Оқыту технологиясы

Оқыту технологиясының бір ерекшелігі-оның білімді меңгеруге емес, тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді: яғни,жадының алуан түрлерін ( есту,көру,қимыл және т.б.) ,ойлауды,ынтаны,қабылдау қабілетін арнайы жасалған оқу және танымдық жағдайлар арқылы дамытуға, сондай-ақ тұлғаның қауіпсіздігін,өзін-өзі өзектілендіру, өзін-өзі бекіту, қарым-қатынас,ойын танымдық шығармашылық қажеттіліктерін қанағаттандыруға,белсенді сөздік қорын дамытуға бағытталуы.
Оқушылардың оқу материалын қайта жаңғырту деңгейін, қарапайым білік пен дағдыларды және білімін іс жүзінде бірнеше рет қайта қолдануы сөйлесу бөлімі сабақтарында жүзеге асырылады.
Деңгейлік тапсырмалар рейтинг-ұпай – балл жинау әдісімен бағаланатынын ескерсек, оқушылардың деңгейлік сабақ өткеннен кейін де сол тапсырмаларда жіберген қателіктеріне, тапсырмаларын орындауда қолданған тәсілдеріне анализ жасап, қателіктері мен кемшіліктерін анықтай білуге мүмкіндік береді. Келесі тапсырмаларда оқушы неғұрлым көбірек ұпай жинау үшін ізденіп оқытушыдан, жолдастарынан, қосымша материалдардан білім жинайды
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы:
— оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне;
— оқушының ынталандыруға;
— оқушы мен оқытушының ынтымақтастық қарым-қатынас достығына;
— оқушының өз білімін өз бағалай білуіне;
— баға әділдігіне;
— білім көрсетудің әділ сайысына мүмкіндік береді.
Тақырып  мазмұнына (тұтас тақырып немесе тарау бойынша) «өсу» бағытымен-қарапайымнан күрделіге,репродуктивтік тапсырмалардан шығармашылық сипаттағы тапсырмаларға, зерттеушілік қызмет элементтеріне қарай бірнеше мәрте қайта оралып отыру әр оқушыға оқу материалымен жұмыс істей отырып,өз қабілеттерін,ынтасын,ойлауын, ауызша және жазбаша тілін дамытуға мүмкіндік береді. Оқушылардың танымдық қызметі әрбір оқушының әр сабақта үш күрделілік деңгейде берілген оқу материалын тыңдау,жазу,көру және айту мүмкіндігі болатындай етіп құрылған.
Оқытуды ойын түрінде ұйымдастыру және әртүрлі белсенді формаларды (топтық,топтық-жеке және жұппен  жұмыс,диспуттар,пікірта-  ластар)қолдану-оқытудың міндетті шарты болып табылады. Сөйлесу бөлімінде алғашында оқу материалын қайта жаңғырту және қарапайым білік пен дағды қалыптастыру мақсатында,кейіннен – алынған білімді талдау, жинақтау және бағалау мақсатында оқытудың белсенді формалары қолданылады.Оқушылар қандай да бір деңгейдегі тапсырмаларды өздері таңдайды.
Тапсырмаларды қарапайымнан күрделіге қарай кезең-кезеңімен орындау міндетті емес. Оқушы тапсырманы өзінің орындау  мүмкіндігіне қарай таңдауға ерікті.
Оқушылардың білімін бағалау балдық жүйемен жүреді, онда әрбір оқушыға әртүрлі күрделілік деңгейдегі  үш тапсырма беріледі. Күрделі тапсырмалар-    І деңгей,шығармашылық және ізденушілік сипаттағы тапсырмалар , орташа күрделілік дәрежесіндегілер-ІІ деңгей, стандарт талаптарына сай алған білімін қолдану және талдау деңгейіндегі тапсырмалар, жеңілдетілген тапсырмалар –ІІІ деңгей, білім стандартының талаптарына сай қарапайым білім мен түсінік деңгейіндегі тапсырмалар. Олардың біреуін орындау «5», немесе «4», немесе «3» балдармен бағаланады. Бағалар мынадай болады:

Модульдің бұл бөліміндегі  барлық бағалаулар мен бағалар – ынталандырушы сипатта.
Егер оқушы бағасын журналға қойғысы келмесе ,оған осы оқу модуліндегі сөйлесу бөлімінің  келесі сабақтарында жоғары балл алуына мүмкіндік беріледі.
Баға — бейне бір белгі  және сонымен қатар өлшем сияқты, ол оқытудың нәтижелік дәрежесін анықтауға мүмкіндік береді. Оқу жұмысының барысында, оның мазмұны мен формасына, оқушы жауаптарының жылдамдығы мен нақтылығына мұғалімнің жекелеген бағалау мағыналы сөздері ықпал етеді. Неғұрлым тиімдісі –қолдау-бағалаулар,яғни оқушының бір нақты қызметінен кейін көрсетілетін және балада жұмысты қайталауға немесе одан әрі жалғастыруға ниет тудыратын әсерлер. Бұл жерде оқушы қызметі  мұғалімнің  мақтау сөздерінен немесе өз жетістігіне қанағаттанғандық сезімінен қолдау табады. Өзін-өзі бағалау да адамның өзін-өзі жүйелеп, ісін ретке  келтіруінің құралы болып табылады. Өзін-өзі бағалау оқушыларда  өз нәтижесіне сын көзбен қарауын, оқудағы өз мүмкіндіктерінің деңгейі туралы нақты түсінік құра білуін қалыптастырады.
ІІІ  ( «жеңілдетілген») деңгей тапсырмалары тақырыпты қарапайым білім мен түсінік деңгейінде игеруді білдіреді.Олар былай бөлінеді:
Білу- өтілген материалды есте сақтау және қайта жаңғырту.Оқушы қолданылатын терминдерді нақты фактілерді негізгі ұғымды ережерді біледі. М:  … атаңыз

… қай жылы болды
Түсіну –материалды бір формасын басқасына түрлендіру.Оқушының материалды түсіндіру. М: сөйлемді аяқтаңыз…

Не білдіңіз…
ІІ деңгей (мемлекеттік білім стандартының талаптарына сай) тапсырмалары алған білімін қолдана білу және талдау деңгейінде игеруді білдіреді де, төмендегідей құрылады:
Қолдану –ережелерді,әдістерді,ұғымдарды қолдану.  Оқушы жаңа жағдайларды ұғымдармен қағидаларды  пайдаланып немесе  әрекеттердің дұрыс пайдалануын көрсетеді. Қолдану мақсатын түсіндіріңіз.Қандай ереже арқылы түсіндіруге болады. М:қолдану мақсатын түсіндіріңіз…
Талдау- бір тұтастың бөліктерін белгілеу олардың өзара байланыстарын анықтау.М: салыстырыңыз,талдаңыз,дәлелдеңіз
І  деңгейдегіжоғары күрделік дәрежесіндегі ( « стандарттан жоғары») тапсырмалар алған білімді топтау және бағалау деңгейіне бағытталған: Топтау – топтастыққа қол жету үшін,оқушының жаңаша элементтерін қиыстырып құра білу.М : баламасын табыңыз…

: зерттеңіз…                                                          Білімді  бағалау –   зерттеу жүргізе білу

…  жетістіктерін айтыңыз…

… туралы не ойлайсың

… қаншалықты дұрыс

Өзін-өзі және бірін-бірі тексерген кезде кейде оқушылар тапсырманың орындалуының дұрыс немесе бұрыстығын бағалай алмайды.Сондықтан дұрыс жауабы (жауап үлгілері) бар парақтар даярлап әкеліп,өзін-өзі немесе бірін-бірі тексеруі кезінде оқушыларға немесе кеңесшілерге беру керек.
Оқу  модулінің сөйлесу бөлімі оқушылардың өзін-өзі оқытуына және өзін-өзі бағалауына, бірін-бірі оқытуына және бірін-бірі бағалауына құрылған. Танымдық қызметіне рахаттанып, қанағаттану-әр оқушының соңында жоғары нәтижеге қол жеткізуінің  маңызды факторларының бірі. Сондықтан да сөйлесу бөліміндегі бағалар және бағалау  ынталандырушы сипатта болады.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімін құрудағы мұндай тәсілдің  оқушы тұлғасын дамытуға жағымды ықпал ететіне нәтижелері мен эксперименттік жұмыс көз жеткізіп отыр.
Оқушылардың білім, білік және дағдыларын бақылау, бағалау педагогика ғылымы мен практикасында белгілі бір әдістерді қолдану негізінде жүзеге асады. Олар мыналар:
ауызша баяндау (әңгіме, жеке-дара, топтық, фронтальдық сұрақ).
жазбаша бақылау (диктант, шығарма, таблица, схема, суреттер құрастыру). машиналы бағдарламалап бақылау (перфокарталар, бақылау карталарын, дұрыс жауаптарды, диафильмдерді қолдану).
өзін-өзі бақылау, бағалау (қателерді болдырмау, оларды түзеу, оқудағы өз жетістіктерін бағалау, соған сәйкес балл қою).
Оқыту процесінде бақылаудың фронтальдық, топтық және дербес формалары қалыптасқан. Оның тиімділігі — мұғалімнің оларды дұрыс ұйымдастыруына байланысты. Фронтальдық (жаппай) бақылау жағдайында барлық оқушыларға сұрақтар немесе мазмұны бірдей тапсырмалар беріледі. Оларды орындау барысында оқушылар арасында ынтымақтастық, жолдастық сезім пайда болады, бір-біріне сұрақтар қойып, жауаптарын толықтырады, орындалған жұмыстарды өзара тексеріп, іске асырады. Демек, бірігу іс-әрекетінде әлеуметтік құнды мотивтер қалыптасады.
Топтық бақылауда белгілі оқушылар тобы сабақ барысында мұғалімнен тапсырмалар алып орындайды. Кейде, кейбір оқушылар түрлі себептерге байланысты (сабақ жіберу, нашар үлгеру, ауыру т.б.), қосымша көмекті қажет етулері мүмкін. Сондықтан, олардың жұмысын ерекше еске алған жөн.
Бақылаудың дербес формасы әрбір оқушының білімін, іскерлігін және дағдысын терең, жан-жақты анықтауға мүмкіндік береді. Дербес бақылау бағдарламалап және дифференциялы оқыту барысында жақсы нәтиже береді. Дербес бақылауда оқушылар жауабының логикалық бірізділігі, олар өз пікірлерін қалай байымдайды, қалай дәлелдейді, міне, осы мәселелерге аса көңіл аудару керек.
Оқыту процесінде оқушылардың өзін-өзі бақылауы өте қажет. өзін-өзі бақылау, олардың оқу бағдарламасы материалы мен игерген іскерлігі және дағдысының беріктігі жайлы ақпарат алуын қамтамасыз етеді. өзін-өзі тексеру арқылы оқушылардың алған біліміне сенімі артады, орындаған жаттығу  және тәжірибе жұмыстарының нәтижесін бағалайды.
Баға білімді есепке алу ғана емес, ол тәрбиелік құрал. Сондықтан, оқушы білімін   бағалауда немқұрай-лылыққа салынуға болмайды.
Баға »балл» есебінде көрсетіледі. Келесі кезекте баға және оның өлшемі қандай, соған тоқталамыз. Қазіргі кезде білім беру саласының барлық құрылымында оқу-таным әрекетінің сапасын анықтайтын дәстүрлі »5» балдық жүйелер қолданылады.
»5» бағасы — оқу материалын толық, дәл логикалық, бірізділікпен айтылған жауапқа қойылады;
»4» бағасы — оқу материалын толық біледі, бірақ болар-болмас кемшілігі бар жауапқа қойылады;
»3» бағасы — жауабы негізінен дұрыс, бірақ толық емес, білімінде кейбір проблемалар еске алынбаған жауапқа қойылады; »2» бағасы — оқушы жауабында қателер, білімінде елеулі кемшіліктер бар жауапқа қойылады;

Зачет (сынақ) — қорытынды бақылаудың айрықша түрі, ол белгілі бір тарау немесе тақырып бойынша атқарылған оқу жұмыстарының бүкіл өн бойында мұғалім қолданған тексерудің барлық түрлерін ескере отыра қойылады. Ол (1959 жылдан енгізілген) оқу бағдарламасы-ның негізгі бөлімдері және тақырыптардағы білім, білік, дағдыларды жүйеге келтіру, тереңдету міндеттерін шешеді.
Әдебиеттер  тізімі:
1.Т.М. Артықованың  Модульдік оқыту технологиясы
2.К. Н. Байдовлетова , Қараевтың «Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы»
3.Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде 2003 ж №3

Каббасова Күнсұлу Бастамиқызы,
Павлодар қаласының инновациялық үлгідегі
гимназиялық сыныптары бар № 39
жалпы орта білім беру мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі