Гуманитарлық пәндерді интеграциялап оқыту және белсенділікті қалыптастыру тәсілі

«Бір жағынан он түрлі тақырыпты оқытудан
басқа он жағынан бір тақырыпты қарастырған пайдалы»
(неміс мұғалімі А. Дистервейг).

              Мемлекет пен қоғам білім беру жүйесіне,  жаңаша оқытуға көшу жүйесін  жасады, ал пән мұғалімдерінің алдында тұрған жауапты міндет – оқушылардың білім деңгейін барынша жетілдіру.

Осыған орай, біз әр түрлі ғылыми пәндер және оқу пәндері бойынша бір-бірінен оқшаулау жарылып, қарама — қарсылық мәселесін шешу керек. Бұл мәселені шешуге көмектесу үшін білім беру стандарттарының негізінде қалыптасқан, интеграциялық оқыту болып табылады.

Интеграциялық оқыту — баланың тұлғасын әлемдік дамыту және өзін-өзі дамытуда тұтас көрінісін жасау үшін белгілі бір білім беру жүйесінің ішіндегі мазмұнның құрылымдық компоненттері арасындағы қарым-қатынастарды құру процесі.

Бұл жаңа құбылыс емес. ХХ ғасырдың соңында — XXI ғасырдың басында отандық білім беруде интеграциялық жұмыстардың әр түрлі бағыттары қарқынды дами бастады.

Біздің мектебіміз де интеграциялық мәселелер бойынша жұмыс істей бастады. Сабақтарда пәнаралық байланыстарды тиімді пайдаланудан интеграцияланған сабақтарды әзірлеуге және енгізуге, кіріктірілген сабақтарға жол ашып, тарих, география және әдебиет мұғалімдері интеграциялық мәселелер бойынша тығыз ынтымақтастық орнатты.

Гуманитарлық білім беруді одан әрі дамытудың бүгіні мен перспективалары осы жұмысты жалғастыруға мүмкіндік береді.

Бүгінгі интеграцияның негізгі идеялары:

• оқытудың жеке бағыты (адам оқу үдерісінің басты құндылығы);
• жалпыланған субъект құрылымдары мен қызмет әдістерін қалыптастыру (заңдылықты білу негізінде білімді меңгерту);
• оқытуда (индукция, ішкі, сыртқы және ұйымдастырушылық) мағыналық қалыптастырудың басымдығы;
• оқу барысында жүйелік (ғылыми теориядағы байланыстарды түсіну);
• диалогтық (шындық диалогтық қарым-қатынас процесінде туындайды).
• Рефлексиялық қызымет.

Интеграция бірнеше бағытта және түрлі деңгейлерде жүзеге асырылады. Ең алдымен, бұл жобааралық және пәнаралық интеграция.

1. Пәнаралық — жеке академиялық пәндер бойынша түсініктерді біріктіру. Пәнаралық интеграциясының мысалы — белгілі бір тәртіп бойынша білімді жүйелеу — түрлі деректерді олардың жүйесіне көшіру. Ол үлкен блоктарға материалды жинақтауға бағытталған. Зерттелген материалды білу, жалпыға ортақ немесе жалпыдан нақты мәнге дейін жүзеге асырылуы мүмкін. Отан тарихындағы және жалпыға ортақ тарих бойынша ұқсас тақырыптарды қарастыру. Мысалы, «Еуропадағы XVII — XVIII ғасырлардағы буржуазиялық революциялар», «Ұлы Отан соғысы Екінші дүниежүзілік соғыстың құрамдас бөлігі».
2. Пәнаралық — фактілерді, концепцияларды, қағидаларды және т.б. синтездеу (екі немесе одан да көп пәндер бойынша). Пәнаралық интеграциясы басқа пәндерді зерттеуде бір академиялық пәннің материалын пайдалануда көрінеді. Осы деңгейде жүргізілетін мазмұнды жүйелеу білімнің объективті интегралды суретін қалыптастыру сияқты оқушылардың танымдық нәтижесіне әкеледі. Дәстүрлі оқыту пәндері шеңберінде интеграцияны енгізудің ең қолжетімді тәсілдерінің бірі — интеграцияланған сабақтарды өткізу.

Интеграциялық сабақ – түрлі пәндер мен білімді үйлестіре зерттету арқылы синтезделген тұтас мәселені оқушылардың қабылдауына жету үшін мүмкіндік беретін, түрлі ғылымдардың үйлесімді әдістерін біріктіру арқылы практикалық фокусқа әкеліп, қол жеткізуге болатын бағытталған арнайы ұйымдастырылған сабақ.

Кешенді сабақты бір мұғалім немесе екеуі жүргізе алады. Сондай-ақ интеллектуалдық және практикалық дағдылар сияқты мазмұн компоненттерін біріктіруге болады. Бұл компоненттер, олардың айналасында, өзегі болуға, бір сыныпта бірге түрлі пәндер және жаңа оқу материалын жүйесін жүргізу үшін басты сабақ болып табылады. Мен және менің әріптестерім көптеген интеграцияланған сабақтар жасап, өткізді.

Олардың кейбіреулері:

1. 6-сынып Ежелгі Финикия мен Палестина география мен тарих пәні. Сабақтың түрі біріктіріледі. Форма: сабақ — саяхат.
2. М. Өтемісұлы тарихтың және әдебиетің тұлғасы. 8-сынып. Тарих және әдебиетте біріктірілген сабақ. Сабақтың түрі: білімді тереңдету және қолдану сабағы. Сабақтың нысаны — зертханалық жұмыс.
3. Солтүстік соғысы. Тарих және әдебиетте Полтава шайқасы. 8-сынып. Тарих және орыс әдебиеті біріктірілген сабақ. Сабақ түрі: Біріккен сабақ.
4. Ежелгі Грецияның мифтері. 6-сынып. Тарих және әдебиет. Сабақ — бұл жаңа білімді қалыптастыру сабағы.
5. Көне грек театры. 6-сынып. Тарих және әдебиет. Сабақ — бұл жаңа білімді қалыптастыру сабағы.
6. Ұлы географиялық ашулар. 7 сынып. Тарих және география.

Ал сабақтардың түрлері дәстүрлі болып табылады: аралас сабақ, жаңа білімді сабақ. Бірақ ең жиі қолданылатын сабақтардың түрлері стандартты емес:

• саяхат — сабақ;
• экспедиция — сабақ;
• конференция — сабақ;
• сабақ-экскурсия
• қойылым – сабақ т.б.

Интеграцияланған сабақтарды жоспарлау кезінде төмендегілер ескеріледі:

• білім блоктары біріктіріледі, сондықтан сабақтың негізгі мақсатын дұрыс анықтау маңызды;
• мәліметтердің мазмұнын мақсатты іске асыру үшін қажетті ақпарат алынады;
• ақпарат материалдарының мазмұнында көптеген сілтемелер белгіленеді;
• сабақ барысында оқушылардың жүктемесін анықтау әдістемесі мен әдістерін мұқият іріктеу.

Осы интеграциялап оқытуда жұмысымның, белгілі бір жүйесің нәтижесі: оқушылардың эмоционалдық дамуы, пән бойынша білім деңгейін артуы; зияткерлік деңгейін көтерілуі, оқыған проблемалар арасындағы табиғи қарым-қатынастың құрылуы, сабақта және сабақтан тыс шараларға белсенді араласуы; оқушылардың танымдық белсенділігінің артуы, өз бетінше жұмыс жасай алатыны, оқушылардың ұжымда жұмыс істеуі, өзара көмектесуін дамытуы.

Қорыта айтқанда, бүгінгі қоғамда білімнің жаһандану салдарынан пәнаралық байланыстың жаңа қыры қалыптасты. Ол әлемдік ашық білім кеңістігіне байланысты білім мазмұнының «тасмалдануына» және интеграциялануына байланысты туып отыр. Яғни, елімізде ғаламдық интеграциялық үрдістің пайда болуы нәтижесінде халықаралық дәрежеде білім берудің негізі қаланып жатыр. Ол үшін әр сабақта пәнішілік, пәнаралық байланысты білімнің біртұтас жүйесіне ендіріп, балаларды өз бетінше білім алуына, шығармашыл бастамаларға бейім болуына баулуы –заман талабы.

Туленова Гулнар Жукижановна
Астана қаласы
Райымбек батыр атындағы
№50 «Қазғарыш» мектеп-лицейі
тарих пәні мұғалімі