Білім айнасы газеті Республикалық газет Астана қаласы
27 мектеп-лицейінің
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Қошан Әсем Серікқызы
Аңдатпа: Рухани жаңғыру-ұлтымыздың ұлт болып ұйысуының, тарихымызды сақтаудың, тұлғаларымызды танытудың, өткенімізді білудің, болашаққа бағдардың, келешекке кемел ғибратты із қалдырудың мәйегі болатын бастама. Бұл бүгіннен бастау алмағандығының тарихи куәгері ретінде Алаш зиялыларының ел бүгіншіл, менікі ертеңгі үшін деп аңсауы ұлт тәуелсіздігі, сана еркіндігі екендігін аңғарамыз.Бұл мақалада қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында оқушылардың тілдік құзыреттілігін дамытуға бағытталған әдістер туралы жазылған
Түйін сөздер: қазақ тілі, құзыреттілік, рухани жаңғыру, оқыту, тәрбие.
Аннотация: Рухани жаңғыру-это инициатива, которая должна стать нацией нации, сохранить нашу историю, показать свою личность, узнать свое прошлое, заглянуть в будущее, оставить назидательный след в будущее. Как исторический свидетель того, что это не началось сегодня, мы видим, что стремление алашской интеллигенции к тому, чтобы страна была настоящей, моей, для завтрашнего дня-это независимость нации, свобода сознания.В данной статье рассказывается о методах, направленных на развитие языковой компетентности учащихся на уроках казахского языка и литературы.
Ключевые слова: казахский язык, компетенция, рухани жаңғыру, обучение, воспитание.
Annotation: Rukhani Zhangyru is an initiative that should become a nation of a nation, preserve our history, show our personality, recognize our past, look into the future, leave an edifying mark on the future. As a historical witness that this did not start today, we see that the desire of the Alash intelligentsia for the country to be real, mine, for tomorrow is the independence of the nation, freedom of consciousness. This article talks about methods aimed at developing linguistic students’ competence in Kazakh language and literature lessons.
Key words: Kazakh language, competence, rukhani zhangyru, training, educatio
Бүгінгі таңда педагогикалық практиканың өзекті мәселелерінің бірі ХХІ ғасырдың табалдырығынан өткен еркін ұрпақ үшін тәрбие мен білім беруді жетілдірудің, мемлекеттік тілді оқытудың басым бағыттарын айқындау болып табылады.
Тілдік тағдырды жетілдіру көбінесе мектепте орындалатын жұмыс деңгейіне байланысты. Өйткені, әр пән мұғалімі жас ұрпақтың жаңа сана-сезімін бай тілмен сіңіру үшін ауқымды істер жасауы керек.
Қазіргі уақытта уақыт талабы-әр сабақта мемлекеттік тілді оқытуда жаңа идеяларды жан-жақты қолдану, жаңа оқытудың тиімді жолдарын табу және жүйелеу. Соңғы жылдары білім беру саласында үлкен жұмыстар атқарылуда. Мектеп қабырғасында орналасқан жас ұрпақ жоғары функционалдық сауаттылыққа, жоғары рухани тәрбиеге ие, саналы тұлға болуға ұмтылады. Сонымен қатар, мұғалімдер өз оқушыларының өміршеңдігін, жалпы өзін-өзі бағалауды, ұстанымдары мен сенімдерін қалыптастыру үшін үнемі жұмыс істейді. Жаңартылған білім беру мазмұны негізінде біліктілігімді арттырамын, өз тәжірибемде көптеген әдістер мен тәсілдерді енгіземін, оң нәтижелерді көремін, мемлекеттік тілді меңгеруге көмектесемін. Тіл үйрену барысында мен соңғы уақытта жиі айтылатын төрт дағдыға ерекше тоқталдым.
Олар: тыңдау, айту, оқу, жазу. Біріншіден, бұл төрт дағды бір-бірімен тығыз байланысты. Сабақ барысында осы дағдылармен жүйелі жұмыс жүргізіледі, бұл оқушылардың тілді меңгеруіне, функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға ықпал етеді. Қазіргі уақытта оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға ықпал етудің, сабақ барысында белсенділік пен көшбасшылық қабілеттерін көрсетудің арқасында еркін оқытуға көшу жүріп жатыр.
Қалай болғанда да, қазақ халқының «тілазар сөз-жетім»деп айтылуында үлкен мән бар. Оқу процесінде тыңдау үлкен рөл атқарады. Сабақтың кіріспе, негізгі немесе қорытынды бөлімдерінде білім алушы естіген мәліметтермен үнемі байланыста болады. Тыңдай отырып, түсіне отырып, мазмұнын ала отырып, нақты ақпаратты мұқият вникая егжей-тегжейін анықтай отырып, көңіл, назар аудара отырып қарым-қатынасы сөйлейтін, грамматическую құрылымын ұсыныстар сөйлеу.
Тыңдаудан кейін оқушылар алынған ақпаратты қайта еске алады, жаңа сөздерді, жалпы мазмұнды, нақты мәліметтерді айтады, талқылауға арналған сұрақтарға жауап береді, өмірлерін байланыстырады.
Осыдан бастап олар тілді қабылдауды үйренеді. Осы тілді қолдана отырып сөйлеуде көрінетін дағдылардың бірі-айтылу. Оқушылар сұрақтарға жауап береді, сыныптастарының сөздерін байқайды, түзетулер енгізеді, сөздерді жоспарлайды және дұрыс қолданады, ым-ишара, бет-әлпет және т.б. қолдана отырып, бірқатар басқа әрекеттерді орындайды. Үй тапсырмасынан тыс оқушылар әңгіме дайындап, ойын жинап, алдын-ала дайындық жүргізіп, өздері көрген тарихи фактілер мен ертегілерді айтуы керек. Себебі сөйлеу, сөйлеу дағдылары тілді меңгерудің негізгі құралдарының бірі болып табылады. А. Байтұрсынұлы: «жаза білетін, оқи алмайтын адам болуға бола ма? — Жоқ. Сондықтан, жазуды білетін, оқи алатын » . Мен өз тәжірибемде оқу дағдыларына негізделген әдістерді жиі қолданамын және мақсатты түрде әрекет етуге тырысамын. Мәтінді жазбаша түсіну, егер оқу дағдыларын қарапайым тілмен түсіндірсе. Оқу да, жазылым да тілдің графикалық жүйелері арқылы берілетіндіктен, оқу жазылыммен тығыз байланысты. Сондықтан тілді меңгерудің алғашқы бастауларында оқу мен жазуды өзара байланыста қолдану ұтымды болады. «Білім туралы «Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабында» Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық жаһандық коммуникациялық желілерге шығу болып табылады»деп атап көрсетілген. Қазақ тілі сабақтарында ақпараттық технологиялар арқылы берілетін білім оқу материалын жүйелі түрде беруге, ақпаратты көруге, есте сақтауға, оқуға қатысуға, қазақ-тілдік қарым-қатынасты меңгеруге мүмкіндік береді. Ақпараттық технологияларды пайдалану кезінде, әдетте, нақты өмірлік жағдайлар келтіріледі, бірлескен шешімдер ұсынылады, рөлдік ойындар пайдаланылады, эрудицияны қалыптастыру процесінде жеке белсенді позицияны қалыптастыру үшін жағдайлар жасалады, қарым-қатынас дағдылары бекітіледі және сыни ойлауды үйренеді.
Тілдік мақсат оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамытуды қолдау болып табылады. Білім берудің жаңартылған мазмұнының бағдарламасы негізгі тілдік бірліктер мен олардың үйлесім мен пайдаланылу ерекшеліктері туралы білімді меңгере отырып, бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың сөздік қорын толықтырады, тілдік дағдыларды жетілдіруге, ұлттық құндылықтарды құрметтеуге, оларды бағалауға ықпал етеді. Бастауыш сынып оқушыларының тілдік дағдыларын дамытуда оның «ішкі мотивациясын» ояту, оны арттыруға тырысу –мұғалімнің басты міндеті. Ішкі мотивацияны арттыратын факторлар: — оқыту және оқыту әдістерін қолдану; -оқушылардың көп санын қамтитын белсенді тапсырмалар; -белгілі бір тапсырмасы бар және бұрын өткен тақырыпқа байланысты жаттығулар; — әр оқушыны жеке қолдау; — оқушының Сабақтың мақсаты мен болжамды нәтижесін білуі тілді оқытудың көптеген жолдары бар екендігі белгілі, бірақ тілдің әлеуметтік моделіне (жазбаша және ауызша) баса назар аударылады. Оқушылардың қарым-қатынаста тілді тиімді қолдана алатындығын көрсету үшін мұғалімнің оқушыларды әртүрлі контекстермен таныстыруы маңызды.
Оқушылардың білімге деген қызығушылығын, қызығушылығын арттырудың ең жақсы тәсілдерінің бірі-сабақта ойындарды қолдану. Ойын әрқашан кішкентай білім, баланы оқуға, жұмысқа дайындайтын шағын Білім. Ойынды алдамшы және жеңіл көңілді деп санайтындар қазақ тілі сабақтарында келесі әдістерді қолданады: оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттыру, білім сапасын арттыру, сауаттылыққа үйрету. «ОП» кестесінің алғашқы екі кестесін, яғни «Мен не білемін»,» Мен нені білгім келеді» кестелерін оқушылар жаңа тақырып басталғанға дейін толтырады.
Ол маған жаңа білім әкелетіні туралы сұрақтарға жауап беруге тырысады. Жұпта ойдың қозуы. Оқушылар кез-келген ақпарат туралы білімдерін жазбаша түрде ұсынады. Бұл тапсырманы орындауға бөлінген уақыт бар-жоғы 2-4 минутты құрайды, оқушылар жазғандарымен бөліседі, сұрақтарға жауап береді, тізімдерді толықтырады. Тағы бір тәсіл-Еркін жазу-бұл оқушылардан тақырып бойынша өз ойларын қағазға түсіруді талап ететін тәсіл.
Оқушылар бөлінген уақытта тоқтамай 5-7 минут жазуы керек. Сабақтың негізгі бөлігінде мұғалім оқушыларға білім алудың белсенді әдістерін ұсынады, олар өз бетінше жаңа ақпаратты қарастыруға, үйренуге және игеруге мүдделі. Оқушылар жаңа ақпаратпен жеке, жұпта, топта танысады, ол туралы өз пікірін қалыптастырады. «Жеке басын сәйкестендіру» деп аталатын ойынның да көптеген артықшылықтары бар. Жүргізуші (мұғалім) әдебиеттанушының портреті жазылған беттерді таратады. Оқушылар ғалымның аты-жөнін, оның өмірін, оның есімімен байланысты жаңалықтар мен оқиғаларды және т.б. еске түсіруі керек.
Осындай сапалы сипат тұрғысынан функционалдық сауаттылық жеке оқушының даму механизмі ретінде қолданылады. Біз ортақ Отанымыз – Қазақстанның Мәңгілік Ел ретінде одан әрі гүлденуі, жан-жақты дамуы үшін біз оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту нәтижесіндегі көптеген асулардан абыроймен өтеміз және мұғалімдер тек адал еңбек етіп, функционалдық сауаттылығы бар адамды тәрбиелейді деп уәде береміз. «БІЛІМНЕН артық ештеңе жоқ. Қалай болғанда да, оқушылар үнемі сапалы білім, тәрбие, өз дағдыларын жетілдіріп, ғылыми жетістіктермен толықтыруы керек.
Қорытындылай келе, жаңартылған білім беру бағдарламасының мәні-баланың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушыға мектепте алған білімдерін өмірде қолдана білуге үйрету. Бұл міндет мұғалімдер үшін үлкен жауапкершілік. ХХІ ғасырда мұғалімдер өмірдің барлық саласында жетістікке жету, оқушыларға қажетті дағдыларды қалыптастыру үшін тынымсыз жұмыс істеуі керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында өз пәнін, кәсібін шексіз кеңейтетін, өз баласының өмірін құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.
