Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Кусаинова Жумагайша Нургазиновна
Шығыс Қазақстан облысы, Аягөз ауданы
«Шынқожа батыр атындағы жалпы білім беретін орта мектеп» КММ
Бастауыш сынып мұғалімі
Қоғам мен экономикадағы қарқынды дамып келе жатқан өзгерістер бүгінгі күні адамнан жаңа жағдайларға тез бейімделуді, икемділік пен шығармашылықты көрсете отырып, күрделі мәселелердің оңтайлы шешімін табуды, белгісіздік жағдайында жоғалмауды, әртүрлі адамдармен тиімді қарым-қатынас орната білуді және сонымен бірге адамгершілік болып қалуды талап етеді. Қазіргі мектептің басты міндеті – әр оқушының қабілетін ашу, жоғары технологиялы, бәсекеге қабілетті әлемде өмір сүруге дайын тұлғаны тәрбиелеу. Мектеп өзін-өзі өмірде сенімді сезінуге мүмкіндік беретін заманауи білім, білік пен қасиеттердің қажетті жиынтығына ие бітірушіні дайындауы тиіс.
Дәстүрлі репродуктивті оқыту, оқушының пассивті бағынысты рөлі мұндай міндеттерді шеше алмайды. Оларды шешу үшін жаңа педагогикалық технологиялар, білім беру үдерісін ұйымдастырудың тиімді формалары, оқытудың белсенді әдістері қажет.
Оқытудың белсенді әдістері – бұл оқу материалдарын игеру үдерісінде оқушылардың ойлау және практикалық іс-әрекетінің белсенділігі мен әртүрлілігін қамтамасыз ететін әдістер жүйесі.
Оқытудың белсенді әдістері сабақты бастау, мақсаттарды, күтулерді, қауіптерді анықтау, оқу материалын таныстыру, өзіндік жұмысты ұйымдастыру, релаксация, қорытынды шығару әдістеріне бөлінеді. Осы әдістердің әрқайсысы сабақтың қандай да бір кезеңінің нақты міндеттерін тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Менің тәжірибемде қолданылатын әдістердің кейбірі туралы осы мақалада айтылған.
«Портреттер галереясы», «Бір-бірімізге күлімсіреп», «Шынтақпен сәлем» сияқты әдістер сабақты бастауға динамикалық көмектеседі. Балалар тапсырманы орындай отырып, күлімсіреп, сыныптастарының есімдерін атау керек. Мұндай қызықты ойындар сабақты көңілді бастауға, күрделі жаттығулардың алдында бұлыңғыр болуға, бірнеше минут бойы оқушылар арасында байланыс орнатуға мүмкіндік береді.
Мұғалім үшін сабақта мақсаттарды, үміттерді, қауіптерді анықтаудың белсенді әдістерін енгізу өте маңызды болып табылады. «Күту ағашы», «Снежинка алаңы», «Түрлі-түсті парақтар», «Жеміс бағы» сияқты әдістер мұғалімге сынып пен әр оқушының жақсы түсінуіне мүмкіндік береді, ал алынған материалдарды одан әрі білім алушыларға жеке бағытталған көзқарасты жүзеге асыру үшін пайдалануға мүмкіндік береді. Әдістер келесідей: оқушыларға алдын ала қағаздан кесіліп алынған қар, алма, лимондар, түрлі-түсті парақтар таратылады және бүгінгі сабақтан, жалпы оқудан не күтетінін (алғысы келетінін) және белгілі бір алаңқайға, ағашқа және т.б. жазып, не қауіптілігін айқын анықтауға тырысу ұсынылады.
Сабақ барысында мұғалім үнемі білім алушыларға жаңа материалды хабарлауға тура келеді. «Инфо-угадайка», «Кластер», «Ми шабуылы» сияқты оқу материалын таныстыру әдістері білім алушыларды тақырыпқа бағыттауға, оларға жаңа материалмен әрі қарай өз бетінше жұмыс істеу үшін қозғалыстың негізгі бағыттарын ұсынуға мүмкіндік береді. Тақтада сабақ тақырыбы жазылған. Тақтаның қалған кеңістігі нөмірленген, бірақ әлі толтырылмаған секторларға бөлінеді. Оқушыларға тақырыптың қандай аспектілері туралы ойлану ұсынылады. Тақырып бойынша жұмыс барысында балалар негізгі сәттерді бөліп, секторларға жазады. Біртіндеп «ақ дақтар» жоғалады; алынған ақпараттың жалпы ағынының айқын бөлінуі материалды жақсы қабылдауға ықпал етеді. Презентациядан кейін тақырып бойынша қысқаша талқылау жүргізілуі мүмкін және балаларда сұрақтар болған жағдайда мұғалім оларға жауап береді.
Жаңа тақырып бойынша өзіндік жұмысты ұйымдастыру кезінде оқушыларға жаңа материалды әзірлеу қызықты болғаны маңызды. Мұны қалай жасауға болады?! Әрине, белсенді әдістердің көмегімен! Сабақ тақырыбы бойынша жұмыс істеу үшін ауысым немесе тұрақты құрам топтары үшін «Оми», «Визит карточкалары» әдістері қолданылады. Пікірталас өткізу және шешім қабылдау үшін – «бағдаршам», «өрт сызығында» әдістері. Балалардың өзіндік жұмысының материалдарын ұсыну үшін «Инфо-карусель», «Автобус аялдамасы», «Шығармашылық шеберхана» сияқты әдістер өте қызықты.
«Шығармашылық шеберхана» әдісін әдеби оқу мен қоршаған әлемнің жалпылама сабақтарында үлкен жетістікпен қолданамын. Сабаққа балалар берілген тақырыпқа суреттер, иллюстрациялар дайындайды, шығармалар, өлеңдер, әңгімелер жазады, мақал-мәтелдерді таңдайды, еңбек сабағында блокноттар, ерекше формадағы кітаптар дайындайды. Берілген тақырыпқа топтық жобаны құру және таныстыру тапсырмасы беріледі. Сабаққа әкелінген материалдарды орналастыру, титулдық парақты рәсімдеу жоспарын алдын ала жасау қажет. Жұмысқа 20-25 минут беріледі. Осы уақыт өткеннен кейін әрбір топ немесе оның өкілі өз жобасын таныстыруға тиіс. Оқушылардың практикалық қызметі барысында оқу кабинеті нағыз шығармашылық шеберханаға айналады. Сабақ соңында керемет туындылар пайда болады. Әрбір шешім бірегей, мәнерлі. Топтарда жұмыс істеуді үйрену, жолдастарының ой-пікірін тыңдау, бірге жиналған материалдардан керемет жұмыстар (суреттер, газеттер, кітаптар) ұжымдық жасау — осы сабақтың басты мақсаты.
Сабақта релаксацияның қалпына келтіретін күші туралы ұмытпаңыз. Өйткені кейде бірнеше минут бойы сілкіп, көңілді және белсенді демалуға, энергияны қалпына келтіруге жеткілікті. Белсенді әдістер – «физминуткалар», «жер, ауа, от және су», «қояндар» және т.б. мұны сыныптан шықпай-ақ жасауға мүмкіндік береді.
Егер мұғалім осы жаттығуда өзі қатысса, ол өзіне пайдасынан басқа, ол сондай-ақ сенімсіз және ұялшақ оқушыларға жаттығуларға белсенді қатысуға көмектеседі.
Сабақты, сыныптан тыс іс-шараны «Түймедақ», «Мухомор», «Дана кеңес», «Қорытынды шеңбер» сияқты әдістерді қолдана отырып аяқтауға болады. Балалар түймедақ жапырақтарын жұлып алады, шеңбер бойымен түрлі-түсті парақтарды береді және сабақ тақырыбына қатысты басты сұрақтарға жауап береді. Бұл әдістер тиімді, сауатты және қызықты сабақ қорытындысын шығаруға көмектеседі. Мұғалім үшін бұл кезең өте маңызды, себебі балалардың жақсы меңгергенін анықтауға мүмкіндік береді, ал келесі сабақта не нәрсеге назар аудару қажет. Сонымен қатар, оқушылардан кері байланыс мұғалімге болашақ сабағын түзетуге мүмкіндік береді.
Белсенді оқыту әдістерін қолданатын сабақтар тек оқушылар үшін ғана емес, мұғалімдер үшін де қызықты. Бірақ жүйесіз, ойланбаған оларды пайдалану жақсы нәтиже бермейді. Сондықтан өз сыныбыңыздың жеке ерекшеліктеріне сәйкес өзінің авторлық ойын әдістерін белсенді әзірлеу және сабаққа енгізу өте маңызды.
Осылайша, оқытудың белсенді әдістерін пайдалану білім алушылардың оқу, жобалау, зерттеу қызметіне жоғары қызығушылық пен қатыстылығына қол жеткізу үшін ойын білім беру процесін тиімді ұйымдастыруды және дәйекті жүзеге асыруды қамтамасыз етуге; білім алушылардың, ата-аналардың, қоғамның үміттері мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін жеке тұлғаның сапасын, адамгершілік ұстанымдарын, құндылық бағдарларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
- Дмитрий Медведев. Текст Послания Президента Российской Федерации (извлечение), 12.11. 2009г.
- «Активные методы обучения». Электронный курс. Международный Институт Развития «ЭкоПро», Образовательный портал «Мой университет», http://www.moi-universitet.ru/
