Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Мұқатаев Айдос Ағдарбекұлы
«Өрлеу» БАҰО» АҚ Қарағанды облысы
бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты
Директордың оқу-әдістемелік жұмыстар бойынша орынбасары
Елімізде білім беру саласында кейінгі уақытта ең көп талқыланып жүрген мәселенің бірі – үштілді білім беруге көшу болып отыр. «Ғалым да, шахтер де» баспасөз беттерінде, әлеуметтік желілерде өз пікірлерін білдіріп, дабыл қағуда.
«Даудың басы» қайдан шықты? Неліктен бұл мәселе қазақстандық қоғамды екіге жарды? Екі жақтың басты дәйектері қандай?
Көптілді білім беру ортасын қалыптастыру мәселесінің түп-төркіні Елбасының 2004 жылғы «Үштұғырлы тіл» идеясынан бастау алып, кейін 2007 жылғы Халыққа Жолдауында нақты сипат алғанын бәріміз білеміз. Білім саласын дамытуға бағытталған екі мемлекеттік бағдарламаға (2011-2020; 2016-2019 жылдарға арналған) енгізілді. 2015 жылы «Үштілді білім беруді дамытудың жол картасы» бекітілді.
Дегенмен, пікірталастың қарқын алғаны кейінгі жарты жылдың көлемінде. Себеп – Білім және ғылым инистрлігі тарапынан жүргізіліп жатқан нақты іс-қимылдар, тактикалық әрекеттер. Осы тұрғыда БҒМ мәселе бойынша ымыраластыққа бармайтындығын, позицияны берік ұстанатынын байқатып қалды. Бұл – бірінші позиция.
Екінші позиция – үштілді білім беруге түбегейлі қарсы қауымның ой-пікірі, әрине, ол БҒМ ұстанымымен 100 пайыз қарама-қайшы келеді. Бұл тараптың ең басты дәйегі – үштілділіктен «қазақ тілі сорлайды, ендігі жерде онсыз да оңбай тұрған тіліміз екінші орыннан үшіншіге сырғиды» (бұл жерде осындай дәйекті ұстанатын азаматтарымыздың көпшілігінің балалары, немерелері шетелде оқитынын немесе шет тілін қосымша меңгергендігін айта кету керек).
Енді осы позициядағы «онсыз да оңбай тұрған» деген кілтсөзге келейік. Мемлекеттік тәуелсіздікті алғанымызға (дұрысырақ айтсақ, жариялағанымызға) 25 жыл, ал қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болғанына 27 жыл болды («Тілдер туралы» Заң 1989 жылы қабылданған болатын). Қазақ тілі пән ретінде мектепте 11 жыл бойы оқытылады, Жалпыға міндетті білім беру стандарты бойынша мектепті немесе колледжді тамамдаған барша бала қазақша сөйлеп шығуы керек. Сонда 25 жылда, бір ұрпақ толығымен ауысқанда, қазіргі қазақстандықтардың (басқа ұлт өкілдерін айтып отырмыз) басым бөлігі қазақ тілінде сөйлеуі керек болатын.
Шын мәнінде олай болмай шықты.
Оның өзіндік себептері де жоқ емес.
Басты себептің бірі – орыс тіліне әкімшілік, ғылыми, әдеби және тұрмыстық тәуелділік болып отыр. Өйткені, қазіргі уақытта ақпараттың басым бөлігі қазақ тіліне орыс тілінен аудару арқылы келеді. Ал ол ақпарат орыс тілінде қайдан шығады? Әрине, ағылшын тілінен келеді! Өйткені дүние жүзіндегі ақпараттың 80 пайызы ағылшын тілінде екені баршаға мәлім.
Ал біздің балаларымыз ақпаратты тікелей ағылшын тілінен алса, үшінші тілдің делдалдығы қажетсіз болып қалады. Бұл – бір.
Ендігі жерде үштілділікке қарсылардың келесі аргументі – «математика-жаратылыстану ғылымдарын ағылшын тілінде оқу қиындық келтіреді, өз тілінде меңгермей жатып басқа тілде қалайша оқиды» деген дәйек. Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ профессоры, физика-математика ғылымдарының докторы, еліміздің біртуар математик ғалымдарының бірі, шетелдік университеттерде үнемі дәріс оқитын Айбат Ешкеевтің айтуынша «бұл ғылымдарды басқа тілде оқыту үшін сол тілде 800 байланыс сөздерін білсе жеткілікті, өйткені пәндердің негізін халықаралық терминология құрайды». Әрине, лингвист болмағандықтан, бұл тұжырымның дұрыс-бұрыстығына баға бере алмаймыз, дегенмен, шетел жоғары оқу орындарында математикадан ағылшын тілінде дәріс оқып жүрген маманның пікірінің жаны бар шығар. Бұл – екі.
Келесі, көпшіліктің назарына ілікпей жатқан мәселе – барлық (оның ішінде орыс, ұйғыр, т.б. тілді) сыныптарда «Қазақстан тарихы», «Қазақ тілі» пәндерін қазақша оқыту. Білім стандарттарына сәйкес кез келген Қазақстан азаматы мектеп бітіргенде қазақ тілін меңгеріп шығуы керектігін, іс жүзінде олай болып жатпағанын жоғарыда айттық. Ал пәндерді қазақ тілінде оқытсақ, әрине, қалай болса да тілді үйренуге мәжбүр. Біздің тіліміз үшін ең оңтайлы тұсы осы. Бұл – үш.
Үштілділіктің үшінші бөлігі – барлық сыныптарда «Дүниежүзі тарихы», «Орыс тілі» пәндерін орыс тілінде оқыту. Бұл біздің қаракөздеріміз үшін қиындық тудырмайтыны анық, себебі қазақ балалары өз табиғатында екі тіл білуі заңдылық іспеттес.
Сондықтан, басқаны қайдам, өзімнің осы мәселелерді сараптай келе, ұтыс қазақ тілінде болатындығына көзім де, көңілім де жетіп тұр. Басқа тілдерді білетін қаракөздеріміз өз тілімізді басқа қырынан таниды. Көп тіл білу – өз ана тіліңді ұмыту деген сөз емес. Әйтпесе, осы пікірді ұстанатын зиялыларымыз өз балаларын шетелде оқытпас еді деп ойлаймын.
Бұл жерде негізінен оқу орыс тілінде жүретін мектептер байбалам салуы керек еді, бірақ жағдай басқаша болып сипат алды.
Пікірлердің тағы бір тобы «ағылшын тілін енгізіп, орыс тілін алып тастау керек» дегенге саяды. Дегенмен, ол үшін үлкен саяси шешім керек, біздің геосаяси жағдайымызда бұл мәселені ушықтырмаса, түйінді шешпейтіні анық.
Қорыта келе, үштілділіктен қазақ тіліне нұсқан келмейді, қайта сол арқылы орыс тіліне ТӘУЕЛДІЛІКТЕН арыламыз.
Қалай айтсақ та, қазіргі жаһандану заманында тілімізді өркендетудің төте жолы осы – басқа тілдерді пайдалану арқылы өз тілімізді төр мен өрге сүйреу.
