Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Абдрахманова Айнара Абдрахманқызы
Қарағанды облысы Шет ауданының
«Ж.Ақылбаев атындағы эксперименталдық
мектеп-гимназиясы базасындағы
тірек мектебі (РО)» КММ
география пәні мұғалімі
Мақалада мектептегі өлкетану жұмысының ұйымдастырушылық формалары қарастырылады. Бүгінгі таңда өлкетану өлкенің өзіндік ерекшелігін (география, тарих, биология, экология, көркем әдебиет және фольклор, өнер және т.б.), білім беру саласындағы өңірдің ерекше қажеттіліктері мен мүдделерін көрсететін білім беру стандарттарының өңірлік құрамдас бөлігінің ажырамас элементіне айналды.
Адамда азаматтық сезімін, ұлттық өзін-өзі тануды, өзін-өзі бағалауды, адамның жағымды қасиеттерін тәрбиелеуге арналған өлкетанудың рөлі артып келеді. Біздің Президентіміз Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай жиырма қадам» бағдарламалық мақаласында Қазақстанның орта, техникалық, кәсіптік және жоғары оқу орындарында міндетті оқу курстары ретінде басқа пәндермен қатар «Өлкетануды» енгізуді ұсынды [1]. Өлкетану жұмысы ежелден жалпы білім беретін мектептегі оқу процесінің құрамдас бөлігі болды. Бүгінгі таңда бұл компонент айтарлықтай кеңейіп, өзгертілуде. Өлкетану өлкенің өзіндік ерекшелігін (география, тарих, биология, экология, орыс және шет тілдері, көркем әдебиет және фольклор, өнер және т.б.), білім беру саласындағы өңірдің ерекше қажеттіліктері мен мүдделерін көрсететін білім беру стандарттарының өңірлік құрамдас бөлігінің ажырамас элементі болды.
В.И. Далдың түсіндірме сөздігінде: «Өлкетану – бұл жекелеген жерлер немесе тұтастай алғанда ел туралы білімнің (тарихи, географиялық) жиынтығы, бұл жергілікті жерлерді – табиғатты, экономиканы, тарихты, адамдардың өмірін жан-жақты зерттеу – жергілікті мектептер үшін басым» — деп жазылған. Қазақстандық өлкетанушылар тобына Шоқан Уәлиханов, Салих Бабаджанов, Николай Коншин, Евгений Михаэлис, Мұхамеджан Тынышпаев, Александр Чулошников, Николай Ивлев, Владимир Проскурин, Евгений Черных, Сажид Ахметова, Неля Букетованы жатқызуға болады. Қазіргі кезеңде өлкетану қозғалысының тарихын, оның ішінде мұрағат көздері контекстінде зерделеу ерекше мәнге ие болады [2, 314 б.].
Өлкетану жұмысы – бұл оның өмірі мен жұмысының ерекшеліктері, ұлттық сипаты, психологиясы, дүниетанымы, мәдениеті, сондай-ақ отбасы, оның асыл тұқымы, туған жері және онымен байланысты барлық нәрсе туралы іргелі білім жүйесі. Өлке тарихындағы белгілі тұлғалардың рөлі мен орнын көрсету студенттерге белгілі бір тарихи тұлғалармен сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Жерлестеріміздің ерлігінің мысалдары даралау арқылы оқушылардың патриотизмі мен азаматтығына тәрбиелеуге көмектеседі.
Өлкетану ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға, ұлттық-аумақтық құрылымдарда немесе одан тыс жерлерде тұратын ұлттар мен ұлыстардың тарихына, дәстүрлеріне, салт-дәстүрлеріне, мәдениетіне, тіліне төзімділік пен құрмет сезімін қалыптастыруға қабілетті. Өлкетану, сондай-ақ туған өлкенің мәдени және рухани мұрасын сақтау, өз туған жерлерін ғана емес, олар туралы білімді де сүюге үйретеді, тарихқа, өнерге, әдебиетке, мәдениетке қызығушылық танытуға, өзінің мәдени деңгейін көтеруге үйретеді. Туған жерге деген сүйіспеншілік, оның тарихын білу – бұл оқушылардың азаматтығына тәрбиелеу процесі жүзеге асырылатын негіз.
Қазіргі заманғы білім беру мекемелерінде өлкетануға қызығушылықтың өсуінің оң үрдісі «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мектептегі білім берудің ұлттық-өңірлік компонентін енгізумен байланысты. Өлкетану бүгінгі кезеңдегі білім берудің элементі болып табылады, ол оқушыларды Туған жер туралы біліммен байытады, оған деген сүйіспеншілікті тәрбиелейді және азаматтық пен толеранттылықты қалыптастыруға ықпал етеді. Ол оқушыларға туған қаланың, ауылдың ұлы Отанымен байланысын ашады, тарихтың ажырамас бірлігін түсінуге, оған әрбір отбасының қатыстылығын сезінуге және туған өлкенің үздік дәстүрлерінің лайықты мұрагері болуды өзінің парызы, абыройы деп тануға көмектеседі. Өлкетану жұмысының негізінде іздеу, батылдық, өткенге терең қызығушылық жатыр.
Өлкетану көптеген оқу пәндерін біріктіруде байланыстырушы буын болып табылады. Өлкетану курсы география, биология, тарих, әдебиет және басқа да пәндер курстарын өз аймағы туралы білім беру білімімен логикалық түрде толықтырады. Оқу барысында Туған өлкені тікелей зерттеу мүмкіндігі шектеулі. Сондықтан жұмыстың жүйелі және белсенді нәтижелеріне сабақтан тыс уақытта белсенді қол жеткізіледі. Бағдарламадан тыс өлкетануға балалар ерікті негізде қатысады. Бұл туған өлке бойынша туристік жорықтар, мектеп экспедициялары, археологиялық қазбалар, мектеп мұражайының экспозицияларын ұйымдастыру және өлкетану мен ізденіс жұмыстарының басқа да түрлері. Мектептегі өлкетанудың осы түрлерінің оқу жоспарын ұйымдастыру және оған деген көзқарас әртүрлі, бірақ соған қарамастан олар өте байланысты.
Өлкетану жұмысының мазмұнына өлкенің тарихи өткенін, археологиялық ескерткіштерді, мәдениет ескерткіштерін (сәулет, әдебиет), әртүрлі жанрдағы фольклорлық материалдарды, ұлттық-қолданбалы өнер мен қолөнерді, өңірді даңқтаған көрнекті тұлғалардың өмірі мен шығармашылығын зерттеу кіреді.
Өлкетану басқа ешбір пән сияқты оқушылардың ата-бабаларының тарихына қатыстылығын тәрбиелейді, туған өлкенің салт-дәстүрлерін іздеу, зерттеу, зерделеу, өз тамырларын білу, алдыңғы ұрпақтармен ажырағысыз байланыс арқылы өткені мен бүгіні туралы ойлануға мәжбүрлейді, яғни бүгінгі күні қажетті құндылықтарды қалыптастырады: патриотизм, руханилық, ұлттық сана-сезім.
Оқушылардың өлкетану жұмыстарының сапасы мен көлемі, олардың ынта-жігері мен ауқымы көбінесе мұғалімге байланысты. Егер мұғалім ресми түрде қарамаса, егер ол қызығушылық танытса, онда сіз үлкен нәтижелерге қол жеткізе аласыз. Сондықтан мектептегі өлкетанудың сәтті нәтижелері көбінесе оқушылардың өлкетану (іздеу) қызметіне қызығушылық танытатын мұғалімнің қызығушылығына байланысты. Мұғалім өз аймағын (облыс, аймақ) жақсы білуі керек, оны жүйелі түрде оқып, оқушылармен өлкетану жұмыстарын білуі керек. Балалармен және жасөспірімдермен өлкетану жұмысымен айналыса отырып, мұғалім бірінші кезекте өзінің зияткерлік деңгейін арттырады және кәсіби құзыреттілікті терең меңгереді. Өлкетану мұғалімі үшін – ғылыми-зерттеу қызметінің дұрыс жолы.
Осылайша, өлкетануды дамыту қазіргі заманғы білім берудің өзекті бағыты болып табылады, өйткені оның негізгі функциясы жас ұрпақтың азаматтық және патриоттық сезімдерін тәрбиелеу болып табылады.
Әдебиеттер тізімі:
- Казахстанская правда. — Астана, 2012, 10 шілде
- Шиликова Е.В. Тәуелсіз Қазақстан мұрағатшыларының өлкетану/ мұрағатқа қосқан үлесі туралы. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. — Алматы. 2012. 334 б.
- Электрондық ресурс: http://www.kladraz.ru
- Кобылянский В.А. Ұлттық идея және патриотизмді тәрбиелеу// Педагогика. 1998. № 5-.112с
- Веденеева Г.И. Журнал. ТМПУ хабаршысы, № 12/ 2010
- Матюшина Г. Н. Тарихи өлкетану. М., Іздеу, 1998. -118с.
7.Титова В.В. Мектептегі туристік-өлкетану үйірмелері. М., Сократ, — 111с.
- Электрондық ресурс: http://www.nomad.su
