МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ

Ақтөбе облысы,
Мұғалжар ауданы,
Мұғалжар ауылы
«Бөбекжай» бөбекжай — бақшасы МКҚК
Саз жетекшісі: Бекова М.Н

«Бала  әуен, екпін, ырғақ, сезім, айналадағы шындықты- табиғатты, адам сезімдерінің әлемін, тарихты, адамзаттың болашағын көрсететінін білу керек »
В.А.Сухомлинский.

Бала болашағы- бір отбасының ғана емес,бүкіл қоғамның, халықтың, тұтас бір ұлттың бүгінін ертеңімен жалғайтын алтын көпір-асыл мұрат.

Музыкалық тәрбие — мектепке дейінгі жастағы балаларға эстетикалық, талғамдық тәрбие беру ісінің негізгі саласы болып саналады.Басты мақсат —  біртіндеп  түрлі музыкалық іс – шараларды (есту, қабылдау, орындау,шығармашылық, музыкалық біліктілік, сауаттылық) меңгерту арқылы баланың бойындағы өзіндік бағыттаушы, реттеуші болып табылатын эмоциялық сезімін ояту. Музыкалық эмоцияны дамыту барысында баланың музыка өнеріне деген қызығушылығы, ұнатушылығы, мәнері, музыкалық мәдениеті, эстетикалық сезім негізі қаланады.Баланың жан – жақты тұлға болып өсуінің басты мақсаты  музыка тәрбиесіне байланысты.Оның бастапқы кірпіштері бала кезінен қаланады.Осыған орай балалар бақшасындағы музыка іс- әрекетіне көп көңіл бөлінеді.Ол таңертеңгілік жаттығудан бастап, музыка әрекетінде, жеке музыкалық жаттығуларда, мерекелер мен  ойын – сауықтарда ойналады. Н.К.Крупская: «Балаға музыка арқылы өзінің ойлары мен сезімдерін тереңірек түсінуіне айқынырақ ойлап, тереңірек сезінуіне көмектесу қажет…» — деп өнердің жеке адамды тәрбиелеудегі маңызын айтқан екен.Мектепке дейінгі балалық шақ- бөбекті әсемдік әлеміне неғұрлым кеңінен араластыратын кезең. Эстетикалық тәрбиенің жарқын құралдарының бірі- музыка. Баланы жан – жақты, әрі үйлесімді дамыту музыканың атқаратын міндеті.Музыка осы маңызды міндетті орындау үшін балада жалпы музыкалық қабілетті дамыту керек.

Музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның патриоттық, адамгершілік сезімдерін қалыптастырады.Оның ықпалы үгіттеуден де, нұсқаулардан да  анағұрлым күшті болады. Отан, Қазақстан, батырлық туралы айтқан балалардың әндерінен өз елдеріне деген сүйіспеншіліктерін көруге болады. Сондай-ақ  Қазақстан азаматы болғандықтан, әрбір бүлдіршін еліміздің рәміздерін, әсіресе, мемлекетіміздің Әнұранын есіне сақтап, жаттап алуын қамтамасыз еткен дұрыс. Әнұранның мазмұнын балаларға егжей- тегжейлі  түсіндіріп, мереке күндері топ болып айтқызу керек. Түрлі халықтардың жеке және хормен айтылатын әндері мен билері достыққа тәрбиелейді.Ән айту бәрінің бірдей күш салуын қажет етеді, әнді дәл айтпайтын бала жақсы айтатын балаға қарап  үйренеді.

Музыкамен айналысу мектеп жасына дейінгі баланың жалпы мінез – құлқына, мәдениетіне септігін тигізеді.Түрлі тапсырмаларды, іс – қимыл түрлерін ән айту, музыка тыңдау, балалар аспаптарында ойнау, музыка ырғағына үйлесімді қимылдар жасау, алмастырып отыру балалардың ықылас қоюын, тапқырлық көрсетуін, тез қабылдап, тез қимыл жасауын,ұйымшыл болуын, жігерлі күш қимылды: әнді дер кезінде бастап аяқтауды; биде, ойындарда тезірек жүгіріп  кеткісі, әлде кімдерден  озып кеткісі келген ықтиярсыз тілекке берілмей, музыкаға бағынып, қимылдай білуді талап етеді, ерік- жігерді тәрбиелейді. Өнердің басқа түрлері сияқты музыканың танымалдықта маңызы бар. Музыка балалардың эстетикалық және ақыл – ой тұрғысынан жетілдіре отырып, оның қабылдау және көз алдына елестету қабілетін жандандырады.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған «Қазақстан -2030» стратегиясында негізгі бағыттардың бірі ретінде  халықтың ұлттық моделі мен сай-дәстүрлерін, мәдени- өнерін есепке ала отырып, білімімен білігі жағынан өркениетті елдердегі бүлдіршіндер сияқты, бойында ұлттық отандық рухы мықты қазақстандықтардың жаңа ұрпағын тәрбиелеу қажеттігі баса айтылған.

Мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік білім беру стандартының жобасында «мектепке дейінгі білім беру- Қазақстан  Республикасының жалпы білім беру жүйесінің құрылымдық бөлімі ретінде маңызды роль атқарады, себебі оның шегінде баланың табиғилық сапалары мен ерекшеліктері анықталып, олардың даму жағдайлары қамтамасыз етіледі» деп айтылған. Бұл талаптардың жүзеге асырылуы бағытындағы  жұмысты үздіксіз  білім берудің алғашқы сатысы- мектепке дейінгі ұйымдарда баланың білімге деген құштарлығын арттырудағы, ұлтымызға тән қасиеттер бойына сіңген бүлдіршінді тәрбиелеуден бастағанның маңызы өте зор дей келе мектепке дейінгі ұйымда, баланы музыкаға баули отырып, оның өнерге, жан- жағына, отанына, туған жеріне, отбасына деген сүйіспеншілігін арттыруға болады.Музыкасыз, ойынсыз, ертегісіз баланың толық мәніндегі ақыл- ойы мен қиялын тәрбиелеуге болмайды.Баланың музыкалық мәдениетінің эстетикалық талғамының ұлттық сана-сезімінің қалыптасуына сөздің шамасы келмеген жерде неғұрлым ойынның алатын орны зор.

Музыкалық тәрбие беру дегеніміз – баланы әсемдік әлеміне дыбыс арқылы жетелей отырып, сұлулық, ізгілік, адамгершілік қасиеттерін бойына сіңіру, қоршаған әлемнің шындығын көркем дүниелер арқылы түсіндіру.

«Музыка тыңдатпайынша  тәрбие беру, балалық шақтың өзінде адамның сүйіп тыңдайтын ән – күйлерінсіз тәрбие беру менің басыма қонбайтын нәрсе»,- дейді В.А.Сухомлинский.

Музыкалық шығарманың сипатын бала сезінсе музыка бөбекті толғандырады, қабылдаушының қабілетін оятады.

Ең қарапайым музыкалық дыбысты тыңдап, есту мәдениетін, кейбір бейнелеу құралдарына ден қойып, еркін тыңдау қабілетін ояту.Мысалы:Балалар музыкалық дыбыстың ең қарапайым қасиеттерін домбыра мен баян дыбысын ажырата білу.Музыканың ең қарапайым құрылымын әннің бастамасын, қайырмасын, қарама- қарсы сипаттағы әннің бастамасын биязы, жұмсақ орындалатынын, қайырманың жігерлі тез орындалу айырмашылығын байқайды. Бала музыканы тыңдай отырып әнді, ойынды көркем кейіпкерлерді, биді көз алдына елестетеді. Оны өзінше қабылдайды.

Ұлттың бүгіні мен ертеңі тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Баланың тұлға болып қалыптасуына шыбықтың ағаш болып жапырақ жайғаны тәрізді зор еңбекті қажет ететін ауқымы кең  жауапкершілікті талап ететін күрделі жұмыс.

Қазіргі қоғам жан –жақты, білімді, мәдени ой- өрісі жетілген, ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген жаңа адам тәрбиелеу, бұл елу елдің қатарына кірудің алғы шарттарының бірі ретінде қарастырады. Бұл отбасы мен  мектепке дейінгі мекемелер қызметкерлеріне орасан зор  жүктеме екендігі белгілі.Бала тәрбиелене отырып білім алады.

Бала сәл көмекпен демесең қабілеті  дами кететін ұрпақ, көзін ашсаң сыңғырлай ағатын бұлақ секілді.

Музыка баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады, болашақ адамның жалпы мәдениетінің түп негіздерін қалайды.

Өнер баланың әлемді тануына, саналыққа, халықтың мәдени мұрасы байлығынан рухани сусындауына, батылдық сезімдеріне, азаматтық адамгершілік қасиеттерге  бір сөзбен айтқанда жан – жақты адам болып қалыптасуына тәрбиелейді.

Балабақша бүлдіршіндерінің өнерге деген құштарлығын арттырудың бірден – бір жолы, сазды әуен мен сиқырлы күй тыңдатып, әсіресе ұлттық аспаптардан домбыра мен қобыз үнін тыңдатып, олардың музыка сырын түсіне білуіне жол ашу.Музыкамен күнделікті айналысқан баланың қабілеті басқа сала бойыншада арта түседі екен. Бұған таң қалатын ештеңе жоқ. Өйткені музыкамен күнделікті айналысқан кезде ойлау қабілеті құштарланып, бала басқа  нәрселерді тез меңгереді.

Музыкалық шығармашылық іс- әрекеттің әр-түрлі  түрінен байқалады. Бұл ән салу шығармашылығы, баланың өзіндік әуен шығаруы. Бұл —  музыкалық ойын шығармашылығы, баланың музыкалық – ойын образдарын өз ойынан шығару және би билеу шығармашылығы.

Алғашқы шығармашылық сабақтар  әрқашан қиындық туғызады. Бұған негізгі себеп —  балалардың музыкалық тәрбиесінің деңгейінің әртүрлігінде. Мысалы: балалардың музыкалық есту қабілетінің төмендегі ән салу шығармашылығын тежеп отырады.Балалар тональностан ауытқып импровизация жасауға қиналады. Бұл бағытта музыкалық есту аппараттарын дамыту барысында әртүрлі жаттығулар пайдалануға болады: «До-ре-ми», «Құс және оның балапандары», «Сылдырмақтар», «Үш аю», «Баспалдақ»,Бір,екі, үш дыбыстан құралған әндерді айтып, олардың ырғағын шапалақ арқылы айырып үйретуге болады. Тапсырманы орындайтын балалардың деңгейі бірдей емес,ал қойылатын талап  бәріне ортақ. Сондықтан әр баламен  жек жұмыс жасау керек болады. Бір бала табиғатынан жәй болса, енді біреуі ұялшақ болады. Қарапайым музыкалық ырғақтан бастап балалармен жұмыс жасаған кезде, біртіндеп олардың музыкалық қабілеттері ашыла бастайды. Музыка жас азаматтардың ішкі дүниесін байытып, әр дәуірдегі қоғамдық өмірдің түрлі құрлыстарын дұрыс түсінуге көмектеседі.

Мен өз іс – тәжірибиемде  композитордың өмірін насихаттауға көп көңіл бөлемін. Ол үшін музыка тыңдаудың алдында шығарма туралы қысқаша мәлімет беріп, көрнекті құралдар арқылы балалардың санасын оята отырып, музыкалық немесе дискі табақтан күйді тыңдауға үйретемін.Егер әр адамның жүрегінде ізгілік сәулесі болса ұстаздың еңбегі. Сол нұрды жеткіншектің жүрегіне сіңіруге ұстаз қаншама тер төгеді. Әрдайым  балалардың сапалы білім алуына бар күш жігерімді  мақсат тұттым.Оқытудың  жаңа технологияларын меңгеріп, жаңа әдістерімен ,сабаққа қосымша материалдарды пайдалана отырып,балаларды балалар әнімен және халық әндерімен терең таныстыру үшін бар күшімді жұмсадым.

Баланы қай нәрсеге қызықтыра білсең, сәби қабілетінің ұшаң- теңіз екендігіне көзіңіз жетеді. Музыка дегеніміз —  бұл керемет, ештеңемен де ауыстырылмайтын білім беру құралы.

Айтылған ойымды қорыта келгенде, балабақшадағы тағылымды тәрбиенің негізі: тәуелсіз Қазақстан Республикасын өркениетке жеткізу жолында жоғары мәдениеттілікпен өнерді сүйе білуге және білікті, дарынды да дара азамат етіп тәрбиелеу.Бала бойына рухани, адамгершілік қасиеттерді ерте жастан сіңіру деп білемін.