Оқушылардың рухани-адамгершілік тәрбиесіндегі өлкетанудың маңыздылығы

Айгожина Асем Жумановна
Қарағанды облысы Шет ауданы
 «Ж.Ақылбаев атындағы эксперименталдық
мектеп-гимназиясы  базасындағы
тірек мектебі (РО)» КММ
биология пәні мұғалімі

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, еліміздің революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы сияқты қағидалар негізінде стратегиялық бағдарлар мен жаңа міндеттер анықтаған [1:4].

«Рухани жаңғыру» бағдарламасының әр бағыты қоғамдық сананы, рухани-адамгершілікті жаңғыртуда  басты рөл білімге беріледі. Себебі, мектеп – қазақстанның  барлық азаматтары өтетін жалғыз әлеуметтік институт. Соңдықтан,  «Жаңа қазақстандық патриотизм мен азаматтыққа тәрбиелеу, құқықтық тәрбиелеу» орта білім беру ұйымдарында тәрбие берудің басым бағыттарының бірі.

Әрине, жеке тұлғаның құндылықтары ең алдымен отбасында қалыптасады, бірақ жеке тұлғаны ең жүйелі, дәйекті және терең рухани-адамгершілігінің  дамуы мен жеке тұлғаны тәрбиелеу білім беру саласында жүреді. Сондықтан мектепте оқушының интеллектуалды ғана емес, рухани, мәдени өмірі де шоғырлануы керек. Мектеп жасындағы бала рухани-адамгершілік даму мен тәрбиеге өте сезімтал. Бұл даму мен тәрбиенің кемшіліктерін кейінгі жылдары толтыру қиын. Балалық шақтағы тәжірибе мен білім үлкен психологиялық тұрақтылықпен сипатталады.

Тәрбие белгілі бір идеалға жетуге бағытталуы керек. Қазіргі заманғы ұлттық тәрбие идеалы — бұл қазақстанның көпұлтты халқының рухани және мәдени дәстүрлеріне негізделген, өз елінің тағдырын жеке тұлға ретінде қабылдайтын, өз елінің бүгіні мен болашағы үшін жауапкершілікті сезінетін, Отан алдындағы перзенттік парызын түйсінетін, өзінің өскен өлкесіне, ауылына, қаласына, оның тарихы мен мәдениетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын, шынайы патриот, құзыретті Қазақстан Азаматы.

Дана халқымыз «Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас» деп  айтқан. Өйткені, патриотизм кіндік  қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады.

Туған жерге, қалаға, ауылға деген сүйіспеншіліктің қайдан пайда болатының, оның себептері мен көріністерін түсіндіру өте қиын. Білмеген нәрсені жақсы көру мүмкін емес. Осыған байланысты мектептегі өлкетанудың басты міндеті – оқушыларды кіші отанымен таныстыру, оларға оның тарихының, мәдениетінің, әдебиетінің жаңа беттерін ашу, осы өлкеге өз жанының бөлшегін берген, осы жерде өз талантын ашқан, жұмыс істеген және туған өлкесінің игілігі үшін жұмысын жалғастырған адамдармен таныстыру. Өлкетану туған өлкені кешенді зерттеуді көздейді.

Мемлекет тарапынан да, ауқымды жұмыс атқарылуда. «Үкімет тапсырмасымен облыстарда «Өлкетану» курсын жүргізуге арналған оқулықтар дайындалды. Аталған оқулықтарды жергілікті өлкетанушы ғалым ұстаздар, этнографтар құрастырған. Жергілікті жердегі тамаша табиғат пен киелі орындар оқулықтың арқауы болып табылады. Бүгінде «Өлкетану» курсы бойынша оқулықтарға электрондық қосымша әзірленуде. Оқу құралына қосымша материалдар қосу мақсатында білім беру үдерісінің оқу құралы білім алушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыруы мен нәтижелілігі электрондық өтінім және ақпараттық білім беру ресурстарымен бірге жүреді» [2:12].

Біздің мектептің педагогикалық ұжымының  маңызды міндеттердің бірі — оқушылардың белсенді азаматтық позициясын тәрбиелеу. Бұл процесс тәрбиенің әртүрлі бағыттары, соның ішінде рухани-адамгершілік аясында жүреді.

Өлкетану – рухани-адамгершілік тәрбиенің маңызды құралдарының бірі. Сол себепті, ҚР Білім және ғылым министрлігінің қатысуымен «Өлкетану» базалық жобасы әзірленді.

Жобаны жүзеге асыру орта білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысының басты міндеттерінің бірі болып табылды. Өлкетанулық жұмыстар барысында оқушылар өлкенің табиғаты мен тарихын зерттеуге, киелі орындар мен ескерткіштерді қолмен ұстап, көзбен көріп қана қоймай оны абаттандыруға, қорғауға, бастапқы қалыпқа түсіруге, археологиялық қазба жұмыстарына қатысуға, туристік жорықтар мен экологиялық шараларға қатысуға мүмкіндік алды.

Кіші Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеп, азаматтық ұстанымды қалыптастыра отырып, біз оқушыларға туған өлкенің, қаланың Отанымен байланысын көрсетеміз, ажырамас байланысты: қаланың еліміздің тарихы мен өмірімен бірлігін түсінуге, оған әрбір отбасының қатыстылығын сезінуге және туған өлкенің үздік дәстүрлерінің лайықты мұрагері болуды өзінің парызы мен абыройымен қабылдауға көмектесеміз.

Рухани-адамгершілік тәрбиесінде мектептің тарихи-өлкетану мұражайы үлкен рөл атқарады. Мұражайдың міндеті – өз өлкесінің тарихы мен нақты адамның тағдыры арқылы оқушылардың бойында патриотизмді, Отанға деген сүйіспеншілікті, жасампаз бастауларды тәрбиелеу. Мұражай рухани-адамгершілік тәрбие орталығы болып табылады. Оқушыларды кіші Отан тарихымен таныстыру үлкен және кіші жорықтар, экспедициялар мен экскурссиялар арқылы, сондай-ақ өлкетану конференциялары мен конкурстарына қатысу арқылы жүзеге асырылады. Мұражай материалдары тарих, әдебиет, география, биология сабақтарында практикалық қолданыс табады. Осы ақпараттық әлеуетті тиімді пайдалану арқылы патриоттық рухы асқақ, азаматтық сана-сезімі биік, рухани-адамгершілік құндылықтары жоғары тұлға ретінде оқушы жастарға тәрбие беру музейдегі «жанды сабақтың» басты міндеті [3].

Сонымен қатар, оқушылар заманауи технологиялар көмегімен электронды нұсқада дайындалған бейнебаяндарды, тарихи, танымдық, көркем, анимациялық және деректі фильмдерді тамашалай алады [4].

Тамыры терең Қазақстан тарихында патриотизм мәселесі ерекше назарда болды. Мыңжылдықтар ширегінде қазақ халқының бойында патриотизмді тәрбиелеу процесі сатылап дамып келді. Біз ұлтқа, патриотизмге, руханиятқа, ынтымаққа және дәстүрді құрметтеуге негізделген мәдениетті қалыптастырдық.  Патриотизм туған үй мен туып-өскен өңірден басталады. Біз кіші Отанымыз арқылы бүкіл Қазақстанды сүйеміз. Туған жерге, оның мәдениетіне, салт-дәстүріне деген сүйіспеншілікпен берілген патриотизм мәдени-генетикалық кодтың негізі болып табылады. Бәсекеге қабілетті ұлт болу үшін қоғамдық сананы жаңартып, мәдениетімізді, ұлттық код пен патриотизмді сақтауымыз керек. Мұның бәрі жерді және кіші Отанды сүюден басталады.

Өлкетану жұмысының құндылығы оқушылардың туған өлкенің тарихы бойынша білімнің тұтас жүйесін құруға, танымдық саласын кеңейтуге, зерттеу дағдылары мен шығармашылық қабілеттерін дамытуға, өз бетінше білім алу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретіндігінде. Осылайша, өлкетану материалдарын зерттеу рухани-адамгершілік тәрбиенің маңызды құралы болып табылады.

Сабақтарда және сабақтан тыс іс-әрекетте бірыңғай білім беру және тәрбие ортасын құра отырып, рухани-адамгершілік және патриоттық тәрбие мәселелерін шеше отырып, біз бәріміз өскелең ұрпақтың рухани және физикалық денсаулығын сақтай аламыз.

Қолданылған әдебиет:

1. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын ақпараттық-түсіндіру жұмысы бойынша әдістемелік құрал. -Астана – 2017- 4-бет.
2. «Білім беру ұйымдарында «Туған жер» бағдарламасы арқылы білім алушылардың қазақстандық патриотизмін қалыптастыру бойынша» әдістемелік ұсынымдар. — Нұр-Сұлтан: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2019-12 бет
3. Г.Ш. Балыкбаева «Мұражай педагогикасының ЖОО білім беру жүйесіндегі орны» . Қостанай қ. http://emirsaba.org/pars_docs/refs/3/2923/2923.
4. «Мектеп мұражайын жасаймыз» № 7-2010 «Білім беру мекемесі басшыларының анықтамалығы» журналы. https://edu.mcfr.kz/article/1942-qqq-10-m7-01-07-2010-mektep-mrajayyn-jasaymyz .