Білім айнасы газеті Республикалық газет Қожатай Назым Қуандыққызы
Талдықорған қаласы
№7 ясли –бақшасының педагог-психологі
Осы жылдары баланың зияткерлік мүмкіндіктерін одан әрі физикалық дамыту және жетілдіру жүреді. Оның қозғалыстары еркін болады, ол жақсы сөйлейді,оның сезімдері, уайымдары мен армандары көп және әр түрлі.
Бұл кезеңде балалардың өсуі біркелкі болмайды-басында ол жылына 4-6 см дейін баяулайды, содан кейін 6-7-ші жылы жылына 7-10 см дейін тездетіледі (бірінші физиологиялық өсу кезеңі деп аталады).
Салмақ қосындысы да біркелкі емес. 4-ші жылы бала 1,5 кг-ға жуық, 5 — ші жылы-2 кг — ға жуық, 6-шы жылы-2,5 кг-ға, яғни жылына орташа 2 кг-ға жуық қосады. 6-7 жасқа қарай бала өз салмағын екі есе арттыруы керек.
Бұл жастағы тері қабаттары қалыңдап, иілгіш болады, оларда қан тамырларының саны азаяды, тері механикалық әсерге төзімді болады.
5-6 жасқа қарай баланың омыртқасы ересек адамның түріне сәйкес келеді. Алайда, қаңқаның қабығы әлі аяқталған жоқ.
Балалар бұл кезеңде өте қозғалмалы, оларда бұлшық ет жүйесі қарқынды дамып, бұл баланың қаңқасына айтарлықтай жүктемені тудырады.
5-7 жастан бастап балаларда сүт тістері түсіп, тұрақты тістері шығады.
Мектепке дейінгі жастағы соңында тыныс алу органдарының қалыптасуы аяқталады. Тыныс алу терең және сирек болады.
Жүрек-тамыр жүйесі де айтарлықтай дамуды бастан кешіреді,жұмысқа қабілетті және төзімді болып келеді. Жүйке-психикалық дамуы айтарлықтай деңгейге жетеді. Баланың интеллектуалдық мінез-құлқы айтарлықтай жетілдіріледі. Сөздік қоры біртіндеп артады. Әр түрлі эмоциялар — қуаныш, ренжіту, өкініш, қорқыныш, мазасыздық дамиды. Бұл жаста моральдық ұғымдар, міндеттер туралы түсініктер анықталады және дамиды.
Балалардың психикалық дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Бұл жағдайларды анықтау — психологияның маңызды міндеті.
Мектепке дейінгі жастағы бала қызметінің психологиялық сипаттамасы.
Ерте жаста рөлдік ойын элементтері пайда болады және дами бастайды. Рөлдік ойында балалар ересектермен заманауи өмірге деген ұмтылысын қанағаттандырады және ерекше ойын түрінде ересек адамдардың өзара қарым-қатынасы мен еңбек қызметін жаңғыртады.
Мектепке дейінгі жаста ойын іс — әрекеттің жетекші түріне айналады, бірақ қазіргі бала, әдетте, оның ойын-сауық орындарында көп уақыт өткізеді, бұл баланың психикасында сапалы өзгерістер тудырады. Ойын әрекеті таңбалы (символдық) сипатқа ие. Бұл ойында баланың санасының маңызды функциясы ең айқын қалыптасады.
Ойын іс-әрекетінде мектепке дейінгі бала заттарды алмастырып қана қоймай, өзіне қандай да бір рөлді алады және осы рөлге сәйкес әрекет ете бастайды. Айналасындағыларға қатысты міндеттер-бұл баланың өзіне алған рөліне қарай орындау қажет екенін сезінеді. Міндеттерін орындай отырып, бала басқа ойын қатысушыларының рөліне ие болатын тұлғаларға қатысты құқық алады.
Рөлдік ойында балалар олардың қоршаған әр түрлілігін бейнелейді. Олар отбасылық тұрмыстан, еңбек қызметінен және ересектердің еңбек қарым-қатынастарынан көріністерді жаңғыртады, дәуірлік оқиғалар мен т. б. бейнелейді. Балалар тап болатын шындық аясы кең болған сайын, ойын сюжеттері кең және әр түрлі. Сондықтан, әрине, кіші мектепке дейінгі баланың шектеулі сюжеті бар, ал ересек мектепке дейінгі баланың ойын сюжеттері өте әртүрлі.
Сюжеттердің әртүрлілігін арттырумен қатар ойын ұзақтығы артады. Мәселен, үш — төрт жастағы балалардың ойын ұзақтығы 10-15 минутты құрайды, төрт — бес жастағы балалардың ойын ұзақтығы 40-50 минутқа дейін жетеді, ал ересек мектепке дейінгі балалардың ойын бірнеше сағатқа және тіпті бірнеше күнге жетеді.
Балалар ойындарының кейбір сюжеттері ересекдің арасында кездеседі.
Барлық ойындар мектепке дейінгі жастағы балалар үшін ортақ сюжеттер бар екеніне қарамастан, олар әр түрлі ойнатылады, мектепке дейінгі балалар үшін әр түрлі болады.
Сюжетпен қатар рөлдік ойын мазмұнын ажырату керек. Ойын мазмұны-бұл бала ересектердің негізгі әрекет сәтін бөледі. Әр түрлі жастағы балалар бір сюжетпен ойнағанда бұл ойынға әр түрлі мазмұнды енгізеді. Сонымен, кіші мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің нақты іс-әрекеттерін көрсете отырып, сол бір заттармен бірдей әрекеттерді бірнеше рет қайталайды.
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың рөлдік ойынының мазмұны өзіне алған рөлдерден туындайтын ережелерге бағыну болып табылады. Осы жастағы балалар ережелерді орындауға өте мұқият қарайды. Ойын барысында қоғамдық тәртіп ережелерін орындай отырып, балалар «болады»дегенге көңіл бөледі. Сондықтан олар не болатынын және не болмайтынын айтады.
Осылайша, рөлдік ойынның сюжеті мен мазмұнын дамыту баланың қоршаған ересек адамдардың өміріне терең енуін көрсетеді.
Ойын іс-әрекетінде баланың психикалық қасиеттері мен жеке ерекшеліктері неғұрлым қарқынды қалыптасады. Ойында дербес мәнге ие болатын басқа да қызмет түрлері бар. Ойын қызметі балаларда психикалық үдерістердің еркіндігін қалыптастыруға әсер етеді. Балалардың ойында қиялы және жады дами бастайды.
Ойын жағдайы мен ондағы іс-әрекеттер мектепке дейінгі жастағы баланың ақыл-ой қызметін дамытуға үнемі көңіл бөледі. Ойын көп жағдайда баланың елестету тұрғысынан ойлауға бірте-бірте көшуіне ықпал етеді.
Рөлдік ойын қиялды дамыту үшін маңызды. Ойын іс-әрекетінде бала заттарды басқа заттармен алмастыруды, түрлі рөлдерді өз мойнына алуды үйренеді. Бұл қабілет қиял негізіне жатады.
Мектепке дейінгі ересек жастағы конструктивтік ойын еңбек қызметіне айнала бастайды, оның барысында бала құрастырады, жасайды, тұрмыста қажетті бірдеңе салады. Осындай ойындарда балалар қарапайым еңбек дағдыларын меңгереді, заттардың физикалық қасиеттерін біледі, оларда практикалық ойлау белсенді дамиды. Ойында бала үй тұрмысындағы көптеген құралдар мен заттарды қолдануға үйренеді. Оның өз іс-әрекеттерін жоспарлау қабілеті пайда болады және дамиды,қол қозғалысы мен ақыл-ой операциялары, қиял мен көріністер жетілдіріледі.
Мектепке дейінгі жастағы балалар айналысуды жақсы көретін шығармашылық қызметтің әртүрлі түрлерінің арасында Бейнелеу өнері, атап айтқанда балалар сурет салу үлкен орын алады. Баланың не және қалай бейнелейтін сипаты бойынша оның қоршаған болмысын қабылдау, есте сақтау, қиял, ойлау ерекшеліктері туралы айтуға болады. Суретте балалар сыртқы әлемнен алған әсерлері мен білімдерін беруге тырысады. Суреттер баланың физикалық немесе психологиялық жағдайына (ауру, көңіл-күй және т.б.) байланысты өзгеруі мүмкін. Ерекшелігі бар балалар орындаған суреттер басқа балалардың суреттерінен ерекшеленетіні анықталды.
Баланың бейнелеу қызметінің бастауы ерте балалық шаққа жатады. Мектепке дейінгі балалық шақтың басында, әдетте, оған жеке заттарды бейнелеуге мүмкіндік беретін графикалық бейнелердің кейбір қоры бар. Алайда, бұл суреттер алыс ұқсастық.
Суреттегі пәнді білу-бұл жетілдіру ынталылығының бірі ұзақ тарихы бар. Балалар суретіне әр түрлі тәжірибе түрлері енгізіледі, ол бала заттармен әрекет жасау, оларды көру, графикалық іс-әрекет және ересектер тарапынан оқыту процесінде алады. Балалардың суреттерінің арасында көрерменге қабылдауға сәйкес келетін бейнелермен қатар, баланың затқа қарап емес, онымен әрекет ете отырып немесе оны сезіне отырып, не екенін білдіретін көріністермен кездестіруге болады. Мысалы, көбінесе балалар жалпақ Үшбұрыш фигурасын (мысалы, Үшбұрыш) сезгеннен кейін суреттелетін заттың өткір бұрышын атап өтуге тырысатын қысқа сызықтары бар сопақша түрінде салады.
Сурет салуды дамыту барысында баланың түсі пайда болады. Бұл ретте түсті пайдаланудың екі үрдісі пайда болады. Бір тенденция баланың түсін ерікті түрде қолданатыны, яғни затты немесе оның бөлігін заттың нақты түсіне сәйкес келмейтін кез келген бояулармен бояй алады. Басқа үрдіс баланың нақты түсіне сәйкес бейнеленген затты бояуға ұмтылуы болып табылады.
Жиі балалар ересектердің сөзінен алынған заттың түсін біледі. Сондықтан балалар суреттері түсті мөртабандармен (жасыл шөп, күн қызыл немесе сары) толтырылған.
Балалар суреттерінің өзіндік ерекшелігі, онда балалар суреттің өзіне деген көзқарасын білдіреді. Барлық «әдемі «балалар жарқын бояулармен бейнелейді,» әсем емес » қара бояулармен сурет салады.
Мектепке дейінгі жастағы балалар объективті әлемді бейнелеуге бағытталған. Дегенмен, олар фантастикалық таңбаларды назарсыз қалдырмайды. Алты жастан кейін балалардың суреттер ағыны көп болмайды. Бірақ бейнелеу репертуары да әртүрлі.
