Латын әліпбиіне көшу- заман талабы

Мақсаты: Латын әліпбиіне көшудің қажеттіліктері жайында терең мағлұмат беру, оқушыларда қоғамдық пікір қалыптастыру.
Заманға сай өздерін көрсете және өз еліне пайдалы еңбек жасай алатын, қазақстандық патриотизмнің құндылықтары мен мұраттары жүйесін иеленетін патриот ұрпақ тәрбиелеу.

Дерек көздер: ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы (2017 жылғы 12 сәуір), бейнежазба, ғаламтор материалдары.

Сабақтың техникалық құрал-жабдықтары: Интерактивті тақта,

компьютер.

Барысы:

І Кіріспе  бөлім. «Ой шақыру»

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар:рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында 2025 жылға дейін латын әліпбиіне көшуге кірісуіміз керектігін және болашақта барлық саладағы іс-қағаздар мен оқулықтар да осы қаріппен жазылуы тиіс екенін қадап айтты. Сондай-ақ, қазақ тілін латын әліпбиіне көшірудің нақты кестесін жасауды Үкіметке тапсырып, уақыт ұттырмай бұл жұмысты қазірден бастап қолға алу қажеттігін атап өтті.

Демек, көп кешікпей тәуелсіз еліміздің латын әліпбиіне көшетіні айқындалды. «Ал осы межелі мақсатқа қазақ елі қол жеткізу үшін не істеу керек?» деген сұрақ туындайды.Бұл мәселені жан-жақты талқылау мақсатында республика көлемінде әрбір мекеме, ұйымдарда әр-түрлі іс-шаралар ұйымдастырылуда.

Бүгін біз де  тілдер мерекесіне орай бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналған «Латын әліпбиіне көшу» туралы өз ой-пікірімізді ортаға салуға жиналып отырмыз. Ғалымдар, тілшілер, жалпы қауым арасында бұл мәселеге қатысты пікір екі жақты. Бірі қажет десе,енді  бірі қажет емес дейді. Ұтатын, ұтылатын тұстары  жөнінде де пікірлер айтылып жатыр. Ендеше, «Латын әліпбиіне көшу – заман талабы» тақырыбында өткізілгелі отырған пікірсайыс алаңын бастауға рұқсат етіңіздер.

ІІ Негізгі бөлім. «Еркін микрофон»

Мұғалім: Мәселені талқыламас бұрын қазақ жазуында қолданылып келген әліпбилер тарихы туралы Тұрсынқұлов Рахман таратып айтып береді.

Мұғалім: Өздеріңіз естіп біліп отырғандай, қазақ тілінің әліпбиі тым тереңнен тамыр тартатыны белгілі болды. Ендеше бүгінгі іс-шарада талқылайтын сұрақтармен таныс болыңыздар.

1. Латын әліпбиіне көшудің себептері неде?

  Дамира:. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан — 2050» Стратегиясы — қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында латын қарпіне көшу мәселесіне тоқтала келіп: «Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл — ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз. Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруге, ең бастысы — қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады», — деп атап көрсетті . Мұны мен Елбасының тағы бір маңызды бастамаларының бірі және ұлт тірегі-ана тіліміздің болашағы үшін жасалған ғылыми мәні бар шара деп білемін.

Арғын: «Не үшін латын әрпіне көшуіміз керек?» деген сауалға жауап іздер болсақ, біздің білуімізше латын жазуы қазақ халқына бұрыннан таныс,сондықтан  оны игеріп қолдануда қиындық туғызбайды.. Оған қоса, жаратылыстану ғылымдарында да оның қолданыста дәлділігі мен ептілігін дүниежүзінің өмір тәжірибесі дәлелдеді және бұл әліпби ақпараттық- технологиялар саласын дамытуға септігін тигізері хақ.

2.Латын әліпбиіне көшудің қандай тиімді жақтары бар?

Латынға көшкенімізде ұтатын тұстарымыз төмендегідей: Біріншіден, тіл тазалығы мәселесі. Тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік аламыз. Екіншіден, қазақ тілін оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты емле, ережелердің қысқаратыны белгілі.

Азатбек: Менің пікірімше, көшудің артықшылықтары да бар.Артықшылықтары туралы айтсақ, бұл – заман талабы. Біз ХХІ ғасырда өмір сүріп жатырмыз, ал жер бетіндегі халықтың көбі латын әліпбиін қолданады. Бәріміз интернетті пайдаланғанда да бұл мәселемен кездесеміз. Төл әріптері бар қазақ әліпбиі жиі оқылмайды. Соған байланысты қиыншылықтар да пайда болады. Сондықтан латын әліпбиі бұл жерде пайдалы болады деп ойлаймын.

Жансерік: Латын әліпбиіне көшу — қазақ тілінің халықаралық деңгейге көтерілуіне жол ашады. Қазақ тіліне компьютерлік жаңа технологиялар арқылы халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді жолдар ашылады. Қарапайым ғана мысал келтірер болсам, қазір ұялы телефондарымыздың өзінде латын қарпінде жазу оңай, ал кириллицада қазақшаны тере алмай қиналып жататынымыз бар.Себебі, латын әліпбиінің базасы қалыптасқан, әрі ауқымы кең.Екіншіден,статистикаға жүгінетін болсақ, бүгінгі таңда кириллица жазуын дүние жүзінде 12 мемлекет ғана пайдаланады екен.Ал қалған мемлекеттердің көбі толықтай латын әліпбиін қолданысқа енгізген. Түбі бір түркі әлемі де негізінен латын әліпбиін қолданатындығы белгілі.

Інжу:Латын әліпбиі XX ғасырда 10 жылдай уақыт қолданыста болды. Сол кезде біз көптеген елге, жерге танылып үлгерген едік. Ал қазіргідей қуатты мемлекетте өмір сүріп жатқан кезеңде біз халық болып бұл жазуды қолдап алып кетпесек, дамыған елдердің қатарына ілесе алмайтынымыз айдан анық. Себебі, латын әліпбиі дүние жүзіндегі ең танымал жазулардың бірі саналады, яғни, болашағы зор. Сондықтан Елбасының шешімін қолдап, оның ары қарай жүзеге асуына жүрегі «мен-қазақ» деп соққан әрбір азамат үлес қосады деп ойлаймын.

2.Латын әліпбиін үйренудің жолдары қандай?Латын әліпбиін меңгеру қаншалықты қиындық туғызады?

Қызжібек: Менің пікірімше,қазіргі кезде мектеп оқушылары үшін, жастар үшін латын әліпбиін үйрену қиындық тудырмайды. Біз мектепте ағылшын тілін оқығандықтан латын әріптерін жақсы білеміз. Себебі, латын қарпі мен ағылшын тілінің әріптері өте ұқсас келетініне көз жеткізу қиын емес.Қазіpдің өзінде жастаp ұялы телефонмен байланыс кезінде біp-біpіне осы латын әpіптеpімен хабаpлама жібеpеді. Айналадағы түpлі мекемелеpдің, банктеpдің маңдайшаларында  латын әpіптеpімен жазылған сөздеpді баpлығымыз да жатсынбай оқып, түсініп жүpміз.  Сонымен қатар, тұрмыстық техника құралдарын алатын болсақ LG, Samsung, Panasonic, Sony тағы басқаларының барлығының аты латын графикасымен жазылған. Осының бәріне көзіміз де, ойымыз да үйренген тәрізді.

Жансерік: Ынтасы бар адамға бұл әріпті үйренудің еш қиындығы жоқ, соның ішінде жоғары білімді немесе шет тілін білетін адамдарға.
Алысқа бармай- ақ қоялық, қазір көп адамдар әлеуметтік желілерде отырады. Сонда отырып- ақ, өзара латынша жазуды үйрене берсе де болады. Себебі, онда көбісінің аты- жөндері латынша болып келеді. Электрондық пошталары да солай. Сонымен қатар, қазіргі еңбектеніп жатқан егде жастағы қызметкерлердің көбі кезінде мектепте болсын, ЖОО оқыған шағында ағылшын, француз немесе неміс тілі бойынша қарапайым білім иеленді, сондықтан оларға да латын әріпіне көшуге қиындық туғызбайды.

Латын қарпіне көшудің қандай оңтайлы жолдарын атар едің?

Нұрбол: Латын әліпбиіне көшу өткен ғасырларда түрлі тарихи, саяси жағдайларға байланысты дүниенің төрт бұрышына тарыдай шашылып кеткен қазақ баласының басын қосушы фактордың біріне айналар еді. Өйткені бәріміз бір тілде сөйлегенімізбен, әртүрлі әліпбиді пайдаланамыз, мәселен, Ресейде, Монғолияда өмір сүретін қандастарымыз – кириллицаны, Қытай, Ауғанстан, Пәкістанда тұратын бауырларымыз – төте жазуды (араб жазуын), ал Түркия мен Еуропа мемлекеттерін мекендейтін алаш перзенті – латиницаны қолданады. Бұл, әрине, өзара хат-хабар алмасуды күрделендіріп, жазу арқылы тілдесуді қиындатады. Мұны шетелдің жоғары оқу орындары аралық келісімшарт негізінде білім алып жатқан Қытай мемлекетінен келген қандас студенттерімізді оқыту барысында көріп жүрміз. Яғни латын әліпбиі – әлем қазақтарының рухани бірлігінің негізі деп айта аламыз. Сондай-ақ латын әліпбиін пайдаланатын түркі тілдес халықтармен қарым-қатынасымыз да жеңілдей түсетіні анық.

Мадина: Менің ойымша, латын әліпбиіне ауысуымыз арқылы еліміздің бай мәдениеті мен мұрасын көптеген шетелдік азаматтарға терең танысуына жол аша аламыз. Ал, қазақ жастары үшін  дамыған елдердің мол жинақталған техникалық, әдеби тағы басқа туындыларын  түп нұсқада оқып, танысуға мүмкіндік туады.
Асел: Елбасының латын әліпбиіне көшу туралы шешімі өте құптарлық. Әрине, бұл жолда түрлі кедергілер кездесетіні түсінікті жайт. Сондықтан «шешінген судан тайынбас» деген қағиданы бетке ұстап, нар тәуекелге барғанымыз жөн. Алға ұмтылған адам үшін алынбайтын қамал жоқ. Ең бастысы, бұл бастама еліміздің әлемнің дамыған 30 елінің қатарына ену жолына ашылар  есік болады деп ойлаймын.

Қорытынды бөлім. «Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні»

Көрермен не дейді?..

ІҮ Рефлексия. «Дауыс беру»

Оң жақ: қолдаймыз (ақ), сол жақ: қолдамаймыз (қара)

Умутбаева Самал Ураловна
Қызылжар ауданы, СҚО,
Бәйтерек орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі