Білім айнасы газеті Республикалық газет
Айнагул Сәбитқызы Балжанова,
№6 «Шолпан» бөбекжайының тәрбиешісі
Орал қаласы, Батыс Қазақстан облысы
Музей педагогикасы. Бүгінгі күні бұл сөз тіркесі жас ұрпақты оқытуға және тәрбиелеуге қатысы бар барлық адамға таныс. «Музей педагогикасы» термині бізге Германиядан келді, ол термин XIX және XX ғасырдың басында пайда болды. Сол уақыттан бері музей мекеме ретінде таныла бастады, оның басты міндеті – білім беру мен тәрбиелеу болды. Музей-педагогикалық қызметтегі орталық орын мұғалімге, педагогтерге музей-педагогикалық процестің қатысушысы және ұйымдастырушысы ретінде тағайындалғанын атап өту маңызды.
Музейге көп қырлы әлем ретінде қарау, оны танып-білуде сезімталдықпен байланыстыру, музейлік педагогиканың жүзеге асуына қажеттілік туғызды.
Бірақ музейде «сақтап және көрсетіп қана қоймай», сонымен қатар өз халқының мәдениетімен таныстыру процесінде балалардың белсенді жұмысын қалай қамтамасыз етуге болады? Бөбекжайларда арнайы музейлік-білім беру, мәдени-шығармашылық бағдарламаларды, экскурсия-көрме және клуб жұмысын, музей педагогикалық технологияларын тәжірибеден өткізетін арнайы білім беру кеңістігін құру қажет. Музей педагогикасы шеңберінде іс-шараларды жүзеге асыратын педагогтың міндеті осы кешенді үрдістер мен жобаларды жүзеге асыруда ұйымдастырушы және көмекші ретінде, мәдениет әлеміне нұсқау төмендегілер болып табылады:
— баланы қоршаған айналасындағы заттардың тарихи және мәдени контекстін көруге үйрету, яғни оларды мәдени даму тұрғысынан бағалау;- өткенмен үздіксіз тығыз байланысты тарихи дәуір мен олардың қазіргі заманғы мәдениетпен байланысы арасындағы өзара қарым-қатынасты түсінуді қалыптастыру,- тілдесудің тұрақты қажеттілігі мен дағдыларын, мәдени ескерткіштермен, музеймен өзара әрекеттесуді қалыптастыру;- эстетикалық ойлауды, бірге уайымдау және ләззат алу қабілетін дамыту;- толеранттылықты қалыптастыру, басқа да мәдениеттерді құрметтеу, оларды түсіну, қабылдау. Музей бойынша сабақ беретін педагогтың немесе музей педагогикасымен жұмыстанатын педагогтың ең маңызды міндеті – тәрбиеленушілер арасында шығармашылық ұстанымды қалыптастыру үшін жағдай жасау; сыртқы бақылаушы емес, мүдделі зерттеушінің позициясын қалыптастыру; өткен, қазіргі және келешек мұраға қатысты жеке жауапкершіліктің орны; ұстанымдары тарихи және басқа материалды механикалық есте сақтау ғана емес, сонымен бірге оның түсінігі, эмоционалдық және моральдық бағалау болып табылады. Музейлік педагогикада ойын технологиясы, ұжымдық шығармашылық технологиялар, проблемалық және жеке оқыту технологиялары әсіресе тиімді. Неміс ғалымы Г.Фройденталь музейдегң бүгінгі күннің өзекті мәселелерін шешу үшін бірқатар талаптарды жасады:- әрбір музейге бару – ол сабақ, оның негізі мақсаты болуы керек (білім беру, тәрбиелеу, дамыту);- тәрбиеші мен балалар музейге бару көңіл көтеру емес, маңызды жұмыс екенін білуі керек, сондықтан оған дайындық қажет;- музейге алдын ала дайындалғаннан кейін және сабақ барысында балалар шаршамайтын және қабылдауға дайын болған кезде бару керек;- жай ғана саяхаттау экскурсияларынан бас тарту керек, «баланың сана-сезімі үшін ғана емес, ересек адам үшін де өте зиянды»;- экскурсиялық көрсетілімге арналған экспонаттарды таңдау баланың жасына байланысты болуы керек;- музейге барудың нәтижесі балалардың өзіндік шығармашылығына арқау болуы керек (сурет салу, модельдерді құру және т.б.). Музейде өткізілген іс-шаралар жүйесін органикалық түрде, мәдени-тарихи сәйкестендіру орны, уақыт, адамдар мен музей объектілерінің диалогы болуы тиіс.
Білім беру қызметіндегі жетістіктер, ең алдымен, педагогтың балалардың когнитивті мүдделерін дамыту және қолдау дағдыларына, шығармашылықтың атмосферасын құруға, топтық жауапкершілікке байланысты. Педагогикалық қызметтің сипаты педагогты қарым-қатынас жағдайында үнемі жеке тұлғааралық қарым-қатынасқа ықпал етуін талап етеді. Бұл қасиеттер эмпатияны, рефлексияны, икемділікті, қарым-қатынасты, ынтымақтастыққа қабілетті қамтиды. Бұл эмоционалдық жайлылықты, зияткерлік белсенділікті және шығармашылық ізденістердің жағдайын ынталандыратын қасиеттер. Сонымен бірге, бұл қасиеттер тәрбиешінің гуманистік әлеуетін қалыптастырады және педагогикалық өзара іс-қимылдың тиімділігін қамтамасыз ету, білім сапасын арттыру, жас ұрпақ арасында азаматтық пен патриотизмді қалыптастыру – қоғамның әлеуметтік тәртібін орындайтын заманауи білімнің басты мақсаты болып табылатын әр баланың жеке басын үйлесімді дамытуға ықпал етеді. Бөбекжайдағы мини-музей көрмелер мен көрмелерді ұйымдастырумен ғана шектелмейді, сонымен қатар материалдарды іздестіру мен жинау, адамдармен кездесу, олармен әңгімелесу өткізу, бос уақытын және мерекелерді, ғылыми-зерттеу және жобалық жұмыстарды өткізумен айналысады. Әрине, бөбекжай жағдайында музейдің талаптарына сәйкес келетін экспозициялар жасау мүмкін емес. Сондықтан олар «шағын-музейлер» деп аталды. «Шағын» сөзінің бір бөлігі бұл жағдайда балалардың жасына, сондай-ақ экспозицияның көлемі мен белгілі бір шектеулі тақырыптарына сәйкес келеді. Бөбекжайдағы шағын-музейлер өзекті және тиімді. Олар балаға эксперимент жасауға, өз білімін синтездеуге, шығармашылық қабілеттерін және қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Мектепке дейінгі жастағы балалармен жұмыс істеудің жетекші әдісі ойын болып табылады. Ойын арқылы әр түрлі жағдайларды модельдейді, ол айналасындағы әлемді таниды, қажетті дағдыларды игереді, өз тәжірибесін жинақтайды. Бала кездегі ең дамыған көзқарас пен қиял, балаға басқа тарихи кезеңнің рухын сезінуге, жинақталған тарихи және мәдени құндылықтарды меңгеруге көмектеседі.
Педагогикалық технологияның мақсаты – музей педагогикасы арқылы мектепке дейінгі жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу болып табылады.Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу үдерісінде музей педагогикасын инновация ретінде қолдану технологиясын дамыту үшін келесі қағидаттар бөлінді:• Балаларды музей коллекцияларымен таныстыру реті.• Баланың қабылдауына жеңіл экспонаттар тобына біртекті топтағы үлгі-этолоны локализациясы (таңдау). • Экскурсияның қысқа мерзімділігі (өнер туындыларымен тікелей байланыста болу) балаларға қатты әсер етеді, нәтижесінде олар тез шаршайды және пассивті болады. • Балалардың қабылдау кезінде сұрақ қоюын және қиялдауларын ынталандыру. • Қолжетімділік. • Көрнекілігі. • Мазмұнды болуы (материал балалар үшін білім беру және тәрбиелік құндылықтарға ие болуы және қызығушылығын тудыруы керек).• Адамгершілік (экспонат заттардың табиғатына абай болу керек). Оқу-экскурсиялар құрылымының мобильділігі (айқын сценарий, бірақ импровизация мүмкіндігі).• Музейдің пәндік әлемін балалардың белсенділігіне бағытталған бағдарламамен міндетті түрде үйлестіру. Жұмыс ұйымдастыру үшін педагогтар балалармен жұмыс ұйымдастырудың келесі түрлерін пайдаланады:
- Күнделікті: балалармен коллекция жинау; шағын музейлер құру; «Музей достары» клубының жұмысы.
II. Апталық: Көркем мәдениетті қалыптастыру бойынша музей мазмұнды ойындар; «Дымкова ойыншықтары Корольдігінде» ойын-сауық ойындары,», «Біздің кішкентай достарымыз», «Біз әуе шарларында ұшамыз», «Әжемнің сандығының сәні».• Саяхат ойындар: «Біз циркке барамыз», «Лагерьге саяхат», «Әжемнің сандығы қалай пайда болған?»;зияткерлік-шығармашылық ойындары: «Сиқырлы шеңбер», «Мәдениет білгірі клубының кездесуі»;
- Ойындар — эстетикалық жаттығулар:• «Табақты бояу», «Өрнекті аяқтау»;музей сөздіктерін толтыру (суреттер, коллаждар және т.б.);үй тапсырмасын орындау (сурет салу, мүсіндеу, өз ойынан атауларды табу, жұмбақ)
IІІ. Мерзімді: Шағын-музейлерде тақырыптық сабақтарды, білім беру және экскурсиялық. Экскурсияларды, конкурстар мен викториналарды өткізу (ең ізденімпаз музейге келушінің жүлдесі); мини-музей құрудың мақсаты: жас ұрпақты ересек өмірге ойын және музей құралдары арқылы дайындау, ата-аналарды және балаларды музей өнерімен таныстыру, қатыстыру. Музей кешенін құру барысында барлық жұмыстар кезеңге бөлінді.
Дайындық кезеңі. Жұмыстың басында (балалар, тәрбиешілер) ата-аналармен бірге шағын музейдің тақырыбын және атауын анықтады, оның үлгісін жасап, тұратын орнын таңдады.
Тәжірибелік кезең. Әрбір шағын музей тілдесудің нәтижесі, тәрбиешілердің, балалар мен олардың отбасыларының бірлескен жұмысы болып табылады. Жұмыс барысында барлық материал жүйеленеді және толықтырылады. Нәтижесінде басты мақсатқа қол жеткізілді: ата-аналар мен педагогтар арасындағы қарым-қатынас өзгерді, олардың арасында ынтымақтастық пайда болды. Мектепке дейінгі мекемелер мен ата-ана арасындағы серіктестік жақсарды.
Кез келген бөбекжайда бос орын мәселесі бар. Шағын музейлердің орналасуы үшін топтық бөлмелердің әр түрлі бөліктері пайдаланылды. Музейлердің орналасқан жеріне қойылатын талаптардың бірі: олардың әрқайсысы ішкі кеңістікте орналасуы керек. Экспонаттар сөрелерде орналасты. Шағын музейдің мазмұны, дизайны және мақсаты міндетті түрде осы топтағы балалардың нақты жасына сай болуы керек. Шағын музейлер үнемі жаңа экспонаттармен жаңартылып отырады. Сондай-ақ, ересектермен бірге жасалатын балалар жұмыстары да қойылады.
Топта шағын музей жасау туралы жұмыс қыркүйек айында ата-аналардың сауалнамасымен басталды. Сауалнама мақсаты бойынша ата-аналардың музейлер туралы білімі, ата-аналар балаларымен музейлерге баратыны, олардың топта шағын музей жасауға ұсыныстары анықталды. Ата-аналар сауалнамаларын талдаудан кейін балалармен әңгімелесулер өткізілді, нәтижесінде «Бөлме өсімдіктері» шағын музейін ұйымдастыру туралы шешім қабылданды. Музей кеңістігін жақсы көріп, игерген балалар ересек жастағы адамдарға музей экспозициялары мен мәдени іс-шараларын өткізуге барынша ризашылық білдіретін келушілерге айналады. Олар «нақты» музейге танымдық қызығушылық танытады.Музей мектеп жасына дейінгі балалар үшін үлкен білім беру және тәрбиелеу рөлін атқарады, сондай-ақ балабақша мен отбасы ынтымақтастығын нығайтуға көмектеседі. Практика көрсеткендей, шағын музейлер құру балалар мен ересектердің көбірек білуге деген қызығушылығынан пайда болып, тұлғалық дамуына қозғаушы күштің бірі болды.
