Білім айнасы газеті Республикалық газет «Қазақстан бүкіл әлемде үш тілді пайдаланып жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар қазақ тілі-мемлекеттік тіл,орыс тілі-ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі»-деп Елбасымыз өз жолдауында айтқан.
Н.Ә.Назарбаев Ағылшын тілі — дүниежүзі бойынша әмбебап тіл болып табылады. Еліміздің тарихында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңа бағыттар, ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді, оқу әдісінің ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеру міндеттерін жүзеге асыруды талап етуде.
Оқу әдісі — тіл үйренуде үйренушілердің коммуникативтік-танымдық іс-әрекетінің маңызды түрлерінің бірі болып табылады. Бұл қызмет жазбаша бекітілген мәтіннен ақпарат алуға бағытталған. Оқу әдісі бірнеше функцияларды орындайды: шет тілін практикалық меңгеру үшін қызмет етеді, тіл мен мәдениетті оқыту құралы, ақпараттық және білім беру қызметінің құралы және өз бетімен білім алу құралы болып табылады. Ол коммуникативтік қызметтің басқа түрлерінің дамуына ықпал ететіні белгілі. Дәл осы оқу тіл үйренушілерді шет тілін үйренуге, тәрбиелей алуға және жан-жақты дамытуда толық мүмкіндік береді.
Оқу әдісі-сөйлеу әрекетінің рецептивті (қабылдаумен байланысты) маңызды түрі және оны шет тіліндегі коммуникацияның толыққанды құралы ретінде меңгеру негізгі коммуникативтік практикалық мақсаттардың бірі болып табылады. Бұл әдісті меңгеру барлық әдеби стильдер мен жанрлардың: көркем, публицистикалық және ғылыми мәтіндерін толық, терең түсінуге мүмкіндік береді. Бұл процесс өзінің рөлін сәтті орындау үшін тіл үйренуші сабақтан жақсы әсер алу керек.
Оқу әдісі — сөйлеу әрекетінің жеке өзіндік түрі ретінде, сондай-ақ шет тілінде коммуникацияны дамытуға ықпал ететін тілдік дағдыларды қалыптастыру және іскерлікті дамыту құралы ретінде қарастырылады. Басқаша айтқанда, шет тілін оқытуда оқу бір жағынан ақпарат алудың маңызды құралдарының бірі, екінші жағынан, оқытылатын тілдің тілдік құбылыстары туралы білімді меңгерудің құралы болып табылады.
Бұл мақалада біз оқу әдісінің әр түрін қарастырып, ағылшын тілінде оны үйретудің түрлі кезеңдерін көрсетеміз. Біз қарапайым көркем әдебиетті қалай оқу керектігін және ағылшын тіліндегі оқулықтармен қалай жұмыс істеу керектігін талқылаймыз.
1. Нәтижеге оқу-Reading for result
2. Көңілді оқу — reading for pleasure
3. Белсенді және пассивті оқу-Active reading vs. Passive reading
Егер сіз тиімді оқу түрін білетін болсаңыз, онда бұл сізге көп ақпарат алуға және оны тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Ал тиімді оқу дегеніміз не және оған қалай қол жеткізу керек? Біреу үшін оқу- көңілді іс болып табылса, ал басқалары үшін күрделі жұмыс.
1. Нәтижеге оқу-Reading for result
Егер сіз күрделі оқумен айналысқыңыз келсе немесе материалды жақсы әзірлегіңіз келсе, онда сізге конспектілеу үшін кітап, сөздік және дәптер қажет болады. Оқу кезінде бейтаныс сөздерді жазып, олардың транскрипциясы және аудармасын жазу қажет. Бұдан басқа, әрбір оқылған тарауға немесе параграфқа тезистер жасау керек.
Бұл әдіс ағылшын тілінде оқуға өте тиімді және күніне 50-ге жуық жаңа сөздерді есте сақтауға көмек береді. Бірақ мұндай қарқынмен ұзақ жұмыс жасау барлық үйренушілердің қолынан келе бермейді. Сондықтан әрбір 20-25 минут сайын үзіліс жасауға тырысыңыз.
Оқудың бұл түрі тез жалықтыруы мүмкін, себебі ол ағылшын тілін оқуға арналған жаттығуларға ұқсайды. Алайда, егер сіз нәтижелі жұмыс істегіңіз келсе, онда жұмыстың бұл түрі өте пайдалы.
Бұл әдіспен толығырақ сіз атақты Мортимер Адлердің «Кітапты қалай оқу керек» кітабының көмегімен таныса аласыз.
2. Көңілді оқу — Reading for pleasure
Бұл әдістеме материалмен жұмыс істеуді көздемейді. Мұндай оқыту ағылшын тілінде оқуға байланысты жаттығулармен жұмыс істеу сіздің хоббиге айналуы мүмкін. Сіз ағылшын тілінде мәтінді оқу барысында сюжеттен ауытқымау үшін сөз тіркестерін аудармашысыз түсінуге тырысыңыз. Түсініксіз сөздер болса, оларды жазып алып, оқып болған соң тараудың соңындағы сөздікпен салыстыруға болады. Бұл орайда, сіздің деңгейдегі кітап таңдап алу қиын іс болып табылады. Ағылшын тілін жаңадан үйренушілерге балалар тарихы мен әңгімелері жазылған кітап өте қолайлы. Ал кімде-кім бұрын тілді үйренсе, көркем әдебиетті қорықпай таңдауына болады.
3. Белсенді және пассивті оқу-Active reading vs. Passive reading
Пассивті оқу кезінде сіз мәтінді көзбен өте тез жүгіртіп өтесіз. Бір сағат ішінде сіз 100-ден аса беттермен таныса аласыз. Дегенмен, бірнеше сағаттан кейін сіз барлық мазмұнын толығымен есте сақтай алмайсыз. Ағылшын тілінде оқуды үйретудегі мұндай проблемалар көп үйренушілерде кездесетін жайт, өйткені олар пассивті түрде оқиды.
Белсенді оқу кезінде үйренуші мәтін мазмұнына терең бойлап, сюжеттің дамуын мұқият қадағалап, әр сөйлемді және тіпті сөздің мағынасын ұғынасыз. Осылайша, оқу жоспарлы түрде өтеді.
Белсенді оқуды шартты түрде келесі түрлерге бөлуге болады:
Терең бойлау / Dipping into.
Өзінің оқу қабілетін жақсарту, ағылшын тілін түсінуді дамыту және сөздікті едәуір толықтыру үшін «терең бойлау» әдісін жиі қолдану керек. Ағылшын тілі сабақтарында мұндай оқу қиын болып көрінеді, бірақ бұл тек алғашқы кезде ғана кездеседі.
Бұл әдіс оқырманды оқу процесіне терең түсінуге көмек береді. Бүкіл құпия-өз қиялын барынша іске қосу. Мұндай оқудан сіз барынша пайда мен рахат аласыз.
Осы әдіспен оқуды бастау үшін, Сіз бейімделген Илья Франк әдебиетін пайдалана аласыз. Танымал ресейлік филолог бола отырып, ол ағылшын тілін үйретуге оңай көмектесетін бірегей әдістеме ойлап тапты.
Сырғу/ Skimming (browsing).
Сіз кітап парағы бойынша тез көз жүгіртесіз және ең негізгі сәттерді есте сақтауға тырысасыз. Оған 5-тен 20 минутқа дейін уақыт кетеді. Бұл оқулықта сіз кітаптан аз білесіздер, бірақ та бұл түсіну үшін жеткілікті.
Мысалы, сіз кітап дүкенінде болған кезде бұл дағды алдын ала бағалау үшін өте пайдалы.
Сканерлеу / Scanning.
Сканерлеу-ағылшын тілін оқытудың тиімді технологиясы. Бұл әдіс жылдам оқуға ұқсайды. Бірақ сканерлеу кезінде сіз тек мәтін бойынша көз жүгіртіп қана қоймай, онда маңызды ақпаратты іздейсіз: кейіпкердің сипаттамасы, негізгі ой, табиғаттың сипаттамасы және т. б.
Бұл әдіс көбіне кітапта немесе мақалада нақты ақпаратты іздеу үшін қажет. Сондықтан да ағылшын тілін табысты зерттеу үшін оны жетік меңгеру ұсынылады.
Жеңу / Wading through.
Ағылшын тілінде оқу әдісін осылай оқыту түрі мектептер мен жоғары оқу орындарында жиі қолданылады. Студенттерге тіл меңгеру деңгейіне сай келмейтін немесе ұнамайтын әдебиеттерді береді. Сондықтан тіл үйренушілерге оны «жеңу» арқылы соңғы бетке жетуден басқа мүмкіндік қалмайды.
Мұндай оқу техникасы ағылшын тілінде өте қолайлы. Мысалы, егер сізге күрделі грамматиканы оқыту қиын болса, онда соңына дейін тек осы жолмен нәтиже шығара аласыз.
Исаева Гульназ Сайлауқызы,
Қазақстан-Ресей медицина Университеті, ағылшын тілі оқытушысы
Қадырходжаев Ажимағун Махмұтұлы, Қазақстан-Ресей медицина Университеті, ағылшын тілі оқытушысы, аға оқытушы
