, дивандарға көтеріліп, түсіп кетеді, серуендейді және жүгіреді, автомобильдер, роликтер, дөңгелектер алып жүреді, доптарды лақтырады және домалатады, оларды қуып жетеді және т. б. Тәуелсіз қозғалыс белсенділігі баланың жалпы дамуының маңызды шарты болып табылады, сондықтан кіші топтардың педагогі алаңда да, бөлмеде де бос орын, балалардың қозғалысын ынталандыратын ойыншықтардың жеткілікті саны, қозғалыстарды дамытуға қажетті жәрдемақылар бар екеніне көз жеткізуі керек. Тәрбиеші балалардың еркін ойындарын жанама түрде басқара білуі керек. Оларды бақылай отырып, ол өзі үшін белгілі бір ойыншықпен ойнауды білмейтін, отырықшы немесе керісінше тым көп қозғалатын адамды белгілеуі керек. Балалардың жеке ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып, мұғалім олардың қызметін мұқият басқарады. Біреуі жаңа ойыншықпен әрекеттерді игеруге көмектеседі, екіншісі онымен доп ойнауды ұсынады, үшіншісі – сабырлы іс-әрекетті табу. Кішкентайлардың, әсіресе кіші топтағы балалардың жалғыз ойнағанды ұнататынын біле отырып, ол оларға осындай мүмкіндік беруі керек, бірақ сонымен бірге балаларды бірлескен ойындарға тартуға тырысуы керек. Балалармен жұмыс жасауда ересектердің тікелей басшылығымен өтетін арнайы ұйымдастырылған ашық ойындар мен жаттығулар өте маңызды.

Ойынның өзін қалыптастыру ойынның шебер ұйымдастырылуына және ойын мәселелерін шешу құралдарына байланысты. Дұрыс және мақсатты ұйымдастырылған ойын балалардың қызығушылығы, бастамашылдығы, шығармашылық өзін-өзі көрсету қабілеті сияқты қасиеттерін дамытуға көмектеседі.