Білім айнасы газеті Республикалық газет 
Мұханбетжан Риза Әділбекқызы,
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан
мемлекеттік университетінің магистранты
Орта мектепте молекулалық физика курсында политехникалық білім мен ұғымды дамыту
Физика курсын зерттеудің политехникалық бағыттылығы негізінен заманауи физиканың қолданбалы міндеттерінің политехникалық функцияларының қаншалықты толықтай пайдаланылуына байланысты. Физика курсының политехникалық бағдарлануын жүзеге асыру оқушылар арасында қазіргі заманғы өндірісті дұрыс түсінуді қалыптастыруды, елдегі ең маңызды мемлекеттік мәселелерді шешуде физика ғылымының маңыздылығын қамтамасыз етуі тиіс. Орта мектепте оқушылар қазіргі заманғы технологиялардың үрдістерімен тығыз байланысты негізгі заңдар, тұжырымдамалармен таныстырылады. Бірақ барлық заңдар мен ұғымдар заманауи өндірістің ғылыми негізін құрайды. Молекулалық физика курсын зерттеудің политехникалық импульсі оқу материалының мазмұны бойынша анықталады. «Егер бағдарлама материалы болса, онда ғылыми тұжырымдамалар, өндірісте кеңінен қолданылатын заңдар болмаса, қандай да бір әдістемелік нұсқаулар политехникалық бағытты білімге бере алмайды», — П.Р. Атутов [3].
Жоғарыда айтылғандардың барлығы молекулалық физиканы зерттеу барысында оқушыларға политехникалық дайындықты қамтамасыз ету мақсатында қолданбалы материалдардың мазмұнын және оның әдістерін таңдау үшін жаңа жағдайларды белгілейді.
Қолданбалы материалды физика курсы көптеген жолдармен қазір ғылыми-техникалық прогрестің бағытын көрсетеді: өндірісті механикаландыру, термодинамика — жылу, электродинамикалық қуат. Физикалық және техникалық материалдың мазмұны тиісті бөлімдердің маңыздылығымен анықталады және методологиялық мақсатқа — физиканы оқытудың политехникалық бағыттылығын нығайтады [4].
Физика курсын зерделеудің политехникалық бағыттылығын күшейту ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттары бойынша шоғырлану арқылы қол жеткізуге болады. Ең маңызды бағыттар: энергетиканы, интеграцияланған автоматтандыруды, оларды өндіру және өңдеуге арналған жаңа материалдар мен технологияларды, электрондық компьютерлерді, биотехнологияны дамыту [5].
Физика курсында қолданбалы материалдың мазмұны схема түрінде анықталады: физика курсының тақырыбы, ғылыми-техникалық прогрестің бағыты, технологиялық бөлім, ұлттық экономиканың қолданбалы материалдары. Таңдалған физика-техникалық материал жаңа материалдар мен жылу техникасын өндіруде ғылыми және техникалық прогрестің ең маңызды келешегі бар бағыттарын көрсетуі керек; қазіргі заманғы өндірістерге тән болуы; бағдарламалық мәселелерге оргоникалық байланысты; студенттерге қол жетімді болуы; олардың жас ерекшеліктерін, техникалық горизонттарын ескеру керек [2].
Молекулярлық физиканы зерттеудің политехникалық бағытын қамтамасыз ету үшін қажетті қолданбалы мазмұнның моделі.
Микроэлектрониканың дамуы Сұйық кристалдар және оларды қолдану
Экология Жартылай өткізгіштік технология
Микропроцессорлық технология
Отын-энергетикалық кешен Жылу энергетикасы
Молекулярлық физика курсында ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттарын зерттеу
Атмосфераны қорғау және су ресурстары
Көлікті дамыту және коммуникациялар Жаңартылмайтын ресурстарды ұтымды пайдалану
Жылу машиналары Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану
Өндірістің экономикалық аспектілері Белгіленген қасиеттері бар материалдарды жасау Қалдықсыз өндіріс технологиялары
Құрылыс өндіріс материалдары
Жаңа технологиялық процестер Халық шаруашылығына арналған материалдар
Молекулалық физика курсының политехникалық бағыттылығы келесі принциптермен анықталады:
— қазіргі заманғы индустрияның ғылыми негізі ретінде теориялық материалдың құндылығын ашу;
— ғылыми – техникалық прогрестің маңызды бағыттарының физикалық негіздерін жарықтандыру;
— халық шаруашылығындағы физиканың нақты қосымшаларын көрсету;
— практикалық дағдыларды қалыптастырып, оларды өндірісте жұмысқа дайындау;
— оқушылардың өнертапқыштық, жобалық қабілеттерін дамыту. Мұның бәрі жаңа сатыда политехникалық материалдардың оңтайлы көлемін анықтауға мүмкіндік береді. Мұнда оңтайлы жағдай туындаған жағдайда, біз осы мәселе бойынша ең жақсы шешім қабылдау;
Молекулалық физика курсындағы қолданбалы материалды іріктеу жалпы принципі — ғылыми, дайындық, көріну және т.б. принциптерін ескереді. Қолданбалы компоненттің мазмұны техникалық прогрестің рөлін экономикалық және әлеуметтік дамудың негізгі бағыттарын жаңа материалдар мен жылу техникасын өндіру ретінде анықтайтын тақырыптарды қамтиды. Мысалы, кристалды және аморфты денелерді зерттеу кристалдардың жасанды өсуі, металл қорытпаларының температурасын анықтау әдістері және металлургия туралы түсінік беруге мүмкіндік береді. Оқушылардың ең озық технологиялық үрдістердің негізінде жатқан принциптермен, сондай-ақ таза материалдарды алу әдістерімен танысады. Қатты заттардың қасиеттерін қарастыру кезінде механикалық қасиеттерді бақылау және жаңа материалдарды пайдалану түсіндіріледі. Мұғалімдер материалды өңдеу арқылы қатты заттардың құрылымына әсер етіп, олардың қасиеттерін және ішкі құрылымын өзгертуге болады. Термодинамиканы оқыған кезде оқушылар жылу энергиясын құрылысымен трансформациялау және әртүрлі жылу машиналары мен қондырғыларының жұмыс принципі туралы білу керек. Сонымен қатар, ұлттық экономиканың жылу энергиясының мәндері талданады және оны қолданудың әртүрлілігі көрсетіледі. Жылу қозғалтқыштардың жұмыстарының принципі ішкі энергияны түрлендіруге негізделген. Бұл оқушылардың политехникалық білімдерін кеңейтуге, физикалық білімін техникалық объектілерді түсіндіруге қолдануға қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Физика курстарында оқушыларды жаңартуға арналған техникалық объектілердің анықтамасы ғылым мен техниканың жетістіктері, заманауи өндірістің негізгі салаларын: машина жасау, металл өңдеу, жартылай өткізгіш техника, аспап жасау т.б. Сонымен қатар, оның технологиясын дамытудағы келесі үрдістерді ескеру қажет: материалдардың беріктігін арттыру; озық технологияларға қол жеткізу; әлеуметтік өндірістің тиімділігін арттыру; қалдықсыз технология, қысыммен өңдеу, дисперсиялық техника және т.б. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттарының басым бөлігі мектептегі молекулалық физиканы зерттеуге қатысты екенін атап өткен жөн. Молекулалық физиканы зерттеудің политехникалық бағдарлануын қамтамасыз ету үшін қажетті материалдың мазмұны анықталады. Өнеркәсіптік өндірістің мұндай салалары, жылуэнергетика, микропроцессорлық технологиялар сияқты материалдарды жасау сияқты еңбек өнімділігі мен әлеуметтік өндірістің тиімділігін арттыруда шешуші мәнге ие. Мұнда физикалық құбылыстар мен заңдар жаңа материалдарды алудың технологиялық үдерістерімен және олардың термиялық өңдеуімен, сондай-ақ жылу энергетикасының физикалық негіздерін, жылу қозғалтқыштарының жұмысын және оларды көлікте қолдануға байланысты [1]. Политехника қағидатын енгізуді ескере отырып, осылайша құрастырылған молекулалық физиканың курсын зерттеуге арналған модельдер білім беру үдерісінің тиімділігін арттырудың маңызды шарты болып табылады. Зерттеу 9 сыныпқа арналған оқулықты талданады. Оқу құралы политехникалық материалдардың жеткілікті санынан тұрады, бірақ олар қазіргі кезеңдегі ғылыми-техникалық революцияның міндеттерімен байланысты емес, оқушылар тек молекулалық физиканың тұжырымдары, заңдары, фактілерімен таныстыру арқылы шектеледі. Екінші деңгейлі физика курсының барлық оқулықтарының жалпы жетіспеушілігі — ғылыми-техникалық прогрестің негізгі бағыттарын көрсететін қолданбалы материалдардың жетіспеушілігі. Оқу үрдісін талдауға, мұғалімдермен сұхбаттасуға және олардың сауалнамасына және эксперимент жүргізуіне байланысты келесі қорытындылар жасалды:
— белгілі бір қасиеттері мен жылу қуаты бар материалдарды жасаудың физикалық негіздерін зерттеуді күшейту;
— политехникалық мазмұндағы техникалық сызбалар мен сұлбалардың, міндеттер мен мәселелердің санын көбейту;
— молекулалық физиканы зерттеу барысында политехникалық білім мен дағдыларды қалыптастыруға ықпал ететін міндеттер жүйесін енгізу;
— қолданбалы сипаттағы элективті курстар жасау;
— мұғалімдерді қайта даярлау мәселелерін күшейту [6].
Зерттеу кезінде молекулалық физиканы зерттеуде политехникалық білімдер мен дағдыларды қалыптастыру әдістерін әзірлеудегі кемшіліктерді ескердім.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Бугаев А.И. Методика преподавания физики в средней школе. – М.: Просвещение, 1981. – 155с.
2. Имашев Г. Инновационные подходы в развитии политехнического образования в процессе обучения физики в средней школе. Монография – Атырау: АтГУ им. Досмухамедова, 2011. – 157 с.
3. Белесов Б.К. Пути и способы применения технических средств обучения в осуществлении принципа политехнизма. Алматы, 1978. – 77с.
4. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008. – 112 с.
5. Глазунов А.Т. — Техника в курсе физики средней школы 2012. – 44 с.
6. Imashev G. Innovative technologies of training in physics at high school. LAP LAMBERT Academic Publishing. 2015. – 177 c.
